De Gids. Jaargang 70

[p. 182]

Parlementaire kroniek.

26 Maart 1906.

De discussiën over het Arbeidscontract zijn begonnen. Het wetsontwerp van den Minister Loeff, dat in het voorjaar van 1905 in staat van wijzen was, moest toen de vlag strijken voor de Lager Onderwijs-novelle, die vóór de verkiezingen nog moest worden binnengehaald. De nieuw opgetreden regeering verklaarde het ontwerp te zullen handhaven en de Minister Van Raalte bepaalde zich tot het aanbrengen van eenige wijzigingen, die de beginselen van het wetsontwerp niet raakten.

Toen de algemeene beraadslagingen werden geopend, was men eigenlijk slechts benieuwd naar de houding van één partij, de sociaal-democratische. De overige politieke partijen hadden, de een meer, de ander minder, principeel zich met het ontwerp vereenigd; wel kon men verwachten, dat de conservatieve elementen, zoowel ter rechter- als ter linkerzijde, zouden trachten bevrijd te worden van sommige bepalingen uit het ontwerp, die hun al te ‘arbeiterfreundlich’ waren, en dat zij andere bepalingen zouden trachten te verscherpen, maar scherpe tegenstand tegen het wetsontwerp in zijn geheel scheen van die zijde niet te duchten. Maar de sociaaldemocraten stonden er anders voor. Zij hadden buiten de Kamer voor ieder die het hooren wilde en zelfs voor wie dit niet wilde, het ‘te wapen’ tegen het wetsontwerp gepredikt; het agitatiecomité had storm geloopen, eerst tegen het eerste ontwerp van den Minister Loeff; en toen daarna in het tweede ontwerp menige steen des aanstoots was weggenomen en zelfs de heer Schaper verklaard had, dat de reden voor felle oppositie niet meer bestond,

[p. 183]

was de storm niet bedaard, maar had men de agitatie gaande gehouden, als gold de wetsvoordracht niet de verbetering van de positie van den arbeider, maar als hadde men nu uitgevonden, hoe men den arbeider in zijn bevoegdheden zou kunnen kortwieken en zijn vrijheden zou kunnen aan banden leggen. Het wetsontwerp was het amendeeren niet waard, het was onverbeterlijk en een kort ‘onaannemelijk’ was het eenige saluut, dat men er aan had te brengen. Zóo had het agitatie-comité nog kort voor de openbare behandeling in de Kamer gedecreteerd. Het was ‘la mort’ met veel ‘phrase’. Wat zou de houding zijn van hen, die in de Kamer aan dat comité het naast stonden?

Zelden heeft een agitatie buiten de Kamer daarbinnen zoo zwakke echo gevonden als bij dit wetsontwerp. Eerst dreigde de algemeene beraadslaging in het zand te loopen ‘faute de combattants’; de heer Tak, die blijkbaar het vuur had te openen, was afwezig. Maar toen de heer Schaper de vergadering voor hem had weten vol te praten, verscheen den volgenden dag de afgevaardigde uit Franeker met een mat speechje, dat kritiek oefende op het wetsontwerp, daaraaan verweet den arbeiders niet genoeg tegemoet te komen en in zijn opzet als burgerrechtelijke regeling een ‘failure’ te zijn, maar dat van een vernietigende verontwaardiging evenveel had als een avondkoeltje van een zuidwesterstorm.

Het moet voor den voorzitter van de Commissie van Rapporteurs, den heer Drucker, die, als de geestelijke vader van het wetsontwerp, in de dagen van het agitatie-comité was uitgekreten voor een verrader van de arbeiders, een even groote als welverdiende voldoening geweest zijn, toen hij, daarin bijgestaan door den kundigen afgevaardigde uit Nijmegen, den heer Van Nispen tot Sevenaer, de geheele redevoering van den heer Tak meedoogenloos uiteenrafelde en daardoor de geheele Kamer overtuigde, uit wat voor zwak en onbruikbaar vlechtwerk die rede was opgebouwd. Sober en duidelijk, zooals de Groningsche afgevaardigde dat kan, maar tegelijk vlijmend scherp, striemde hij het verzet van het agitatiecomité, dat wel buiten de Kamer tegen het ontwerp was te velde getrokken ‘met een kwaadaardigheìd zonder weerga’, maar dat binnen de Kamer het niet verder had gebracht dan de zwakke oppositie van den heer Tak. En de Kamer verkneuterde zich zoowel, toen de heer Drucker aantoonde, dat de Duitsche ‘Genossen’

[p. 184]

bij de behandeling van het arbeidscontract in den Rijksdag juist bestreden wat de sociaal-democraten hier te lande wenschten, en juist hadden geëischt wat zij hier verwierpen, als toen de heer Van Nispen de geheele geschiedenis van het agitatie-comité naging en aantoonde, dat ook na de laatste wijzigingen dit comité onverzwakt het vuur was blijven aanblazen. Het betoog van den Groningschen afgevaardigde, die daarbij een ieder tartte één bepaling in het ontwerp te noemen, waardoor de arbeider achteruitging in vergelijking met het bestaande recht, maakte zulk een indruk, dat de heer Troelstra het noodig achtte het agitatie-comité te desavoueeren - iets waarmee hij niet weinig rumor in casa onder zijn eigen, toch reeds aan binnenlandsche twisten rijke partij bracht - en dat de heer Van der Zwaag verklaarde, indien hem de waarheid van deze bewering overtuigend bleek, voor het wetsontwerp te zullen stemmen.

Iedere politieke partij begaat op haar beurt fouten; de houding, die de Nederlandsche sociaal-democratie tegen het ontwerp van wet op het arbeidscontract heeft aangenomen, ook nadat de rechtmatige grieven door wijziging van het eerste ontwerp waren weggenomen, zal als een politieke fout door haar geschiedschrijvers worden geboekt.

Bij de behandeling der artikelen bleek nu reeds, dat van twee zijden beproefd zal worden verandering aan te brengen: van de uiterste linkerzijde, die de positie van de arbeiders nog wil versterken, en van den conservatieven kant, die zich nog niet wil schikken in den gedachtengang van het wetsontwerp, dat tot grondslag heeft de economische ongelijkheid van de beide partijen, werkgever en arbeider. Die ongelijkheid tracht het ontwerp zooveel mogelijk weg te nemen door te verbieden verschillende bedingen, die zonder tusschenkomst van den wetgever, de arbeider allicht met den patroon zou maken - en die hij dan ook, blijkens de praktijk, onder het bestaande recht maakt. Dit verzet tegen het systeem van het ontwerp, aangebonden door de aanhangers van het strenge individualisme, kwam het sterkst uit bij het artikel, dat vaststelling van loon niet toelaat dan in de vormen, die in het ontwerp zijn genoemd, en dat met een andere bepaling omtrent de besteding van het loon, de verschillende vormen van de zoo veroordeelde gedwongen winkelnering, tracht te keeren. Indien

[p. 185]

het loon anders is vastgesteld dan geoorloofd is, zal de arbeider recht hebben op een hooger loon. Aldus het beginsel van de wet, dat minder gelukkig in het ontwerp was geredigeerd, maar beter werd uitgedrukt in een amendement van de heeren Regout, Limburg en Troelstra, dat aangenomen werd.

Die verhooging van het loon nu - en hierin lag de sanctie van de bepaling - was den individualisten, aangevoerd door den heer Van Idsinga, een doorn in het oog. Hij poogde het artikel te verzwakken, maar te vergeefs. Het bleek bij deze gelegenheid, dat er een voldoende meerderheid in de Kamer aanwezig is om de individualistische aanslagen op het ontwerp te keeren.

Behalve de bepalingen omtrent de loonvormen en de winkelnering waren er uit het eerste gedeelte van het ontwerp twee onderwerpen, die een debat van eenig belang uitlokten: de macht van de gehuwde vrouw over haar loon en de collectieve arbeidsovereenkomst. Het ontwerp bevatte omtrent de gehuwde arbeidster geen andere bepaling dan dat zij den bijstand van den man voor het sluiten van zulk een overeenkomst niet behoeft. Maar van een recht over haar loon te beschikken was geen sprake. De heeren Limburg, Patijn en Van der Vlugt hebben een poging gewaagd het loon van de vrouw buiten de goederen-gemeenschap der echtgenooten te houden. Blijkbaar ging dit de Kamer te ver. Men meende genoeg te doen, wanneer men de gehuwde arbeidster het recht gaf over haar loon voor de huishouding te beschikken. Het was deze gedachte, die belichaamd werd in een amendement-Heemskerk, waaraan de Kamer zonder hoofdelijke stemming haar zegel hechtte.

De collectieve arbeidersovereenkomst kan nog in geen land ter wereld bogen op een volledige wettelijke regeling. Het was dan ook niet de bedoeling van het ontwerp die regeling te geven; zij is vooralsnog niet mogelijk, omdat de ontwikkeling van het vakvereenigingswezen hier te lande daarvoor nog niet voldoende is gevorderd. Maar wat het ontwerp wel wilde doen, was het stellen buiten de twijfelingen die bij juristen kunnen rijzen omtrent geldigheid en verbindbaarheid van een dergelijke collectieve overeenkomst. Bepaald werd daarom, dat een collectieve arbeidersovereenkomst bestaat, zoo dikwijls zij is gesloten door een ver-

[p. 186]

eeniging van werkgevers met een vereeniging van arbeiders. De individueele contracten die dan gesloten werden door hen, die bij een collectief contract waren betrokken en die met dat collectief contract streden, zouden kunnen worden vernietigd. Bedoeling van dit artikel was, dat de vakvereeniging de vernietiging van een dergelijke individueele overeenkomst zou kunnen eischen.

De heer Schaper had tegen deze regeling twee bezwaren. Hij wenschte nietigheid van rechtswege in plaats de bevoegdheid vernietiging te vragen. Hij wilde verder loslaten den eisch van het ontwerp, dat de vereeniging van arbeiders rechtspersoon moest zijn. Omtrent het eerste punt viel te twisten, al is het behoud van de bepaling gelukkig te noemen. Wat het tweede punt aangaat, dwaalde de heer Schaper, toen hij geen juridische bezwaren ten nadeele van de arbeiders van het door hem aanbevolen stelsel duchtte. Dat de heer Schaper als niet-rechtsgeleerde dit niet inzag, was niet te verwonderen, wèl dat de heer Troelstra door zijn stilzwijgen en zijn stem voor Schaper's amendement, geen rekenschap er van gaf, hoe hij zich over die niet te ontkennen bezwaren heenzette.

De behandeling van het ontwerp vlot langzaam, niet veel meer dan éen artikel daags. Het verschijnsel valt meer dan voorheen waar te nemen, dat de Kamer meent, dat voor elk denkbaar geval de wet het antwoord gereed moet hebben. Wie deze methode van wetgeving vergelijkt met die, welke toegepast werd in den bloeitijd van onze wetgevingskunst, het eerste Ministerie Thorbecke, zal erkennen dat men niet is op den goeden weg. Indien onze Provinciale-, Gemeente- en Onteigeningswet op deze uitpluizende wijze waren tot stand gebracht, zouden zij nooit het mooie stuk werk zijn geworden, dat zij nu zijn. De wet kan niet alles voorzien; de wetsuitlegging in handen van een bekwamen rechter heeft den tekst der wet aan te vullen. Dit te bedenken is bij de behandeling van een zoo uitvoerig en ingrijpend wetsontwerp dubbel noodig.