De Gids. Jaargang 69

[p. 556]

Bibliographie.

De Jonge Bernulf, of Amsterdam bij dag, schemering en nacht, door C.A. Ikkink. Breda. Marius J. Janssen.

Zooals wij gezwegen hebben over Ria Gelmi's ‘De Reis naar Hedonië,’ d.i. naar een nieuw Utopia, over ‘Aizdith de heldin,’ den ‘oorspronkelijken, ethischen, aesthetischen roman’ van S.U. Terebor, over Emilie Weggeman Guldemont's ‘roman uit de geschiedenis van mystiek en occultisme’ en over ‘Ananda, Prins der Rahdamantiers’ door P.R. Aufetos, - kortom, zooals wij zwegen en zwijgen zullen over de auteurs, die, als hun aller vader Jan Holland, al spelend willen leeren, maar op die wijze nòch echt spelen (zoo duiden wij nu maar, met hen, voor een oogenblik die ‘nuttelooze’ literaire kunst aan), nòch iets leeren, dat voor de wetenschap of voor de oeconomie of voor de wijsbegeerte ook maar een oortje waarde heeft, - zooals wij al dit populair-wetenschappelijk werk overlaten aan een andere kritiek dan die van ‘De Gids’, welke òf wetenschappelijk, òf literair, maar nu eenmaal niet populair is, - zoo hadden wij kunnen laten rusten het boek, welks vreemde titel hierboven staat.

Edoch, waar de daareven genoemde werken zoo blijkbaar afstand deden van alle literaire pretenties, en evenmin eruit zagen, of zij de geleerde wereld in opschudding wilden brengen, - daar heeft C.A. Ikkink's boek allures, die niet geheel en al gevaarloos zijn....

Het boek is voorzien van een ‘woordje vooraf’; en dat ‘woordje vooraf’ is geschreven door iemand, die nu wel niet op een gróóten naam kan bogen - hij gaf een niet al te diepgaande studie over van Deyssel en een ietwat bedenkelijk boekje over Thomas à Kempis - maar die toch bij een waarschijnlijk vrij uitgebreid publiek vertrouwen heeft, - den heer J. Mathijs Acket.

De heer J. Mathijs Acket nu, herinnerend aan de merkwaardige opdracht van zijn ‘Imitatio’-geschrift, waarin hij den be-jij-den en bejouwden vriend Ikkink (van wien niemand ooit hoorde) een ‘rasfilozoof’ noemt, ‘een van 't echte, zeldzame soort’, verklaart, dat die zekere Ikkink ‘zóó in (hem) zit, dat (hij, Acket) niet kan praten zonder dat het naar (zijn, Ikkinks) stem klinkt;’ en ook nog den zonderlingen wensch uit, dat zijn vriend een ‘Boek’ ware - de heer J. Mathijs Acket herhaalt thands deze de-verwachting-spannende beweringen, bij het inleiden van dit veertien jaar oude werk des ‘Meesters’, met den wat zonderlingen titel ‘De jonge Bernulf, of Amsterdam bij dag, schemeringen nacht.’

[p. 557]

Heel wat zonderlinger dan de titel is het werk zelf.

Amsterdam vooreerst - vernemen we al enkele straat- en café-namen - Amsterdam krijgen we nòch bij dag, nòch bij nacht, nòch in de schemering te zien....

En de jonge Bernulf....! Was hij nog maar alléén! werd hem nog maar niet gezelschap gehouden door dien akelig-flauwen Harlekijn, die op pijnlijk-vulgaire wijze iets van satire - o die duffe, vunzigverzuurde satire - in dit boek vertegenwoordigen wil... Want de jonge Bernulf zelf, och, - hij leutert wel héel erg, hij is ook wel taai met zijn ‘cirkels’, zijn ‘ego’, en zijn ‘spiritisme’, maar soms is hij niet onaardig, en voor een oogenblik zelfs wel eens verstandig.

De jonge Bernulf.... is een jongmensen, dat denkt. Zoo zijn er meer. Maar de jonge Bernulf vindt dit het bizondere van zijn denken, dat hij niets, zelfs niet de allereenvoudigste begrippen, van anderen, op gezag, zou overnemen, dat hij van meet af aan alles óver zou denken:

.... ‘Neemt op en verwerkt de ideeën van alle wijsgeeren der aarde; weest dag en nacht bezig met opnemen en verwerken, tot gij gebogen zijt van inspanning, tot ge grijs zijt van ouderdom.... gij zult er niet van veranderd, verbeterd, grooter geworden zijn; uw ziel, uw ik, uw wezen is onveranderd gebleven.

Ha, groeien, groeien moet een mensch! Groeien als een boom van den grond af.

Zelf moet gij zoeken, zelf vinden. Daarvan groeit ge, daarvan alleen.

Menigmaal heb ik u hooren klagen over den strijd tusschen uw hoofd en uw hart. Bij den gegroeiden mensch bestaat die strijd niet. Bij hem geen tegenspraak in woord en daad, geen inconsequentie van handelen.

Bij hem is alles eenheid, alles harmonie. Hij is uit één stuk, juist zooals een boom.’

Dit is een behartigens waardig lesje voor menig pseudo-philosoof, die uit eenige belezenheid en een vermeend in-zich-opgenomen-hebben van wàt hij zooal las, de eigenaardige gevolgtrekking maakt, nu ook zelf een genie, een profeet, ja wat al niet, te wezen; en, ongetwijfeld, het bovenstaand fragment bevat een voortreffelijk beginsel; maar een beginsel, dat, ten eerste, alle heusche philosophen van alle tijden er op nahielden; waaraan wij, tweedens, hier bij den jongen Bernulf al bitter weinig hebben, waar het slechts aanleiding geeft tot ontdekkingen zoo oud als de weg van Kralingen, opnieuw gedaan weliswaar, doch niet eens op een nieuwe, bizondere wijze gezegd, zoodat een wellicht wat afgesleten besef er zich aan zou kunnen verlevendigen; en waarop, ten laatste, slechts een zeer klein gedeelte dezer 200 pagina's berust.

Tot het beste, dat er zoo in dit boek te vinden is, behoort bijvoorbeeld een inzicht als dit:

‘En hij keek naar de spreeuwen, zwermen van jonge spreeuwen, die met geruisch als van wind daar af en aanvlogen; eenige maanden geleden bestonden ze nog niet; op den dag toen hij daar en daar liep, zoo en zoo sprak, dat en dat deed, waren die spreeuwen er nog niet; zie, nu vlogen ze; nu maakten ze geluid; nu zochten ze wormpjes.

Dan weer bekeek hij zijn hand en vond het zeer vreemd dat die vaste, stevige hand eenmaal uiteen zou vallen.’

Wat verder:

‘Vreemd, vreemd was alles, en er was niets of 't was nieuw.’

Dieper dan tot zoo elementaire wijsgeerige gevoelens komt dit werk niet. En waarlijk - zij het dan, naar de schrijver-zelf verzekert, ‘iets’ - dit is niet genoeg voor een boek, dat zich als een uiting van oorspronkelijke philosophie aankondigen laat. Het teert op een aantal lange verhalen, die even vervelend als dwaas, even grof als onnoozel blijken: de lotgevallen van Harlekijn.

Harlekijn is Ikkinks ‘gek’, die

[p. 558]

‘de waarheid zegt.’ Maar ochgot! die waarheden als ossen, die hij zich zooveel moeite geeft, ons op te doen slokken; ach, ach, dat goedkoope gehekel van schrijvers en professoren, in de zoutelooze fantasieën over meneer Augustus en professor Molecuul(!)

Bij voorbeeld: Harlekijn gaat Augustus bezoeken; een vischvrouw aan wie hij dit vertelt, meent, dat hij 't over Augustus den groenteboer heeft:

Harlekijn: ‘Da's de groenboer! schreeuwde ik terug - Augustus, dien ik bedoel, verkoopt geen kool, uien, knollen en citroenen. Want 't is een schrijver.’

Nu vraag ik u, lezer....

Maar waarom wordt ge hiervan zoo bizonder wee? waarom zoudt ge, zoo ge die hoofdstukjes (vooral ook die twee dozijn ‘sprookjes’) in hun geheel laast, er, evenals wij, zoo iets bizonder onuitstaanbaars in vinden? Omdat het zoo'n klaarblijkelijke (en dan daarbij nog zóózeer slappe) naäperij is van een schrijver, die wel groot was, maar die door ons geslacht dikwijls toch ook niet meer van harte kan worden genoten, - Multatuli. Want in dat alles is Ikkink, die zooveel prijs stelt op oorspronkelijkheid, het type van een dier naneefjes van Multatuli, zooals er (ze hebben gewoonlijk al 's meesters gebreken, maar van zijn deugden geen) nog af en toe opstaan in ons land, - een broertje van den voor eenige jaren opgedoken en weer verdwenen Jan Zürcher met zijn Winfried; maar die was veel leesbaarder en frisscher.

Ieder die wel eens een aardige of diepe gedachte heeft, - en dat de heer Ikkink voor zijn omgeving onderhoudend gezelschap is, gelooven we graag! - die kan daarom nog niet altijd waardevolle boeken schrijven. Dat hebben de vrienden Acket en Ikkink vergeten.

C.S.