De Gids. Jaargang 69

[p. 576]

Parlementaire kroniek.

27 Mei.

Wanneer het oog waart over de laatste werkzaamheden van de stervende Kamer van 1901, dan zal erkend moeten worden dat zij met bijna koortsachtige haast nog een en ander door de discussiën heeft heengejaagd. Na de Lager Onderwijs-novelle de wet op het houden van Loterijen en de Provinciale wet; daartusschen nog allerlei kleingoed, als de regeling van den caisson-arbeid, de verhooging van de tractementen der post- en telegraafbeambten, de pensioenen van het personeel bij den loodsdienst, den rechtstoestand van het reserve-personeel bij de landmacht, om niet te gewagen van stationsuitbreiding hier en locaalspoorwegen daar. Het slot was nu juist geen groote politiek: een interpellatie over het visschen in de Zuiderzee met kuilnetten als vischtuig, en de motie-Passtoors over de Velser-pont, eene motie die, na eenige toezeggingen van den Minister, uitging als een nachtkaars.

In de vorige maand had de Kamer nog een ontwerp aangenomen, dat buiten het Parlement, waarschijnlijk tengevolge van de naderende verkiezingsdrukte, niet de aandacht heeft getrokken die het verdiende: het arbitrage-tractaat met Denemarken. De beteekenis van dat tractaat bestaat hierin, dat dit het eerste voorbeeld is van een algemeen arbitrage-tractaat tusschen twee mogendheden; alle ‘différends et litiges’ die tusschen Denemarken en Nederland mochten rijzen zullen aan arbitrage worden onderworpen.

Dat beginsel leek schoon, al kwam het in een tijd, waarin de

[p. 577]

nuchtere werkelijkheid - de heer Van Kol liet niet na het terecht op te merken - spot met de schoone illusies die Bertha von Suttner door haar bekend boek in de harten van zoovelen heeft gewekt. Maar toch was dat beginsel niet zóó uitgewerkt, of het tractaat, gelijk het aan de Kamer werd voorgelegd, gaf aanleiding tot breedvoerige en scherpe kritiek. Het was voornamelijk de heer Van Karnebeek die de woordvoerder was van de dissidenten. Door de ruim gestelde bewoordingen van het tractaat zou het volgens dien afgevaardigde mogelijk blijken dat ook belangen-geschillen aan arbiters zouden worden onderworpen, en dàt nu achtte hij noodlottig. Bij een arbitrage over belangen zonder rechtskundig element, althans zonder juridischen achtergrond, is - aldus de oud-Minister van Buitenlandsche Zaken - een klein land als Nederland allesbehalve zeker van een onpartijdige beslissing. De belangen van de groote Mogendheden worden allicht gewichtiger geacht dan van een kleinen staat als de onze. Of bij een ook uit rechtskundig oogpunt zoo eigenaardig vraagstuk als een volkenrechtelijk probleem is, niet altijd het belangen-element, zij het ook onbewust, om de deur komt gluren, werd niet ter sprake gebracht. Het zou de geheele arbitrage-illusie anders wreedelijk hebben kunnen storen.

De regeering, die bij gebrek aan een Minister van Buitenlandsche Zaken, zich liet vertegenwoordigen door de marine-specialiteit, den heer Ellis, en den jurist, Mr. Loeff, gaf de bezwaren van den heer Van Karnebeek niet toe. Wel kon zij eigenlijk niet verklaren, waarom dan, indien de belangen-geschillen buitengesloten waren, de tekst zooveel ruimer was gesteld dan in andere tractaten, b.v. in die welke Nederland ging sluiten met Frankrijk en Engeland, maar zij hield vol dat de ruimere redactie niet leiden mocht tot de opvatting dat men geschillen, die geen juridischen achtergrond hadden, vatbaar zou willen verklaren voor arbitrage.

De teleurstelling, die de heer Van Karnebeek en na hem de heer Van Idsinga uitspraken over de ongelukkige redactie van dit model-tractaat, was voor een deel ook het gevolg van de in het tractaat opgenomen clausule, dat tot deze overeenkomst ook andere mogendheden zouden kunnen toetreden. Daarvoor was men beducht; men durfde zelfs openlijk den naam van een mogendheid noemen, Venezuela, waarmee men een dergelijk accoord niet zou

[p. 578]

willen aangaan. En dat nog te minder, wijl in het wetsontwerp de Kroon het recht ontvangt soortgelijke tractaten met andere mogendheden te sluiten zonder eerst weer de goedkeuring te vragen van de Staten-Generaal. Het was deze bepaling, die een belangrijke staatsrechtelijke discussie uitlokte tusschen den Minister Loeff en de heeren Fock en Van Idsinga omtrent de beteekenis en de toepassing van art. 59 der Grondwet. Blijkens de namen die zich onder de tegenstemmende minderheid bevinden, stonden verschillende juristen met hun opvatting van dit vraagstuk niet aan de zijde der regeering. Hoe het zij, belangrijk zal dit tractaat blijven als een eerste proeve van zoo algemeen mogelijk gestelde arbitrage tusschen twee kleine, en uit den aard der zaak vredelievende Staten.

Het eerste gedeelte van den Meimaand verliep met de behandeling van de Onderwijswet. Na de langdurige algemeene beraadslagingen volgden de artikelen. De linkerzijde heeft blijk gegeven van opbouwende kritiek. Zij heeft gedaan wat zij kon om de waarborgen, waaraan het bijzonder onderwijs tenminste behoort te voldoen, wil men de algemeene volksontwikkeling niet laten afhangen van de willekeur der kerkelijke vereenigingen, te verscherpen. Tevergeefs; bijna zonder uitzondering stemde de rechterzijde als een gesloten phalanx tegen elk amendement, dat door de tegenpartij was ingediend. Men wees op het onomstootelijke feit, dat de Katholieke fraterscholen de subsidiën, die zij voortaan van den Staat zullen ontvangen, niet eens voor de tractementen van haar onderwijzers behoeven, daar die onderwijzers geen bezoldiging ontvangen. De Katholieken zouden dus een deel van de subsidie, die voor de school werd verstrekt, kunnen besteden voor het bouwen van kapellen. Het werd door den heer Van Wijnbergen erkend; het werd door den heer Lohman erkend en..... betreurd, maar het amendement-Borgesius, om althans de subsidie nergens hooger te stellen dan op ⅔ van de kosten, vond geen genade in de oogen der meerderheid.

De Lager Onderwijswet is een partijwet. Rationeel zou het juist daarom zijn, die wet niet aan de Kroon ter goedkeuring voor te leggen, alvorens de stembus had gesproken. Maar men vleie zich niet met de illusie, dat de regeering daartoe zal zijn te bewegen. Stat pro ratione voluntas. De Hooger Onderwijswet, die de vorige week reeds in het Staatsblad stond, en dus door de Koningin is

[p. 579]

goedgekeurd, nog vóór de Handelingen der Eerste Kamer in druk waren verschenen, heeft hiervan het bewijs geleverd.

De herziening van de Provinciale Wet behoort tot dat werk van de regeering, waarop waarschijnlijk indertijd de heer Drucker doelde, toen hij het Kabinet verweet allerlei omver te halen. Een grondige en geheele herziening van de Provinciale Wet geeft de regeering niet, hoewel die wet sinds 1887 niet meer in harmonie is met de Grondwet. Die grondige herziening kan ook niet worden gegeven, zoolang niet tevens geregeld wordt de administratieve rechtspraak, waarmee sommige bepalingen van de Provinciale Wet samenhangen. De regeering gaf nu eenig peuterwerk; veranderingen die - het moet erkend worden - verbeteringeu zijn, maar die van een volledige herziening ver zijn verwijderd. Advocaten en procureurs zullen lid mogen worden van Gedeputeerde Staten; de zittingstijden van de Provinciale Staten zijn zóó veranderd, dat er eenige meerdere speling is gegeven; de jaarwedden van de provinciale ambtenaren zullen nu eindelijk komen ten laste van de Provincie zelve. De voornaamste wijziging is wel de grootere vrijheid die de Staten hebben gekregen in het heffen van belastingen. Den vrijzinnig-democraten was die vrijheid nog niet groot genoeg; zij trachtten haar door amendementen, waarvan de verdediging aan den heer Treub was toevertrouwd, nog te verruimen. Maar na de afwijzende houding van den Premier moest die poging falen; het voorstel werd dan ook afgestemd.

En wat nu te zeggen van het wetje ter beteugeling van Loterijen? De heer Drucker had volkomen gelijk, toen hij den raad gaf deze bescheiden proeve toch niet den weidschen titel te geven van eene beteugeling van den speelhartstocht. Werkelijk, dat zou al te optimistisch geredeneerd zijn! De speelwoede, die ongehinderd op beurs en renbaan zich blijft uiten ook na de aanneming van dit wetteke, wordt door dezen maatregel al zeer weinig gestuit. Het is meer een wet ter voorkoming van misleiding van het publiek door middel van loterijen, dan tot breideling van den speelhartstocht. Pikant was het, dat de verscherping van de strafbepalingen, die de regeering na eenig heen en weer pruttelen aannam, te danken is niet aan de christelijke meerderheid - deze regeering zou immers, blijkens de Troonrede van 1901, de speel-

[p. 580]

woede beteugelen! - maar aan den paganistischen afgevaardigde uit Groningen.

De Kamer is naar huis. De groote strijd is begonnen. Een ieder vraagt zich af hoe de uitslag zal zijn, want een ieder beseft, dat ditmaal de strijd hevig zal worden. Rechts of links, wie zal de kans hebben? Ook dit lijkt een spel; maar een spel waaraan een ieder behoort mee te doen om den hoogen inzet: het belang van de gemeenschap.