De Gids. Jaargang 69

[p. 155]

Parlementaire kroniek.

25 Juni.

De laatste parlementaire werkzaamheden vóór den grooten slag vonden plaats in de Eerste Kamer. Zij had eenige wetten van kleineren omvang, zooals de Provinciale wet en de verhooging van de begrooting van Justitie met het oog op de invoering der Kinderwetten aantenemen, en daarnevens twee ontwerpen, die la pièce de résistance van haar arbeid vormden: het Hooger en het Lager Onderwijs. Het wetje dat de begrooting van Justitie verhoogde ter wille van de Kinderwetten, vond één bestrijder, den heer Van Houten. Deze richtte zich, zooals de minister van Justitie niet naliet optemerken, niet zoozeer tegen het wetsontwerp zelf als tegen de Tweede Kamer, die op de meest overhaaste wijze in één dag èn afdeelingsonderzoek èn openbare behandeling had aaneengekoppeld. Een wijze van werken die, naar ieder hopen moet, nooit weer zal worden gevolgd, en die zelfs door den spoed, dien het naar huis gaan van de Kamer gebood, niet kan worden goedgepraat.

Maar al had de heer Van Houten materieel gelijk, staatsrechtelijk was de minister Loeff in zijn recht, door te beweren èn dat de Tweede Kamer bij haar wijze van werken de Grondwet niet had geschonden èn dat dit voor een lid der Eerste Kamer bezwaarlijk een reden kon zijn om tegen een wetsontwerp te stemmen en zoodoende feitelijk de regeering te treffen. De afgevaardigde uit Friesland bleef dan ook bij de stemming alleen staan.

Meer en meer blijkt, dat de liberalen in de Eerste Kamer den heer Van Houten als woordvoerder laten optreden. Slechts wanneer

[p. 156]

hij de regeering bestrijdt met argumenten, die slechts zijn naaste geestverwanten kunnen goedkeuren, staat als tweede woordvoerder de heer Van Welderen Rengers op, om zijnerzijds een ‘tegen’ aan het kabinet-Kuyper voortehouden, doch op andere motieven berustend dan de oppositie van zijn mede-afgevaardigde uit Friesland. Dit verschijnsel deed zich zoowel bij de Hooger Onderwijswet als bij de Lager Onderwijsnovelle voor.

Het debat over het Hooger Onderwijs stond hoog en, eerlijk gezegd, ter rechterzijde nog hooger dan ter linkerzijde. Dat komt, omdat schering en inslag van de redevoeringen van den heer Van Houten, waar zij de onderwijs-politiek dezer regeering betreffen, is zijn fel anti-clericalisme. Hoogescholen van priesters - zoo heette het - zullen ontstaan en gedijen, wanneer het bijzonder Hooger Onderwijs gelijke rechten ontvangt als het openbare. Hoemet deze uitlating te rijmen is de bij repliek door den heer Van Houten geuite bewering, dat hij niet is tegen gelijkstelling van bijzondere en Rijksuniversiteiten, mits zij geen van alle den effectus civilis aan haar doctorale graden verbonden zien, is niet te begrijpen. Als dàt alles is wat men tegen de Hooger Onderwijswet heeft, vanwaar dan zulk een storm? Vanwaar dan bij de vorige Eerste Kamer die opoffering van eigen leven, waardoor het land nu ook in de eerstvolgende parlementaire periode aan een kerkelijken Senaat vastzit? Hadt gij en uw partijgenooten dat maar eerder gezegd - aldus zeer ter snede de Premier, die bijzonder op dreef was - dan hadden wij misschien op dien grondslag tot overeenstemming kunnen komen.

De redevoering, die ongetwijfeld het hoogst stond, ook uit een wetenschappelijk oogpunt, was die waarmee Dr. Woltjer het wetsontwerp verdedigde. Hij bestreed de voorstelling dat men aan de bijzondere Universiteiten gekneld zal zitten in het dogma, met deze wedervraag: welke wetenschap, ook aan de vrijzinnige zijde, kan het zónder eenig dogma stellen? En hij bleek daarbij thuis te zijn in de natuurwetenschappelijke literatuur als weinigen in de Kamer. Tegen deze principieele rede had de woordvoerder der linkerzijde, vooral als hij filosoof wil heeten, een principieel verweer moeten stellen. De heer Van Houten deed het niet.

Des te verdienstelijker van een leek als de heer Stork om den heer Woltjer voortehouden, dat ter linkerzijde breken met een

[p. 157]

dogma nog niet leidt tot uitbanning van den geleerde, die zich hiertoe verstout, terwijl bij de Vrije Universiteit die uitbanning niet bepaald onbekend is.

Bij partijstemming werd de wet aangenomen, gelijk zij ten vorigen jare bij partijstemming werd verworpen. De toekomst moge beslissen wie gelijk heeft gehad!

Had de heer Rengers bij het Hooger Onderwijs te kennen gegeven, dat hij en zijn vrienden voornamelijk tegen de wet stemden omdat zij geen staatsgeld wilden toestaan voor bijzondere Universiteiten, ook bij het Lager Onderwijs liet hij de oppositie niet alleen aan den heer Van Houten over. En terecht, want het was bij dezen fellen anti-clericaal weer voornamelijk de haat tegen het kerkelijk onderwijs, die zich uitte; meer nog dan het besef, dat het peil van het volksonderwijs zal dalen als de bijzondere schooltjes meer en meer de openbare school gaan verdringen. De heer Rengers motiveerde zijn stem tegen de wet voornamelijk omdat zij aanneemt de rechtsgelijkheid van bijzonder met openbaar lager onderwijs in plaats dat men - gelijk bij de wet-Mackay van 1889 - het subsidieeren van bijzonder onderwijs als een tegemoetkoming beschouwde. De heer Van Houten vulde deze motieven met nog meerdere aan. Hij geeselde de regeering omdat zij gelden uit de rijkskas neemt zoogenaamd voor het bijzonder onderwijs, doch waarvan feitelijk de predikanten kunnen worden bezoldigd en de katholieken hun kapellen kunnen opsieren Hij wees er op, dat de wet van 1897 omtrent de finantieele uitkeering aan de gemeenten op averechtsche wijze door Dr. Kuyper wordt uitgelegd en toegepast. Hij wraakte het dat deze wet 2½ millioen van het Rijk neemt, terwijl die som slechts gevonden kon worden uit gelden, die er nog niet zijn en die ook niet zullen komen, indien de verkiezingen de regeering in de minderheid laten.

Het stond geschreven, dat nog vóór de verkiezingen de Lager-Onderwijsnovelle door de Eerste Kamer zou zijn heengehamerd. Er werd aan de minderheid geen kwartier gegeven; vier en twintig uur na de opening der beraadslagingen was de wet aangenomen.

De stembus van 16 Juni heeft gesproken, maar nog niet beslist. Toch was haar geluid duidelijk. De eerste stemming beteekent voor Dr. Kuyper een moreele nederlaag. Overal nam het stemmen-

[p. 158]

aantal van de mannen der linkerzijde toe. Zelfs daar waar de regeering het terrein behield, was de minderheid van 1901 in kracht geducht toegenomen. ‘Niet zonder kleerscheuren’, schreef de Standaard boven haar opstel, dat aan den uitslag der eerste stemming was gewijd. Inderdaad, die scheuren zouden wel eens zoo groot kunnen blijken, dat de kleeren geworpen moesten worden bij de oude plunje van den Premier. Speciaal de anti-revolutionaire partij heeft verliezen geleden. Terwijl de katholieken hun 25 zetels al binnen hebben, hebben de onmiddellijke vrienden van Dr. Kuyper hun oude vesting Gorinchem verloren, is den Helder door een vrijzinnige bezet en strijden dezen in tal van districten met hoop op goeden uitslag tegen de anti-revolutionairen. Men heeft van het Kuyper-régime genoeg; de kentering is begonnen; straks slaat het voor goed in de politiek om.

Al is niets zoo wisselvallig als de stembus en hebben voorspellingen omtrent verkiezingen met die omtrent het weer het speculatieve gemeen, toch is er kans dat de linkerzijde - de sociaaldemocraten daaronder begrepen - in de nieuwe Kamer 50 zetels zullen bezitten. ‘Op het doode punt’, zal men zeggen. Het zij zoo, maar men vergete niet, dat ook de stervende kamer op het stuk van sociale wetgeving en kiesrecht op het doode punt stond. Zij had er alleen nog de beslist clericale tint bij. Is voor wie dit beseft, de keuze moeilijk?

Naschrift. 28 Juni.

Zooeven brengt de telegraaf den uitslag van de herstemmingen. Een jubelkreet gaat door het vrijzinnig Nederland. Afgeschud is het Kuyper-juk. De man der ‘kleine luyden’ heeft het onderspit gedolven. Er is een meerderheid links. Wel is waar slechts 52 stemmen tegen een phalanx ter rechterzijde van 48, maar toch meer dan men op 16 Juni had durven hopen. En wat daarbij treft, zijn de stemmencijfers, waarmee de mannen der linkerzijde zijn gekozen. Bijna overal is de meerderheid groot; zelfs in districten, waar men - indien men al aannam dat men het kòn winnen - meende dat een overwinning voor den vrijzinnige een ‘narrow escape’ zou zijn, was die meerderheid een paar honderd stemmen of zelfs daarboven.

[p. 159]

De verkiezingen van 1905 zullen een grooten invloed hebben op de toekomstige partijformatie in ons land. Een zoo felle clericale meerderheid en een zóo sterk opgedreven partijhaat als in den laatsten tijd tusschen de voor- en tegenstanders van Kuyper bestond, zal tot het verleden behooren. Of Rome den bondgenoot van weleer trouw zal blijven valt te betwijfelen.

Het sterkst is Dr. Kuyper persoonlijk getroffen. Het zijn zijn eigen partijgenooten, die het gelag betalen. De anti-revolutionairen verliezen niet minder dan acht zetels, terwijl de katholieken hun plaatsen hebben behouden. Het is de Kuyperregeering die door de kiezers van Nederland ten doode is opgeschreven. Wat een verschil tusschen dezen staatsman en een Thorbecke, ja zelfs een Heemskerk. Toen Thorbecke het veld moest ruimen, moet hij het gevoeld hebben, dat eens de dag zou aanbreken, waarop hij aan het bewind zou worden teruggeroepen. Dr. Kuyper daarentegen zal heengaan; wat de toekomst zal brengen weet men niet, maar dit mag men met gerustheid verzekeren: deze staatsman komt nooit meer aan de regeering.

De proef is genomen; de natie heeft van die proef ruimschoots haar bekomst.

Al zal een zoo kleine meerderheid als waarover de linkerzijde thans beschikt, een meerderheid waarbij de sociaal-democraten nog zijn meegeteld, geen aanleiding kunnen geven tot een krachtig vooruitstrevend bewind, het land mag gelukgewenscht worden met dit niet genoeg te waardeeren feit: voor een clericale regeering is geen plaats. Dàt is de overwinning; en die rechtvaardigt de juichkreten volkomen.