De Gids. Jaargang 70

[p. 198]

Parlementaire kroniek.

26 December.

Zij die het psychische leven der Tweede Kamer in de vorige vier jaar hebben meegeleefd en thans de laatste Begrootingsdebatten met die uit dat voorafgaande tijdperk hebben vergeleken, zullen een hemelsbreed verschil ontwaren. Toen een atmosfeer van hartstochtelijkheid, zooals de politieke partijen in jaren niet hadden gekend, een atmosfeer, die met electriciteit scheen geladen, zoodra Dr. Kuyper zich slechts in de zaal vertoonde; thans een rustige, nu en dan zaakrijke maar toch dikwerf saaie discussie, waarbij de tot minderheid geslonken rechterzijde wel eens meer verontwaardiging toonde dan zij inwendig scheen te bezitten, en die door de linkerzijde werd gevoerd met een kalmte, die van tijd tot tijd deed vragen of haar de zaak eigenlijk wel aanging. Toen de schitterende welsprekendheid, - al was de inhoud der rede wel eens niet meer dan een zwakke weerschijn van den verblindenden vorm - van den Minister-President; thans de ongekunstelde eenvoudige taal van den tijdelijken voorzitter van den Ministerraad, die meer den indruk wekt van een ambtenaar dan van een staatsman, maar tevens de overtuiging wakker roept, dat bij hem 's lands zaken vóor alles gaan en de hooge politiek op den achtergrond staat. Toen een Kabinet dat in zijn voorzitter tevens zijn personificatie vond, zoodat ook in den regel alleen Dr. Kuyper het algemeene debat voerde; thans een ministerie bestaande uit negen mannen, die elk een stuk van het regeeringsantwoord moesten leveren.

[p. 199]

Trouwens, de voorafgaande zittingsperiode heeft het nog weer geleerd, dat een buitengewoon talent daarom nog niet is een vruchtbaar minister en indien het Kabinet-De Meester meer sporen van zijn wetgevenden arbeid achterlaat dan het Ministerie-Kuyper, zal het Nederlandsche volk aan deze negen ministers allicht het gemis van buitengewoonheid vergeven.

Het spreekt vanzelf, dat de oplossing van de ministerieele crisis van den afgeloopen zomer een al te aantrekkelijke politieke puzzle was, dan dat men zich, vooral ter rechterzijde, daarmee niet zou vermaken. De korte gedachtenwisseling bij het Adres van antwoord op de Troonrede was als het ware de aankondiging van hetgeen uitvoeriger bij de Begrooting zou terugkomen. Inderdaad vroeg de rechterzijde zoowel bij monde van den heer Heemskerk als van den heer Kolkman, waar de meerderheid was die het Ministerie-De Meester achter zich had: van het oogenblik toch, dat de zeven sociaal-democraten, die geen verantwoordelijkheid voor de vorming van het Ministerie op zich hadden genomen, en van wie ook geen verantwoordelijkheid was gevraagd, niet mochten meetellen, slonk het getal van 52 zetels links tot 45 en was dus van een parlementaire meerderheid geen sprake. Dit bewees volgens den heer Tydeman, die namens de oud-liberalen een redevoering hield, waarmede de regeering voorloopig tevreden kan zijn, dat de opdracht tot Kabinetsformatie nooit aan den heer Borgesius moest zijn verstrekt, maar aan iemand buiten de partijen. In de redeneering van de woorvoerders der oppositie viel echter een eigenaardige nuance waar te nemen. Zij keurden de opdracht aan den heer Borgesius op zich zelf niet af - er werd trouwens gemompeld dat ook van de rechterzijde de kroon het advies ontving den heer Borgesius met die taak te belasten - maar achtten die alleen gemotiveerd, indien èn sociaal-democraten èn oud-liberalen tot het Kabinet toetraden; dàn toch hadden de 52 die bij de herstemmingen samen de meerderheid op de kerkelijke partijen hadden veroverd, ook samen de verantwoordelijkheid voor een nieuwe regeering aanvaard. Indien echter de hiergenoemde groepen van de linkerzijde zich hetzij beide hetzij een van beide van deelneming aan de Kabinetsformatie onthielden, dan was voor een Kabinet door den heer Borgesius gevormd, naar parlementaire zeden geen plaats meer.

Men kan over een en ander lang twisten zonder tot een bepaald

[p. 200]

resultaat te komen. Zuiver parlementaire ministeries in dien zin, dat zij op een aaneengesloten parlementaire meerderheid kunnen steunen, worden, niet alleen in Nederland, hoe langer hoe zeldzamer. Het getal partijen in het Parlement wordt wel grooter, maar niet kleiner, zoodat het meer en meer een eisch van den tijd wordt, dat een regeering steunt op verschillende groepen, die te zamen de meerderheid vormen in het Parlement. En nu is het sofistische in de redeneering van hen, die de linkerzijde het recht tot reageeren ontzeggen, nu de sociaal-democraten niet tot de 52 gerekend mogen worden, hierin gelegen, dat op deze wijze geheel wordt weggecijferd, dat de verkiezingen niet minder dan tien zetels van rechts naar links hebben verplaatst, een voor ons land vrij groote kentering. Diè verandering, diè ondubbelzinnige uitspraak van de kiezers kon niet anders worden bezegeld dan door een vrijzinnig ministerie. Inderdaad men kan, ook met het oog op de geleidelijke ontwikkeling van het parlementaire stelsel ten onzent, bezwaarlijk den eisch stellen, dat een vrijzinnig ministerie pas optrede, wanneer de vrijzinnigen alleen 52 zetels bezetten of wanneer de sociaal-democraten daaraan vooraf hun steun verleenen. Stelt men dien eisch, dan doet men onrecht aan de uitspraak der verkiezingen en miskent men den toestand van het land, dan handhaaft men regeeringen, die in plaats van een parlementaire meerderheid slechts een minderheid achter zich hebben, of wel men laat de constitutioneele machine werkeloos door er een zoogenaamd cabinet-d'affaires aan te plaatsen, dat, nu èn op het sociaal terrein èn op het terrein van het kiesrecht de meeningen scherp uiteenloopen, tot werkeloosheid is gedoemd juist waar het meeste op regeeringsarbeid wordt gewacht.

Wanneer men echter met den heer Drucker, die het uitsprak, en met de kamerfractie der Liberale Unie, die het niet uitsprak, maar het vermoedelijk toch wel bedoelde, van oordeel was, dat het huidige Ministerie reden van bestaan heeft, dan rees de vraag, in welke verhouding de verschillende groepen der linkerzijde tot de nieuwe regeering staan. Het antwoord klonk in allerlei verschillende toonsoorten: welwillend en zoo mogelijk tot steun bereid. De sociaal-democraten verklaarden, dat zij wel is waar met het ministerie evenals met welke regeering ook, die aan de burgerpartijen ontsproot, niets hebben uit te staan, maar zij zouden de

[p. 201]

regeering toch niet onnoodig den voet dwars zetten; de oud-liberalen beloofden steun zoolang het blanco-artikel uit het gezicht bleef en de aangekondigde sociale wetten niet te zeer aan de centralisatie zouden offeren; de Unie-liberalen hulden zich in stille toewijding en hun aanvoerder, hoe ook tot spreken geprikkeld, hij zweeg, waarschijnlijk omdat, nu zijn vaderschap van het kabinet vaststond, iedereen begreep, dat zijn hart er warm voor klopte. En de vrijzinnig-democraten? De heer Drucker deed scherp uitkomen, dat zoolang de regeering uitvoerde het coalitie-program van Unie en Bond van den 21sten Januari 1905, het nieuwe kabinet op den steun van zijn partij kon rekenen, maar ondubbelzinnig werd aan de eischen van dat program vastgehouden; de Groningsche afgevaardigde begroette speciaal de beide vrijzinnig-democratische ministers Veegens en Van Raalte met ingenomenheid en verwachtte vooral van den eerste voor de arbeidswetgeving veel goeds. Intusschen bleek het al spoedig, hoezeer de vrijzinnigdemocraten op het stuk van het coalitie-program onverzettelijk zijn. Zij hebben den Minister van Oorlog reeds losgelaten. De heer Drucker herinnerde in zijn rede aan het welkom, dat indertijd de heer Kerdijk namens zijn politieke vrienden het Ministerie Pierson had toegeroepen; een dies ater - zoo had indertijd de Amsterdamsche afgevaardigde gezegd - zou het voor hem zijn indien hij dat ministerie het vertrouwen moest opzeggen. De heer Drucker maakte thans die woorden ten aanzien van het kabinet-De Meester tot de zijne. Voor den Minister Staal is die dies ater spoedig aangebroken. Zijn oorlogzuchtige, trouwens volkomen gedesequilibreerde rede bij de algemeene beraadslagingen voorspelde weinig goeds. Maar toen uit de Memorie van Antwoord van zijn begrooting den vrijzinnigdemocraten duidelijk bleek - het was de heer Marchant, die bij de oorlogsbegrooting voor hen het woord voerde -, dat hij op de twee voorname punten van het verkiezingsprogram: hervormingen in de richting van het volksleger, en bezuinigingen, dat program bezwaarlijk zou kunnen verwezenlijken, was hun stem ten nadeele van de begrooting van Oorlog beslist. De Minister van Oorlog is dus van nu af in een zonderlinge positie. Terwijl de regeering vóor alles wil steunen op de beide verbonden partijen van 21 Januari 1905, heeft éen dier partijen, versterkt door twee leden der Liberale Unie, den Minister van Oorlog reeds dadelijk

[p. 202]

het vertrouwen opgezegd, en moet deze dus zijn steunpunt vinden ter rechterzijde; de heer Staal is dus thans een extra-parlementair minister geworden. Van beteekenis voor den verderen loop der gebeurtenissen is dit zeker. Blijft de Minister van Oorlog den militaristischen kant houden, dan zal luider en luider de vraag klinken, hoe deze minister in dit Kabinet heeft kunnen verzeild raken en zal dat kabinet zelf van zijn democratische lijn worden gedrongen. Want hieromtrent make niemand zich illusies: het vraagstuk van 's lands defensie en de daarmee samenhangende financiën is niet alleen een vraag, die slechts bij de verkiezingen een rol speelde, het zal meer en meer ons politiek leven beheerschen. De natie heeft van het opdrijven der oorlogsbegrootingen genoeg! Slaagt deze regeering er niet in die begrootingen tot staan te brengen, zij zal het bij de stembus gevoelen, dat zij op dat punt de beloften van het verkiezingsprogramma der vrijzinnige concentratie niet heeft ingelost. De natie gevoelt het, dat met hoogeren belastingdruk alleen, zonder tevens krachtige bezuinigingen, de gelden voor de leniging der sociale nooden niet zijn te vinden.

Het is niet te verwonderen, dat naast de algemeen politieke beschouwingen, bijzondere aandacht gevraagd werd voor den financiëelen toestand. De regeering had in haar millioenenrede reeds de tien opcenten op de Vermogens- en Bedrijfsbelasting als tijdelijken maatregel aangekondigd. Zij heeft ze gekregen, maar bij zuivere partijstemming: links tegen rechts. Het lijdt geen twijfel, of tegen die opcenten waren bezwaren aan te voeren, die de rechterzijde bij monde van Mr. Heemskerk en zelfs de vrijzinnig-democraten bij monde van Mr. Treub niet nalieten in het licht te stellen. Het stelsel van opcenten is niet in overeenstemming met het beginsel van belasting naar draagkracht; ze te leggen op belastingen, die men juist wil gaan herzien, omdat haar systeem niet deugdelijk is, is dubbel verkeerd; ze te eischen als men van het tekort van 4½ millioen slechts 1½ dekt, is half werk, aldus de stemmen der oppositie en der half-bevredigden. Daartegenover stond echter de pertinente verklaring van de regeering, geholpen door den heer Patyn in zijn doorwrochte rede over den financiëelen toestand van het land, dat zij naar haar inzien van 's lands geldmiddelen die opcenten dringend behoeft, en haar even stellige belofte, dat de heffing tijdelijk zou zijn. Onder

[p. 203]

die omstandigheden zou hij, die den heer De Meester de opcenten weigerde, hem een votum van wantrouwen geven. En dat wilde de linkerzijde - zelfs de socialisten waren het hiermede eens - tot geen prijs.

De Kamer heeft ook dit jaar vóor Kerstmis de begrooting ten einde gebacht en dàt hoewel door het Departement van den heer Veegens een nieuw Hoofdstuk is ontstaan. Wel heeft het vele en lange avondzittingen gekost, maar de begrooting is er. Gelukkig, want dàn zou met recht van een dies ater gesproken kunnen worden, wanneer met deze, door de grondwet trouwens geboden gewoonte, werd gebroken.

En thans kan men tot de regeering zeggen: het land wacht op uw daden.