De Gids. Jaargang 69

[p. 139]

Over Nederlandsche kunstnijverheid.

Nederlandsche Kunstnijverheid, door Ed. Thorn Prikker. Rotterdam, M. Boogaerdt Jr.

Dit boekje zoude tot ondertitel kunnen dragen: Raadgever voor trouwlustige paartjes - want het bevat menige nuttige wenk voor de inrichting van een jong huishouden. Ook is het zeer dienstig voor reeds getrouwden, die bij het klimmen van 't fortuin (helaas, ook van jaren!) zich ruimer gaan inrichten. En zelfs voor die ouderen die in hunne meubelen zijn ingegroeid, en die er niet meer aan denken om dat stuk van hun leven van de hand te doen ten einde nieuw huisraad aan te schaffen, ook voor dezulken heeft de schrijver een goed woord over: ‘Oneindig veel dragelijker dan de “modern” ingerichte kamer van de tegenwoordige jonggehuwden, was het salon van onze tante, waar over het leelijke en neutrale althans de couche was gekomen, die de jaren achterlaat’.

Trouwens, de heer Thorn Prikker is zéér zacht in zijn oordeel: ‘De eischen der aesthetiek zijn niet te verifieeren, omdat kunstappreciatie een proces, en geen objectieve toestand is. Mooi-vinden is een actie, die een volkomen vrijheid op het terrein harer bewegingen eischt: het is geen resultaat van factoren, doch een directe zielsfactor zelf, die als de ethiek, zich niet door anderen of door wetten beheerschen laat... Niemand kan vooruit zeggen, dat dit of dat mooi gevonden zal worden; wel kan men zich verwonderen er over, dat de menschheid zich toch in de bewondering van één mooi vereenigt. Eigenlijk is dat een zeer uniek voorval, wanneer voor een heel geslacht één object aardsche bewondering

[p. 140]

verwekt.’ En iets verder schrijft hij: ‘Zoo mogen we aannemen, dat het nooit gelukken zal voor het huidig oogenblik en de toekomst vast te stellen wat mooi en wat niet mooi is. Het is empirie, slechts empirie, een actieve passie, maar waartoe in de primitiefste lagen van ons wezen de schatkamer is gelegd.’

Het is pleizierig met zoo'n leermeester uit te gaan, die vooraf ons vrijheid geeft van zijne meening af te wijken, en die deze meening - gelijk van zelve uit het voorgaande volgt, - niet op barsche wijze verkondigt. In 't heele boekske wordt dan ook door hem niets afgebroken - 't is waar, dat wordt erkend: ‘de noodzakelijkheid van afkeuring ontging hij door de keus van zijn onderwerpen’. Maar - en dàt is een tweede goede eigenschap: niets wordt in het boekje ‘opgehemeld’, alles eenvoudig besproken, en de lezer - voor zoover dit in eenige korte zinsneden mogelijk is - ingewijd in de moeilijkheden van de techniek, om dáárdoor tot meerdere waardeering te geraken, In één woord: het is een prettig boek.

Achtereenvolgens behandelt de schrijver de meubelkunst van den heer Pool (Onder de St. Maarten); het aardewerk van den heer Menhuys (de Distel); de boekbanden van den heer Smits, te Haarlem; het zink- en ijzerwerk van de firma Braat te Delft; het drijfwerk van den heer Zwollo; het batikwerk van 't Binnenhuis; het Deventersch tapijt van Colenbrander (deze is te beroemd om hem het prefix ‘heer’ te geven) en nog eenige andere voortbrengselen en voortbrengers van de nieuwere Nederlandsche kunstnijverheid.

Een enkele aanhaling omtrent tapijten, moge de wijze van behandeling duidelijk maken:

‘Wat Colenbrander dan wel doet met zijne tapijten? Hij verschaft u een verbazend hecht kleurfundament in uwe kamer, waarop ge met uw stoelen, uw meubelen, uw schilderijen voort kunt bouwen! Hebt ge een tapijt van Colenbrander op uw vloer, dan weet ge, dat uw kamer iets dragen kan, dan hebt ge als het ware een symbool van de hechtheid der balken en der fundamenten, waarmee uw architect uw veiligheid waarborgde. Dat is symboliek, die aan Colenbrander's kleursamenstellen toegeschreven kan worden. Een vergelijking kan de waarheid daarvan misschien duidelijker maken. We denken er natuurlijk niet aan hier nog de waanzin der honden- en bloementapijtjes aan te halen. We denken slechts

[p. 141]

aan de dingen, die althans passabel zijn, bijvoorbeeld aan een lichtgrijs kleed met een versieringsmotief, dat uit ongeveer cirkelachtige figuren is samengesteld. Zoo'n kleed zal al heel weinig een “fond” zijn, ook al kwetsen kleur en teekening nu niet bepaald het oog. Men zal er iets in voelen van het wankelende, dat den eerstbeginnenden fietsrijder belaagt, het onzekere, dat eigen is aan alle figuren, die zonder daartoe genegen te zijn, tot de functie der vlakversiering worden gedwongen. En het grijs, als hoofdtoon van deze vloerbedekking, zal u bezwaarlijk voorkomen in verband met de sterkere kleuren, die ge wel van zelve in uw kamer brengen moet. Het koper van een lichtkroon, het diepe bruin van een eiken kast, de gloed van een schilderij, dat alles zal u voorkomen te wichtig te zijn, om door dat lichte grijs met al de hoepelachtige figuren gedragen te worden. En als ge herhaaldelijk en te vergeefs hebt getracht een goed geheel te krijgen, en verschillende meubelen zonder resultaat hebt geprobeerd, dan zult ge eindelijk tot de slotsom komen, dat uw lichtgrijs kleed geen kleurfondament voor uwe meubelen is, tenzij het lichte, breekbare en weinig bruikbare dingetjes zijn in een van de Lodewijkstijlen!’

‘Het vermogen veel kleur- en kleurtegenstelling te dragen nu bezitten Colenbrander-tapijten in zulk een mate, dat ge niet bevreesd behoeft te zijn, dat eenig meubelsoort er voor te wichtig zou wezen.’

Natuurlijk behoeft gij het met den schrijver niet in alle opzichten eens te zijn - men kan tegen hem aanhalen zijn eigen voorrede: ‘Mooi vinden is een actie, die een volkomen vrijheid op het terrein harer bewegingen eischt’. Zelfs zoude men kunnen tegenwerpen: dat hier wederom de oude logica aan het woord is, die uit den treure geleeraard heeft, dat bij eene kamerversiering de vloer - het stevige fundament waarop alles rust - het donkerst getint moet wezen, de kleuren lichter kunnen worden naarmate men dichter nadert tot het plafond; eene logica, welke ook verbiedt een lichten pantalon te dragen onder een donkere jas, en welke - indien de bouwheeren van het Venetiaansche Dogen-paleis er aan geloofd hadden, - ons zeker dit wereldwonder zou onthouden hebben. Want wat is onlogischer dan een bijna raamloos, zwaar en breed zich uitstrekkend muurvlak te doen dragen op een kantwerk van kolommen?

[p. 142]

Doch al is men een liefhebber van lichte tapijten - zelfs bij donkere meubelen (niet al te donker natuurlijk), toch laat zich het betoog van den heer Thorn Prikker prettig lezen en stemt tot denken; en zoo is het - ik herhaal dit - het geheele boek door.

En wat vooral zoo pleizierig stemt, is dat dit geschrift ons een riem onder 't hart steekt. Wie de plaatjes heeft bekeken, welke het boek versieren, en den tekst heeft gelezen (die gelukkig geen beschrijving levert bij de plaatjes!) legt het boek neer met de overtuiging, dat er werkelijk, niettegenstaande alle gebrek aan officieele belangstelling, zich een heele reeks degelijke Nederlandsche kunstnijveraars heeft weten te ontwikkelen, en dat ons land waarlijk goed op weg is om althans op dit gebied weer tot de eerste te worden gerekend. Zoo zwaartillend behoeven wij althans niet te zijn als de heer Thorn Prikker, die zijne inleiding aldus besluit: ‘We gelooven niet, dat Nederland zijne moderne kunstnijveren wel zoo waardeert als dat het geval is in het buitenland. Velen trokken dan ook heen, naar Duitschland, zelfs naar Amerika, en misschien, als dat zoo doorgaat, zal in het vaderland slechts de tweede rang overblijven. Het gebeure echter niet, zonder dat gezegd kan worden, dat er althans eenmaal met waardeering over hen gesproken werd. Ziedaar misschien de eenige rechtvaardiging van dit boekje.’

‘Het werd overigens geschreven met de hoop, dat eenige lezers er door gebracht worden tot aandachtige beschouwing van goed Nederlandsch werk, zich zoodoende opvoedende tot individueele d.i. werkelijke appreciatie.’

Welnu, wordt het doel dezer aankondiging bereikt, dan zullen niet eenigen, maar velen hier te lande het den schrijver volkomen beamen, dat er in Nederland goed... en véél goed werk gemaakt wordt. En de tijden zijn niet meer zoo ver af, waarin de kunstnijveren, die tot schade en schande van ons land, naar Duitschland en Amerika moesten trekken, wederom, en wel met groote waardeering, zullen ingehaald worden.

R.P.J. Tutein Nolthenius.