De Gids. Jaargang 69

[p. 581]

Buitenlandsch overzicht.

28 Mei.
Schiller herdacht.

Gredurende deze laatste dagen van de maand leven wij in afwachting van de komende dingen.

Is er een beslissing in het verre Oosten al gevallen?

Nog maar enkele geruchten van een geleverden zeeslag zijn tot ons doorgedrongen. Het is als een gerommel ver nog van oorlogsonweêr. Wie zal het durven uitduiden?

Een Fransche journalist is voorgegaan en heeft onlangs in den Figaro boudweg het jaar 1905, dat den val van Port-Arthur en van de Russische oppermacht in Oost-Azië brengt, vergeleken met het jaar 1453 dat de inneming zag van Constantinopel door de Turken. Evenals er voor de wereldgeschiedenis sinds de vestiging der Osmanen in Europa een nieuw tijdperk aanbrak, zoo is er, volgens den Franschman, een andere periode voor onze historie geopend met de veroveringen der Japanners. Het triomfante optreden van het gele ras is als een signaal. Op zichzelf heeft de voortgang van het Aziatische volk misschien geen diepingrijpende beteekenis, evenmin als het Turkengevaar voor Europa een verpletterend onheil is geweest, maar die opmarsen van de Japanners, die het wapentuig der Westersche beschaving tegen een Westersch volk hebben gebruikt, is een bewijs dat er een verandering over de aarde is gekomen.

Vóor 'n vijftigtal jaren was de bekende homogene wereld maar een klein deel tegenover het onbekende, mysterieuze van de aarde. Thans is de geheele wereld met bijna al haar wildernissen en duistere plekken niet alleen een doorzocht gebied, maar de meeste streken zijn afgepaald en toegewezen en staan in exploitatie of in een begin van exploitatie. Eén materieele beschaving dringt overal door, om op den voet gevolgd te worden door een gelijkheid van zeden en gewoonten.

In de couranten wordt een spoorwegongeluk in de omstreken van Parijs vermeld, naast een dergelijk ongeval dat te Boelawayo in Zuid-Afrika voorkomt; en dezelfde sportconcoursen worden gehouden te Rome en in het hartje van Amerika of Australië.

Voor hem die zich weinige jaren terugdenkt is de aarde als in

[p. 582]

een ommezien van physionomie veranderd. De wereld gaat conform worden.

Is het een reactie tegen die naderende homogeniteit van de wereld dat de herinnering der menschen, bij dit begin van een nieuwe eeuw, voortdurend zich hecht aan de namen van groote mannen die de verleden honderd jaren door hun werk en hun persoon hebben geteekend en tot iets bijzonders hebben gemaakt? Wat zijn er in Frankrijk, waar de eerste jaren der 19e eeuw zich hebben onderscheiden door een rijk gewas van dichters en artisten, niet al honderdjarige geboortejubilés gevierd gedurende den laatsten tijd! Ook de Duitschers hebben hun oogst van feestdagen gehad, al hebben ze niet zoo'n opzien verwekt. Maar de Meimaand kwam aan met het souvenir van een wereldnaam.

9 Mei 1805 is de sterfdag van Schiller geweest.

‘Immer besser, immér heiterer,’ zoo waren de woorden van den dichter, nog met bezinning gesproken toen men hem den laatsten avond van zijn leven vroeg hoe 't met hem ging. Hij wou de ondergaande zon zien en in den helderen avondhemel kijken.

Zijn trouwe Lotte lag voor het bed geknield toen het einde naderde. Zij hield de hand van den stervende in de hare, en voor haar geest stond het leven als een leegte, nu haar roem, haar geluk en haar zorg op het punt was van haar weggenomen te worden. Een rilling, een inzinken. Het was de dood.

Wie, al was 't maar voor een oogenblik, is niet onder de aandoening geweest van dat sterf bed, wanneer hij te Weimar in het schamele vertrek stond voor de lage legerstede waarop het hoofd van den dichter zich voor goed ter ruste legde. En dan een oog geworpen in dat berooide hokje met zijn harde houten schrijftafel en zijn pooveren zetel, de werkkamer van den man wiens energieke verbeelding de Duitsche gedachtenwereld met haar gestaltenrijkdom bevolkte en met haar staalblanke phrasen tooide!

‘Immer besser, immer heiterer’ vloog de geest van den doodzieken dichter uit buiten de benauwde ruimte van het kale vertrek, alsof hij voorzien had hoe zijn scheppingen, in den nood die Duitschland bedreigde, een troost zouden wezen gedurende de bittere jaren der vernedering....

Schiller heeft de heele negentiende eeuw door met het Duitsche volk meegeleefd; hij was in het huisgezin, op school, in de dwepende hoofden en zuchtende harten, op de lippen van de redenaars, in de theaters, bij de feestvieringen. Wanneer een dichter, en een geniaal dichter, ooit verburgerlijkt zou kunnen worden, het zou met Schiller zijn gebeurd.

[p. 583]

En hij is ook bijna ondergegaan in de philisterwereld die in hem haar poëet wilde erkennen. Want hij had wel wat verwante eigenschappen. De verstandige burgervader die in pathos poëzie zag, en die het ideale wel wou, mits tot de dichtkunst beperkt; die de kolommen van een Griekschen tempel bewonderde als ze tot voorhal dienden voor een beursgebouw, en die zich graag liet roeren door een voorstelling op de planken, wanneer ze hem daarenboven iets te denken gaf, - die verstandige burgervader, en ook de huismoeder met haar huismoederlijke eischen, konden bij den dichter terecht en hebben van hem genoten. Maar de persoon van den dichter behoorde toch niet tot huns gelijken, en zijn werk, ondanks zijn populariteit, verheft zich boven hun greep.

Schiller heeft een oprechtheid van leven en een kracht van ontwikkeling die hem buiten de burgermaatschappij plaatst, in den kring van de menschen met genie.

Hij groeide op in een tijd toen de wereldgeschiedenis een schot kreeg, evenals 't in onze dagen gebeurde, - toen de enge banden van het geïsoleerde kleine verdrukte leven gingen wegvallen, en toen het groote enthousiasme voor de toekomst in de harten zijn intrek nam - de jeugdroes van de moderne ontwikkeling, die thans voor ons altoos met desillusie is gemengd.

Schiller was de enthousiast. Hij was zich bewust van het komende groote leven, hij gevoelde het als de totaliteit, als de harmonie, als de eenheid van zijn diep hartstochtelijken aard. En dat maakte hem tot een rebel tegen de beëngende tyrannie van zijn omgeving. ‘In tyrannos’ is zijn devies. Zijn werk is een verzet, een aanklacht, een geweldsprong in de vrijheid (Die Räuber, Fiesko, Kabale und Liebe). Zoo is ook zijn leven.

Maar toen hij de vrijheid voor zich begon te veroveren, hoe breed, hoe koninklijk vatte hij zijn taak toen op! Voor de machthebbers van de wereld, voor verleden en toekomst legde hij zijn bekentenis bloot in zijn Don Carlos, als markies Posa.

Onderwijl trok de vrijheid de wereld binnen, de revolutie begon in Frankrijk. Het werd voor Schiller een tijd van bezinning en bedenking. Hij had de dertig jaren achter den rug en trad in het gewone, maatschappelijke leven. De studie werd bij hem hoofdzaak en de behoefte om den drang van zijn persoonlijkheid voor zijn denken te rechtvaardigen. Het vage van zijn geest moest aangevuld, het vlottende van zijn aard tot staan gebracht. Geschiedenis was zijn studieveld en de oudheid leerde hem tucht.

Toen sloeg hij, in de volle kracht van zijn leven, als zijn veertigste jaar naderde, weer de hand aan het groote dichtwerk. Hij schonk aan Duitschland in dat werk een dramatische letterkunde, grondslag voor de ontwikkeling van een nationaal theater,

[p. 584]

waarop het zijn eigen geestesleven in krachtig beeldschrift kon zien voorgesteld.

Worp op worp gelukte hem. Maar het was niet meer de rebel die sprak of de geestdriftvolle hervormer die zijn belijdenis aflegde, hij trok zijn voorstelling meer terug uit de dadelijke aanraking met de passies van de wereld. Het tooneel plaatste hij thans wat hooger voor de menschen. In het wezen van zijn werk kwam toch geen verschil. Altoos was het bij hem de persoonlijkheid van den mensch die haar vervulling zocht in een gevoel van vrijheid tegenover de wereld, en die daardoor in strijd kwam met de levensomstandigheden en het noodlot uitdaagde.

Het mooie en het wonder van Schiller's dramatiek uit die laatste jaren is dat men het niet een bloote opvolging van stukken kan noemen. Neen, zij hebben een rhythmus van beweging, en er toont zich in hen een dichter die zich nu terughoudt en disciplineert om door typische gestalten zijn publiek te leeren, maar die dan weer tot de wereld nadert om een persoonlijker, tastbaarder leven op het tooneel te brengen. Er is een macht die hem uit de abstracte, algemeen menschelijke levensopvatting tot het echte nationale menschenbestaan voortdrijft. Een dieper grond toont zich, het ware levensrelief.

De negende Mei van het jaar 1805 nam hem zijn werk uit de handen.

Hij zag het voor zich: ‘immer besser, immer heiterer’. Welk een behoefte had hij ook altoos gehad aan mededeeling van zijn poëzie, aan medewerking van die hem omringden! Hoe hadden zij geluisterd naar de tooneelen van die Räuber, zooals ze ontstonden, zijn medestudenten op de school waar men onder den tyrannieken druk leefde! Welk een ziel had de dichter voor vriendschap! Dat alles was in de fijne atmosfeer van Weimar misschien niet in allen deele tot zijn volle recht gekomen. Maar hij zou het heroveren, - de dichter, die zijn idealen soms wat te hoog stelde voor zijn energie, maar die zijn energie toch had behouden.

Het was hem niet gegund.

Das Leben ist der Güter höchstes nicht.

Schiller heeft het gevoel gehad wat als het hoogste goed voor den mensch mag gelden. De schuld die op het menschdom drukte moest hij verminderen, de glorie van den mensch vermeerderen. Aan dat hoogste goed heeft de dichter deel gehad. En die platte machten die onder den schijn van gelijkheid de wereld conform en homogeen zoeken te maken, heeft hij wakker weerstand geboden door zijn liefde voor de vrijheid die een voortdurende strijd is.

‘Immer besser, immer heiterer.’

B*.