De Gids. Jaargang 69

[p. 160]

Buitenlandsch overzicht.

27 Juni.

De herinnering aan het eind van Mei en het begin van Juni van dit jaar zal lang bewaard blijven in de historie der 20^e eeuw.

Er heeft een verandering plaats gegrepen in de verhoudingen van de wereld en aan alle kanten scheurt het en verschuift het.

De zeeslag bij het eiland Tsu-shima, die 27 Mei begonnen is, heeft er de voornaamste schuld aan. Het was een catastrophe voor de Russische macht ter zee. Hoe lang zijn de schepen van Rodjestvenski in aantocht geweest! Hoe lang is die vloot blijven varen in de Zuidelijke zeeën als een toekomstbedreiging voor Japan, als een mogelijke uitredding uit den nood voor Rusland! Nu nadert zij den vijand; zij zal, is 't ook met opoffering van menig schip, de vijandelijke linie doorbreken om het overschot der Russische zeemacht in Wladiwostok te gaan versterken en een nieuwe tegenweer te organiseeren. Maar neen, 't is alsof die machtige vloot zich in de val laat lokken. Zij wordt in den grond geboord deels en deels gevangen genomen. Aan geen der schepen gelukt het naar Wladiwostok te komen; het is een verlics aan eer en aan macht voor Rusland, een vergrooting van het prestige van Japan, - en een ommetelijk voordeel, daar het thans Japan is, dat de zee en den toevoer over zee beheerscht. Mogelijk dat Rusland hierna nog eenig voordeel behaalt, maar de victorie is verkeken.

De overwinning is aan Japan.

Het eerste gevolg was dat de president der Vereenigde Staten

[p. 161]

nu met kracht zijn plan kon doorzetten om een vrede voor te bereiden tusschen de oorlogvoerenden, en het tweede gevolg was dat de Fransche minister van buitenlandsche zaken, Delcassé, zijn post moest opgeven.

Onder leiding van Delcassé had Frankrijk gedurende de laatste zeven jaren iets van zijn vroegere positie tegenover het buitenland teruggewonnen. Parijs was het middelpunt geworden der diplomatieke onderhandelingen. Reeds de oorlog tusschen de Vereenigde Staten en Spanje vond daar haar beslag, omdat Frankrijk zijn bemiddeling aanbood, en in den allerlaatsten tijd was Parijs weer de plaats van samenkomst geweest voor de afgevaardigden van Engeland en Rusland na het incident van Hull, en had Frankrijk zijn krachtige hulp verleend tot het uit den weg ruimen der gerezen moeilijkheden. Dat was te danken aan het klare begrip en het hardnekkige doorzettingsvermogen van Delcassé. Hij had zich getoond als den Europeeschen staatsman, misschien omdat er geen andere diplomatieke lichten waren die zijn licht verduisterden.

Met Engeland was een entente cordiale tot stand gekomen, en door verdragen waren de twistpunten opgeruimd en was een lijn van samenwerking voor de toekomst aangewezen. Italië en Spanje waren weer gekomen in de sfeer van den Franschen invloed, en zelfs Duitschland scheen niet ongeneigd zich met zijn buurman te verstaan.

Delcassé had voor Frankrijk die flinke stelling weten te verkrijgen door het verbond met Rusland als steunpunt te gebruiken. Hij hield onverzettelijk aan Rusland vast, en zorgde dat Frankrijk er profijt van trok.

De ongelukkige keer van zaken in den Japanschen oorlog deed hem niet wankelen, ofschoon daarop van verschillende kanten zijn politiek werd aangetast.

Hij had met binnenlandsche vijanden te doen.

Als in het begin van het jaar de woelingen in St. Petersburg uitbraken, nam hij het met een kort en streng woord op voor de Russische regeering bij gelegenheid van de aanvallen der democraten, in de Fransche Kamer tegen den Czar gericht. Die enkele autocratische zinnen hebben Jaurès en de zijnen tot onverzoenlijke vijanden van Delcassé gemaakt.

Toen kwam de vijandschap van anderen los. Er waren er die

[p. 162]

hem verweten onder het ministerie-Combes niet beter gewaakt te hebben voor de betrekkingen met den Paus; anderen vonden dat hij Frankrijk te zeer door de Engelsche belangen in beslag liet nemen; weer anderen - het waren de diplomaten vieux jeu, - hadden tegen hem dat hij de groote gezantschapsposten aan menschen zonder afkomst en verleden uitdeelde; de rest achtte het een ongehoorde pretentie in Frankrijk zeven jaar achtereen minister te willen blijven.

Nu kwam de actie van Duitschland er bij, en Delcassé kreeg zijn persoonlijke vijanden in het buitenland; Wilhelm II kon het niet verdragen dat op zijn wensch tot toenadering aan Frankrijk niet behoorlijk acht was geslagen, hij vond den tijd gekomen om Duitschland een woord mee te laten spreken in de zaken der wereld, en hij zette onverwacht aan Frankrijk den voet dwars door een zelfstandige actie in Marocco, dat volgens de overeenkomst met Engeland onder Fransche leiding zou komen.

Het terrein was niet slecht gekozen. De Duitsche Keizer heeft zich, ten voordeele van de Duitsche belangen in Voor-Azië, altoos als een beschermer van de Muzelmansche heerschappij gedragen, en de Sultan van Turkije bezit maar één vriend in Europa, en dat is de Keizer. Marocco is op de Noord-Afrikaansche kust het laatste en uiterste bolwerk van den onafhankelijken Islam, en een politiek ten gunste van Marocco zou dus den band tusschen Duitschland en de Muzelmannen versterken.

Daarenboven gaat Marocco door voor een land met onmetelijke onontgonnen hulpbronnen, en die zouden, al werd het beginsel van de ‘open deur’ toegepast, toch ten goede komen aan Fransche ondernemingen, wanneer Frankrijk te zeggen kreeg in het land. Keizer Wilhelm handelde dus niet alleen als een Keizer die een wereldpolitiek had, maar ook als een goed handelsvertegenwoordiger voor zijn volk, wanneer hij er op stond dat de ‘open deur’ niet alleen door Frankrijk zou worden opengehouden, maar er ook nog andere bewakers bij werden aangesteld die behalve de deur ook hun oog en zouden openhouden.

De politiek van den Keizer werd met het noodige vertoon, door een bezoek aan Tanger en een missie naar Fez, als tegenhanger tegen de Fransche missie, op het politieke schouwtooneel ingeleid, en een nadrukkelijke waarschuwing werd aan het adres

[p. 163]

der Fransche regeering gericht. Als Rusland gedurende het laatste half jaar getriomfeerd had, zou Duitschland zich misschien hebben ingehouden, maar nu kon het zijn demonstratie naar eigen wensch inrichten.

Delcassé liet zich echter niet gemakkelijk van zijn stuk brengen. Het scheen wel alsof hij 't er op wilde wagen den toorn van den Duitschen Keizer te trotseeren, ofschoon de kansen hoe langer hoe slechter gingen staan dat het Russische verbond eenige kracht aan Frankrijk zou geven. De slag bij Moekden was al een streep door zijn rekening geweest; maar hij wilde toch niet wijken, en hij wist met zijn koelheid zijn minister-collega's den bijna verloren moed te hergeven. De zeeslag echter bij Tsu-shima ontnam hem alle hoûvast.

In één oogenblik kreeg hij de heele wereld tegen zich. Zelden is er zeker zoo unisono tegen een sterveling, die zijn rol toch verre van slecht had gespeeld, te kennen gegeven dat hij overbodig was, nu hij van zijn ideeën geen afstand wilde doen. Hij ging heen met eere, onder een universeel gevoel van opluchting, en liet het over aan zijn opvolger, den chef van het kabinet, Rouvier, om onder de veranderde omstandigheden een gedragslijn te kiezen welke met die omstandigheden rekening hield.

Waarom zoo lang bij het geval van Delcassé stilgestaan? De bezwaren, daarbij voor den dag gekomen, hangen toch nauwer samen met den afloop der vredelievende bedoelingen van den president der Vereenigde Staten dan bij den eersten oogopslag mag schijnen.

Rusland en Japan hebben de voorslagen van Roosevelt niet afgewezen, ieder van de landen heeft verklaard dat, zoo zijn tegenstander den vrede wenschte, het met alle liefde bereid was zijn vijand de hand toe te steken, mits die wederzijdsche vredelievendheid zich uitte in dragelijke en voordeelige vredesvoorwaarden. Met Augustus zouden de gezanten bijeenkomen en Washington, de hoofdstad der Unie, werd na eenige aarzeling als rendez-vous gekozen. Dit geeft wel aan de Vereenigde Staten een zeker overwicht, en wie twijfelt er aan of de Vereenigde Staten kunnen zich laten gelden, wanneer zij het ernstig willen. Maar of daarbij de richtige weg gekozen is tot een spoedigen vrede, dat laat zich betwijfelen.

[p. 164]

Wie direct pressie kunnen uitoefenen op Rusland en Japan zijn Frankrijk en Engeland, beiden gebonden door hun verbond met een der oorlogvoerenden, en tevens machtig het eene door zijn rijkdom, het andere door zijn rijkdom en zijn vloot. Konden Engeland en Frankrijk het tot een overeenkomst brengen aangaande den wereldvrede, dan was hij spoedig tot stand gebracht. Nu heeft de actie van Keizer Wilhelm die aaneensluiting verhinderd tusschen de beide Westersche mogendheden - een samengaan waarop Delcassé's politiek doelde.

Want de Keizer wil Engeland buiten Europa houden: hijzelf wil Europa zijn, en geen verbond erkent hij waarin hij niet de hoofdpersoon zou wezen.

Rodjestvenski's nederlaag heeft hem de handen vrij gegeven om te verhinderen wat hij verlangt dat niet tot stand zal komen. Door zijn optreden in Marocco heeft hij aan Frankrijk laten zien dat de goede wil van Engeland onvoldoende is voor steun wanneer hij zelf zijn tegenspraak laat hooren. Frankrijk moet zich bij Duitschland scharen, dat is zijn wensch, en al heeft hij misschien de macht niet om dien wensch tegen Frankrijks wil door te drijven, hij kan ten minste zorgen dat er oorlogsgevaar over Europa blijft hangen, en dat voortaan Frankrijk zich hoedt bij iederen stap dien het wil zetten.

Zoo heeft de Amerikaansche Unie gehandeld waar Europa zijn taak moest opgeven. Zal echter Washington, de stad der politieke jobbers, de vredesonderhandelingen tot een klaar en goed einde zien brengen?

Het is reeds een slecht teeken dat het denkbeeld van een wapenstilstand tusschen de oorlogvoerenden geen voortgang heeft. En men weet uit de historie hoe lang vredescongressen duren, wanneer de oorlog nog daarnevens gaat. Ook zullen natuurlijk de groote vragen van toelating der Japanners en Chineezen in de Vereenigde Staten op zulk een bijeenkomst zoo niet beslist, dan toch ter sprake gebracht worden. En dan is er nieuw voedsel voor oneenigheid.

De kans is in allen geval verkeken, voor goed, dat Europa de scheidsrechter is in den strijd tusschen Japan en Rusland. Dat is vooreerst het effect van Rodjestvenski's onheil.

Nu zou ik over de verwarring in Rusland moeten spreken. Was een vrede het onmiddellijke gevolg van de nederlaag geweest,

[p. 165]

een vrede waartoe afgevaardigden, als vertegenwoordigers van het Russische volk, hadden medegewerkt, dan zou de toestand in het Czarenrijk misschien opklaren. Thans schijnt het dat de troebelen overhand zullen toenemen.

En dat beduidt gevaar ook buiten Rusland.

Er is in onze dagen bij alle vermeerdering van het verkeer tegelijkertijd een neiging tot scheiding tusschen de volken waar te nemen. Waar unies gevestigd schenen, daar komen separaties. In Noorwegen is de scheiding van Zweden thans reeds een voldongen feit, al is ze voor het internationale staatsrecht nog niet geregeld. In Hongarije kan de scheiding van de Oostenrijksche monarchie ieder oogenblik worden uitgesproken, zoozeer is de stemming daar tot het uiterste gedreven. En hoe zal het dan gaan met de Slavische volksstammen, die deel uitmaken van de Hongaarsche monarchie? Hoe zullen de oud-Poolsche gewesten zich gedragen, wanneer Hongarije het te kwaad mocht krijgen met de Zuid-Slavische volken?

De verhoudingen der Oostenrijksch-Hongaarsche monarchie hebben tot nog toe altoos in zoo'n onrustig evenwicht verkeerd, dat, zoo het evenwicht verbroken wordt en de onrust zegeviert, het eind van de onzekerheid niet is te overzien; - vooral wanneer Rusland machteloos en zijn grensgebied in gisting is.

En voor het Noorden doet zich deze vraag op.

Toen Zweden voor goed Finland aan den Czar moest afstaan, zag het in de unie met Noorwegen een tegenwicht tegen zijn verlies. Thans, nu Noorwegen een zelfstandig en afzonderlijk rijk wil worden, zal Zweden misschien weer gaan uitkijken naar Finland en zal Finland het misschien willen en kunnen tegemoet komen?

Vraag op vraag rijst er bij ons.