De Gids. Jaargang 69

[p. 410]

Buitenlandsch overzicht.

29 Januari.
Weerlichten.

De donder van Jupijn heeft gerateld, deze afgeloopen dagen, hoorbaar dreunend voor onze ooren.

Het was alsof de onweêrswolk in het verre Oosten plotseling naar onze streken overgreep, om ook in Europa den hemel met haar geraas te verscheuren en met haar slagen op de harten der menschen te beuken.

Aan het rommelen van het weer in Mantchoerije waren we langzamerhand gewoon geraakt.

Nu op zee de gebeurtenissen pauseeren daar de groote Russische vloot nog bezig is om haar voorbereidende manoeuvres in de wateren van Afrika te maken, leefde men geheel in afwachting van een komenden veldslag in de buurt van Moekden, en van de aanstaande inneming van Port-Arthur door de hardnekkige driestheid der Japanners. Dat alles, ondanks de herhaalde donderslagen en bliksemflitsen, heeft een weinig gesleept, evenals de reeks feuilletons van een moord-en-inbraakverhaal langzamerhand onze verbeelding niet meer geheel kan bezighouden wanneer de beslissing telkens wordt uitgesteld.

Maar het beslissende hoofdstuk van één der spannende feuilletons kwam dan toch eindelijk. Fort Erlung viel in handen van den vijand. Het was kort nadat hij zich meester had gemaakt van de positie op den heuvel van 203 meters; en met den val van Fort Erlung lag de rij der binnenforten van Port-Arthur bloot. Door alle oorlogscorrespondenten en verdere deskundigen was beslist dat de onneembare vesting daarop eerstdaags moest capituleeren. Zoo gebeurde het ook.

Na het hoofdstuk van de crisis in het verhaal eindigde de moordgeschiedenis abrupt.

De dingen liepen van zelf vlug af. Een capitulatie werd voorgesteld en aangenomen. Over de voorwaarden was men het bijna dadelijk eens. Binnen weinig dagen waren de Russische soldaten

[p. 411]

op weg naar de krijgsgevangenschap in Japan, en de overwinnaar nam zijn intrek in de veroverde veste, ruimde op en inventariseerde, en begon te herstellen en te redden. Met dien bijenvlijt en dat mierendoorzettingsvermogen welke den intelligenten Aziatischen zwerm zoo bijzonder karakteriseeren.

Er waren een paar incidenten. - Keizer Wilhelm, de onvermijdelijke, die niet velen kan dat er iets op de wereld gebeurt, waar hij zijn vinger niet insteekt, en die geen onweer uit de hemelsche gewesten kan zien neerdalen of hij moet het beantwoorden door een vuurwerkje op eigen hand, - Keizer Wilhelm, die wat meer leven en animo zou wenschen bij zijn collega's de Keizers van Rusland en Japan, nam, bij den val van Port-Arthur, de plaats in van het koor in de antieke tragedie, en richtte als lyrische ontboezeming telegrammen zoowel aan den overwinnenden als aan den overwonnen generaal, met een aanhangsel van ordeteekens.

Hij fungeerde voor de ‘onpartijdige Historie.’ Met een traan in het eene oog en een glimlach in het andere troostte hij ‘le courage malheureux’ van generaal Stoessel, en begroette hij de zegepralende ster van generaal Nogi. Een beetje voorbarig misschien, want de moed van Stoessel is geen uitgemaakte zaak en ook het groote talent van Nogi kan men nog betwijfelen. Maar wie drommel in onze dagen niet voorbarig is, komt nooit op den voorgrond.

Een serieuzer zaak was de publicatie, in een Fransch dagblad, van een Japansche memorie over de uitbreiding der macht van het voortdringende Aziatische eilandenrijk ten zuiden van China, waar de Fransche bezittingen in Achter-Indië liggen. Het eiland Formosa moest daarvoor als uitgangspunt dienen. En zoo zou Japan met zijn beide armen grijpen, van het Noorden en het Zuiden af, om China te omsingelen en te omhelzen. Het was een waarschuwing die de Europeesche machten ontvingen.

Hodie mihi, cras tibi. Vandaag tegen mij in Port-Arthur, morgen tegen u in Tonkin.

En overmorgen!...

Waren er niet al enkele gepensioneerde Oost-Indische ambtenaren beducht, dat hun pensioen hun over eenige jaren in Japansche yens zou worden uitbetaald, als er namelijk nog van een pensioenuitbetaling sprake zou zijn?...

De lucht stond gevaarlijk vuilgeel, ginds verweg in het Oosten.

Toen het onweer nabij kwam.

Een teeken ging vooraf.

[p. 412]

Bij de plechtigheid van den Newa-doop door den Czar aller Russen richtte zich het saluutschot van een der stukken van de Keizerlijke garde tegen het Winterpaleis zelf en de nabijheid van den Czar. Het was een heusch schot dat aankwam, en al had het geen groote uitwerking, het maakte toch slachtoffers, niet alleen onder de ruiten der vensters van het paleis, maar ook onder de personen der omgeving van den vorst. De Czar bleef gespaard. Hij schrikte zelfs eerst later.

Maar er moest toch iets niet in orde zijn, en ook in de Keizerlijke garde moest er verbittering gevonden worden over het wanbeheer in den Oost-Aziatischen krijg, nu van het geprivilegieerde corps militairen gedurende een ceremonie een kanon ‘bij toeval’ afging met scherp geladen in de verkeerde richting.

Had de Russische regeering, onder den indruk van den tegenspoed in het Oosten, al eenigszins toegegeven aan verlangens naar hervormingen van het bestuur, hoe ontevreden men was over het weinige dat werd toegezegd bleek uit de agitatie die zich van het geheele land meester maakte na het bekend worden van het Keizerlijk rescript. De val van Port-Arthur gaf toon en kracht aan die stemming van misnoegen.

Niet dat men zich over het verlies der vesting zeer bezorgd maakte of aan een revanche dacht. Neen, het enthousiasme voor den stompen kwelgeest, den generaal Stoessel, liet men gevoegelijk aan Keizer Wilhelm over, veeleer hield men het er voor dat de schade in Oost-Azië een signaal voor Rusland moest wezen om voorloopig zijn plannen met Mantchoerije op te geven en geheel zijn aandacht te wijden aan de verbetering van den binnenlandschen toestand. Het antwoord op de inneming van Port-Arthur was een volksbeweging voor zelfbestuur tegen de autocratie.

Het kolossale lichaam van Rusland kwam in beroering.

Er heerscht verarming en achteruitgang, vooral in het centrum van Rusland. De toestand in die groote middenstreek, het hart van het onmetelijke rijk, waar juist onder betere leiding een gezegende welvaart kon heerschen, is thans ondragelijk geworden door misbruik van belastingheffing en van alcoholregie. Toch is het niet in de eerste plaats tot een boerenbeweging gekomen, ofschoon er al lang door hervormers en revolutionairen aanstalten zijn gemaakt tot een organisatie van de landbouwende bevolking. De werklieden in de groote steden hebben zich vooropgewaagd.

Maar die industriëele klasse in Rusland staat nog veel meer dan elders in nauwe betrekking tot het platte land, en de stoot ging

[p. 413]

uit van een boerenzoon, den pope Gapong. Een orthodox geestelijke als voorspreker van de politieke en economische eischen der werklieden! Hier was iets nieuws en iets geweldigs voor Rusland. Zij wilden den Czar, hun vader, zien om hem voor te lichten over den toestand van het land, en hun belangen in persoon aan hem op te dragen. Het Winterpaleis en de Keizer daarin waren het doel van hun beweging.

Maar de Czar was naar Tzarskoe Selo getogen om van zijn schrik te bekomen over den aanslag op het Winterpaleis en hij verlangde niet naar St. Petersburg terug, om daar op woelige tooneelen te worden onthaald. Voor Gapong en de zijnen was geen gehoor te krijgen, noch bij den Vorst, noch bij de ministers.

Toen staakten de werklieden den arbeid en besloten uit hun kwartieren naar het Winterpaleis te trekken, om te zien of de Czar niet bij hun opkomst en masse hun tegemoet zou treden en hun wenschen in ontvangst zou nemen. De priester was de leider. Met het beeld van den Czar voorop als vaandel, ging het volk op weg, dien Zondagmorgen van den 22^en Januari, die een datum in de Russische geschiedenis zal blijven.

Grootvorst Wladimir, de oom van den Czar, de opperbevelhebber van het Russische leger, had van regeeringswege de leiding op zich genomen. Wat dat beteekende, bleek uit de houding van de kozakken en van de troepen, die tot bescherming der toegangen tot het Winterpaleis waren uitgekozen. Tegen weerloozen werd een bloedbad aangericht. De kartetsen ruimden op onder de betoogers en de toeschouwers van de betooging; de zwepen en sabels van de kozakken striemden en doodden. Er werd ernst gemaakt, er werd geen genade gegeven.

Het was een afrekeningsdag op dien 22^en Januari. De rekening van het volk, waarbij hun wenschen en hun grieven waren opgeteld, was hun met bloed en vuil besmeerd in de handen teruggeduwd, zelfs zonder vorm van protest. Men had niet meer te rekenen met den Czar. Met de Keizerlijke autocratie is in het hart van het volk afgerekend.

De zege bleef aan die alleenheerschappij. Zij stelde St. Petersburg onder militair bestuur en benoemde Trepoff, die zich in Moskou gehaat had gemaakt, tot generaal-gouverneur. Daarmee is door geweld en schrik de politieke beweging en de werkstaking in St. Petersburg onderdrukt.

Maar het verzet en de staking en de onrust vertoonen zich in de andere deelen van het land. Moskou is St. Petersburg gevolgd en de steden van het midden en het Westen sluiten zich bij het

[p. 414]

voorbeeld van St. Petersburg aan. Het onweêr rolt in heftige slagen over het geheele land....

Op Russisch gebied zal de militaire macht, wanneer zij er zich ernstig op toelegt, den tegenstand van het volk kunnen breken. Daarvoor is de beroering als een tegenslag op de gebeurtenissen in Azië te plotseling opgekomen, dat zij al kracht zou hebben en duren kon. Het is een geïmproviseerde oppositie. De macht, die haar onderdrukt, behoeft niet eens heel sterk te wezen.

Maar een andere zaak wordt het, wanneer, ver van het Russische centrum, in Warschau het verzet zich sterkt en groeit, en de andere groote fabriekssteden van Polen Warschau navolgen. Daar is thans het zwakke punt van de Russische macht. Want een revolutie in Polen, al komt ze onverwacht, organiseert zich gemakkelijk met de hulp van de lagere geestelijkheid, die Katholiek is, en van den adel, die zijne tradities tegen Rusland heeft op te houden.

Er ligt in dien Poolschen toestand ook gevaar voor den vrede van Europa. Want bij een opstand zullen noch de Poolsche gedeelten van Oostenrijk, noch die van Pruisen zich rustig kunnen houden. Hoe is op 't oogenblik reeds, door de laatste verkiezingen in Hongarije, de toestand verward geworden in het oostelijk gedeelte der Oostenrijksche monarchie! Zal de orde daar bewaard kunnen blijven, wanneer het in het naburige Russische Polen geducht gaat spoken? En tegen de regeering in Pruisen is de Poolsche antipathie ook altoos levendig gebleven.

Zal Frankrijk in deze crisis zijn machtigen vriend en bondgenoot, Rusland, kunnen bijstaan? Maar het doorleeft zelf zijn crisis, nu het ministerie Combes terug is getreden, en het nieuwe ministerie Rouvier nog toonen moet of het eenigen vat heeft op het land. In alle geval is Frankrijk voor een oorlog ten behoeve van Rusland niet gereed, met zijn verdeelde leger en maatschappij. En werden er nieuwe verkiezingen uitgeschreven in het land, zoo zou het de vraag zijn, of niet de anti-Russische stemming, die reeds in Frankrijk bestaat, nog sterk zou winnen. Het bloedbad van 22 Januari heeft ook met Frankrijk afgerekend.

Zoo is het onweer met wat sabelgekletter nog niet van de lucht; neen, het dreigt al nader en nader te komen, en nieuwe combinaties van machten zullen noodig zijn om het te bezweren. Zoo het nog bezworen kan worden.....

Maar misschien ook ziet men bij den fantastischen schijn van het weerlicht de gesteldheid van de Europeesche zaken een beetje al te tragisch......