De Gids. Jaargang 69

[p. 184]

Parlementaire kroniek.

26 September.

Weer heeft de Koningin tot haar volk gesproken in de oude grafelijke zaal. Wat zij zou zeggen was met spanning verbeid. Zij zou toch het programma meedeelen van haar nieuwe regeering. Wat zouden deze mannen, die opgetreden waren na den Kuyperstorm, het Nederlandsche volk bieden?

De Troonrede staat in eén opzicht stellig ten achter bij haar Kuyperiaansche voorgangsters: in den stijl. Van breede, gebeeldhouwde zinnen geen spoor, nergens een zich verheffen boven den gewonen kanselarij-stijl; deftig doch zonder karakter, met de gewone gemeenplaatsen over de verhouding van Nederland tot het buitenland, over den ijver en de plichtsbetrachting van zee- en landmacht, over den stand van landbouw en nijverheid.

Intusschen, om literarische waarde is het in een Troonrede niet in de eerste plaats te doen, zelfs nog niet in de tweede. De vraag is: wat is haar inhoud? Hoe denken de nieuwe bewindslieden te regeeren? Welken koers stevenen zij uit? Willen zij steunen op rechts of op links? Wat die laatste vraag betreft, zou men bijna geneigd zijn na lezing van het staatsstuk te zeggen, dat de regeering inderdaad het kunststuk wil beproeven op rechts en links tegelijk een beroep te doen. Er zal toch - zoo legde het Ministerie-De Meester de Koningin in den mond - bij het ontwerpen van de nieuwe wetgeving zooveel mogelijk rekening worden gehouden met de wenschen van alle groepen uit het Nederlandsche volk. Deze slot-verzekering is zonderling; zij is òf een volmaakt

[p. 185]

overbodige frase, die elke regeering pleegt voor haar rekening te nemen, al verricht zij ook de ergste partijdaden, òf zij bedoelt een tegenstelling en dan is zij een verwijt aan het adres van Dr. Kuyper en de zijnen, waarvoor de Troonrede de plaats en de dag van de opening der Staten-Generaal de tijd niet is. In beide gevallen dus is de zinsnede misplaatst; als richtsnoer voor regeeringsbeleid is zij in elk geval onbruikbaar, zoolang het onmogelijk is een sociaal-democraat en een clericalen conservatief tegelijk te bevredigen.

Er zijn eigenlijk slechts twee feiten die bij deze Troonrede de aandacht trekken. Het eene is, dat omtrent de financieele plannen van de regeering niets blijkt; het andere is het door den koninklijken mond gesprokene over de grondwetsherziening; het overige sprak haast van zelf. Natuurlijk, dat de regeering ouderdomsverzekering en armenwetgeving binnen den kring van haar arbeidsveld trekt; natuurlijk, dat de Minister van Justitie het arbeidscontract zoowel als de administratieve rechtspraak en de regeling van het bewijs in burgerlijke zaken in het Staatsblad wil brengen; natuurlijk eindelijk, dat de Ongevallenwet zal worden uitgebreid tot landbouw en visscherij. Iedere regeering zou in de huidige tijdsomstandigheden hiertoe verplicht zijn. Maar de twee brandende vragen waarop de natie den 19den September antwoord wachtte,waren deze: vanwaar zal deze vrijzinnige regeering de voor de Lager Onderwijswet en voor de sociale hervormingen noodige millioenen te voorschijn halen? en deze andere: wat zal er komen van de grondwetsherziening die op het verkiezingsprogram van de Liberale Unie en Vrijzinnig-democraten de belangrijkste plaats innam?

Over de financieele plannen bleef de sluier hangen. De regeering heeft bij de millioenen-rede slechts een klein tipje er van opgelicht; tijdelijke versterking van de rijksmiddelen zal gevonden worden in het heffen van 10 opcenten op de vermogens- en bedrijfsbelasting. Verder echter werd het financieele gelaat van het nieuwe bewind niet zichtbaar; eerst als de studie, die voor het plan van belastingwetgeving noodig is, zal zijn voltooid, zal de natie het geheele beeld te zien krijgen.

Maar de grondwetsherziening zal komen! De Troonrede kondigt het blanco-artikel 80 aan. Vooraf zal echter door een Staats-

[p. 186]

commissie onderzocht worden, welke andere bepalingen in onze constitutie nog verandering eischen. Men heeft in de pers dat nadere onderzoek en de Staatscoinmissie, die zal worden benoemd, met de minder juiste maar veel gebruikte beeldspraak van ‘kapstok’ betiteld en daarmee te kennen gegeven dat er nog heel wat water door den Rijn zal loopen voor het tot die grondwetsherziening zal komen. Zij die zoo oordeelden en een dergelijken gang van zaken wenschten, zullen thans echter hun illusie moeten opgeven. De regeering heeft zich nader uitgesproken en zóo duidelijk, dat misverstand niet meer mogelijk is.

Het is de laatste jaren de gewoonte, dat het Adres van antwoord op de Troonrede een zuivere terugslag is op dat staatsstuk, zonder politieke tendenzen. Dit heeft het groote voorrecht, dat de politieke beschouwingen bewaard kunnen blijven tot de behandeling van de Staatsbegrooting en daarmee een besparing wordt verkregen van nationalen tijd. De partijen houden zich aan dien regel, met uitzondering van de sociaal-democraten. Zoo ook thans. Hun leider, de heer Troelstra, wilde zich in het algemeen wel naar de usance gedragen, maar toch reeds bij deze gelegenheid meer licht ontvangen over de ware bedoeling van den zin omtrent de grondwetsherziening. De afgevaardigde uit Amsterdam III werd niet teleurgesteld. Zijn vrees voor den ‘kapstok’ werd weggenomen op de meest ondubbelzinnige wijze.

De tijdelijke voorzitter van den Ministerraad, de heer De Meester, stond hem namens de regeering te woord. De Minister van Financiën is geen redenaar; aan het schitterend vernuft van een Dr. Kuyper herinnert hij zelfs in de verste verte niet. Maar wat indruk maakt, is zijn gemoedelijke ernst. Men voelt, dat hier een man staat, die zijn volle verantwoordelijkheid gevoelt om te doen wat hij belooft, een man van ernstige integriteit, die ‘politieke’ antwoorden schuwt en misschien daarom meer dan eens in moeilijkheden zal komen, maar tegelijkertijd het vertrouwen wekt, dat achter zijn woorden geen enkele fijne bij-gedachte kan worden gezocht. ‘Het is het vaste voornemen van de regeering’ - aldus ongeveer de heer De Meester - ‘om de eerste lezing van de grondwetsherziening in deze vier-jarige periode tot stand te brengen. Hierop kan men vertrouwen. Maar harerzijds mag men dan ook van de regeering verwachten, dat zij zal weten, welke haar plicht

[p. 187]

is, wanneer de te benoemen Staatscommissie het werk zou vertragen.’

Het is deze verklaring van de regeeringstafel, die het psychologisch moment was van den dag en die voor goed haar invloed zal uitoefenen op den politieken toestand van ons land. De regeering heeft zich hierdoor een houding gegeven; zij kan niet meer terug. Het ministerieel woord deed een schok gaan door de vergadering; ter uiterste linkerzijde heerschte blijdschap; de leider van de sociaal-democraten trok het door hem ingediende amendement op de zinsnede in het Adres van antwoord, waarin de Kamer haar belangstelling in de aanstaande grondwetsherziening vertolkte, in. Maar in den rechterhoek van de vrijzinnigen was verwarring en verstoordheid teweeggebracht; het labiele evenwicht van het Kabinet-De Meester werd den toeschouwer plotseling helder; links was tevreden, nu begon rechts. De heer Van Karnebeek verklaarde het onbegrijpelijk, dat een regeering, die nog wel in de Troonrede verklaard had verzoeningsgezind op te treden, den ‘twistappel’ van het blanco-artikel 80 in het parlement ging werpen. Hij ging zelfs nog verder, en meende dat het niet oirbaar was, dat de regeering de Staatscommissie benoemde vóór zij had kennis genomen van de algemeene beschouwingen,die de Kamer aan de Staatsbegrooting zou wijden. De Utrechtsche afgevaardigde besprak zelfs - onverklaarbaar genoeg in deze phase van parlementair leven - het blanco-artikel 80 zelf; en ontvouwde daartegen zijn bezwaren. De regeering hield voet bij stuk; van een ‘twistappel’ behoefde geen sprake te zijn indien de herziening van artikel 80 gepaard ging met die van andere bepalingen, waardoor de herziening in haar geheel aannemelijk werd. Verzoeningsgezindheid was schoon en zou door de regeering betracht worden, maar dat woord was daarom niet synoniem met beginselloosheid, en haar beginselen prijsgeven mocht en kon de regeering niet doen. Het debat stierf weg onder de zwakke tonen van des heeren Van Karnebeek repliek. Geen verloren namiddag, nu de grondslag tot gezond politiek leven is gelegd.

Ook de Eerste Kamer wijdde zich aan het adres-debat. Alleen de heer Van Houten kwam in het vuur. Hij wilde den oorsprong van het Kabinet weten; waarom de formateur, de heer Borgesius,

[p. 188]

er geen deel van uitmaakte. Hij vond dit een inconstitutioneelen toestand. De Minister antwoordde afdoende. Hij wees er terecht op, dat het Kabinet alleen verantwoordelijk is voor het feit, dat het achter de Ministers-tafel zit en alleen heeft te zorgen, dat het homogeen is. Hij wees op de analogie van den tegenwoordigen politieken toestand met dien in het jaar 1868, toen Thorbecke het Ministerie-Fock formeerde, doch er zelf buiten bleef. De heer Van Houten stribbelde daarna nog wat tegen, maar eindigde toch zijn rede zonder een bepaalden aanval te doen.

Niet onmogelijk is het, dat de vragen van den Frieschen afgevaardigde in de Eerste Kamer den heer Heemskerk in de Tweede geleid hebben tot het doen van ongeveer dezelfde vragen. Hij voegde er alleen nog aan toe, dat hij wilde weten, of de Kroon, vóór zij den heer Borgesius de opdracht gaf tot kabinetsformatie, eerst een ander daarmee had belast. Dat de Minister op deze vraag het antwoord schuldig bleef is begrijpelijk; dat de zoon van wijlen J. Heemskerk Azn. door het stellen van die vraag zulk een constitutioneele fout beging, niet. Moest het dan nog eens herhaald worden, dat een regeering slechts verantwoordelijk is voor het feit, dat zij het bewind heeft aanvaard; niet voor daden van de Kroon, die vóór haar optreden zijn geschied?