De Gids. Jaargang 69

[p. 198]

Buitenlandsch overzicht.

29 December.
Twee vredesboodschappen.

‘Mijn medelijden.’ -

Het is Nietzsche aan wien ik hier het woord geef. Want waarvoor anders zou men twee zulke innige, afgesloten dagen als die van het Kerstfeest, kunnen gebruiken dan om zijn geest te weiden in de diepe dalen en op de hooge uitzichtsvlakten van de groote gedachtengevoelswereld, - en wie anders dan Nietzsche, in deze tijden dat bijna alle velden van het denken kaal zijn afgegraasd, kan ons bij wijlen de verrassing geven van een ongekende streek met verborgen valleien, en de ontdekking van een wijd verschiet rijzend tot toppen die den hemel schijnen te raken? -

‘Mijn medelijden,’ - zegt Nietzsche. ‘Het is een gevoel waar de naam medelijden niet voor past: ik voel het waar ik een verspilling opmerk van kostelijke vermogens, bijvoorbeeld bij het zien van Luther: welk een kracht, en wat voor afgezaagde problemen uit de theologische achterbuurt, waar hij zijn tijd aan geeft! .... Of ook bij de gedachte aan het lot der menschheid, als ik voor een enkele maal een oog sla, met angst en verachting, op de Europeesche politiek van den dag, die toch, hoe 't ook moge loopen, meewerkt aan het weefgetouw van de universeele menschheidstoekomst. Ja, wat zou er van ‘den mensch’ niet kunnen worden, als - - ! Dit is mijn ‘medelijden’; ofschoon er geen lijder is, met wien ik medeleed.’ -

Ik haal dit filosofenwoord niet aan als een toonbeeld van het versche, mollige gras der valleien, waar ons denken op kan buitelen of zich mee kan voeden. - Want, zoo ik mij niet vergis, werd er wel eens meer van Luther kwaad gezegd, en ook de Europeesche politiek ‘van den dag’ staat niet overal in den besten reuk. - Maar ik gebruik de uitspraak van Nietzsche als een overgang en

[p. 199]

een afdaling uit de hooge regionen tot den beganen grond, waarvan hier een overzicht dient gegeven.

Er is bij Nietzsche van ‘medelijden’ sprake; maar noem het eerder een gevoel van angst bij het zien van het werk, niet der lijders, maar der faiseurs van de politiek, die dan toch voor hun deel de toekomst der menschheid voorbereiden. Die angst slaat over tot verachting, en het is leed met den grooten ongeborene, wiens geboorte maar niet wil komen, - het is het leed om den nieuwen mensch, wiens komst verwacht wordt en uitblijft, dat de geestdriftige denker medelijdt.

Het Kerstfeest houdt het geloof aan een nieuwe geboorte onder de menschen levendig. Zoo komt het woord van den filosoof hier als een tegenslag en een ontnuchtering te pas. Het is een uitingvan de teleurstelling, die de telkens hernieuwde hoop ondervangt. Tegenover de onuitroeibare, idealistische verwachting: de angst, de verachting! En die pijn en pijniging ondergaand in een vaag gevoel van medelijden ....

Medelijden, met wien?

Hoe singulier is de indruk, wanneer men de wereldsche zaken voor zich uit plaatst en op de wereld als op een tooneel uitziet!

Het dof gedonder van het geschut, reeds met het begin van het jaar begonnen, houdt op den achtergrond der scène aldoor aan, begeleid door een vaag gerucht van kermende, gemartelde menschheid. En op den voorgrond van het tooneel, wat we direct in 't vizier kunnen vatten, - daar bewegen zich geen groote gebeurtenissen, daar ageeren geen helden hun heldenrol, maar het zijn kleine, on-interessante menschen, die met hun banale avonturen ons bezig willen houden, - en die avonturen gaan me ook in de verste verte niet aan, het zijn onderwerpen voor gemengde berichten, treurig en ongemoedelijk misschien, maar, bij alle goden van den Olympus! ten eenenmale niet tragisch. Neen, in vergelijking met de tragedie der worsteling tegen den harren krijgsnood en het onverbiddelijk Lot, die ik niet meer dan vermoeden kan door den nevel van den verren afstand daar in het uiterste Oosten, - vergeleken met die tragedie verschijnt wat ik op de wereldplanken voor oogen moet zien als een jammerlijke, breed uitgesponnen anecdote van Lilliputiaansche aangelegenheden.

Zie ze daar voor ons fladderen, die jammergestalten! Wij kunnen ze maar niet kwijt raken. Wanneer ze ons zijn voorbijgegaan en ze hebben hun exit gemaakt, keeren ze onverhoeds van een anderen kant terug. Denkt ge prinses Louise van Coburg eindelijk in vrijheid en in de armen van haar Mattachich beland, tot rust gebracht, welaan, plotseling voelt zij behoefte de wereld, wat niemand aan-

[p. 200]

gaat, over haar geestestoestand in te lichten met breede protocollen van deskundigen. Een gravin van Montignoso, weleer kroonprinses van Saksen, na haar wereld in opschudding te hebben gebracht door het verlaten van haar kinderen, wil opnieuw een land in verwarring dompelen door het verlangen om haar kroost terug te zien en het Kerstgeschenken te brengen. En wanneer zullen de familieprocessen tegen den koning van België over het erfgoed zijner vrouw een einde nemen?

Waren het nog alleen koningen en prinsessen die het tooneel in beslag namen, we hadden ten minste den luister van de stoffage om naar te kijken, maar nu gaan de burgerlui hun voorbeeld volgen. Syveton, een nijdige schoolmeester die aan politiek is gaan doen, geeft in de vergadering aan een minister een stomp. Het feit verdient misschien een paar regels in een courant en een paar maanden opsluiting in een gevangenis. Neen, die stomp wordt tot een nationale gebeurtenis, hij leidt tot een proces dat een wereldgebeurtenis moet worden. Maar de man sterft eer het geding begint. We zijn van hem af. Exit Syveton, - van het tooneel en van de wereld. Daar gaat plotseling zijn schim aan 't spoken, de flauwe, brutale anecdote wil heusch de afmetingen van een ouderwetsche tragedie aannemen. De spookgedaante beheerscht de planken. Clytemnestra, Mevrouw Syveton, en Iphigenia, de geslachtofferde Mevrouw Ménard, vervullen de lucht met hun klachten, hun kreten en hun woeste bekentenissen; zij halen de vuile familiewasch uit de waschmand, en spreiden het vuile linnen ten toon, - het vuile goed van de familie Syveton! De heele wereld snuffelt er aan. En het spook blijft om wraak roepen...

Dreyfus, - ja Dreyfus is men ook nog niet kwijt. Ik weet niet of hij iemands gevoel op het oogenblik gaande maakt, maar hij komt telkens om den hoek der coulisses kijken...

Dat alles neemt de aandacht van de menschen in beslag. De politiek, wat men zoo gewoonlijk politiek noemt, lost zich op in wat herrie en verwarring. Hongarije, eens bestemd om het model te worden van het parlementarisme, geeft het voorbeeld hoe een parlement zijn eigen aanzien kan vernietigen. Ze zouden heel bedroevend zijn, de daden van geweld en ruwheid die daar voorvallen, als het mogelijk was die menschen voor ernstig te houden. Maar 't is waarlijk geen tragedie die tegen minister Tisza wordt opgevoerd, een comedie verdient het nog minder te worden genoemd, 't is niet meer dan een brutale anecdote.

Onderwijl vallen ministers en ministeries, mysterieus, als een spelletje tot amusement van de kameraden der ministers, in Spanje, in Griekenland, in Oostenrijk, slag op slag, gedurende deze laatste dagen van het jaar, die aan de kortheid van het leven herinneren.

[p. 201]

Maar het maakt niet veel effect. De gravin Montignoso is aan 't woord, en Syveton's schim houdt de menschen bezig op de planken die de wereld voorstellen.

Hoe leeg zou inderdaad de voorgrond van het politieke leven zijn, wanneer deze maand niet twee manifesten, twee manifestaties van machtige mannen voor onze oogen had laten wapperen! Ze spreken van vrede en recht en hervorming.

De eerste verklaring is de boodschap die Roosevelt, de president der Republiek van de Vereenigde Staten, na zijn herkiezing heeft gericht aan Senaat en Huis van Vertegenwoordigers, op den 5en December. Hij spreekt daarin als de man, in wiens hand de volkskeus voor de komende periode het bestuur heeft gelegd over het machtige, eerzuchtige gemeenebest. De woorden rollen hem onbenepen van de lippen, hij kan zijn hart lucht geven. Want hij heeft een heerlijk thema voor zijn rede: Vrede door gerechtigheid.

Vrede en voorspoed in 't land zelf, door billijkheid en recht te betrachten, zoowel tegenover de minder bedeelden van de burgers, als tegenover de machtigen en rijken: de werkstakingen worden veroordeeld, maar ook de overdrijving en de tirannie van de trusts, wanneer ze overdrijven en tiranniek zijn, terwijl de brave werkman en de brave trust op bescherming kan rekenen.

Vrede buitenaf, maar ook alleen een vrede die op recht is gegrondvest, en die tot behoud der gerechtigheid in dat Westelijk halfrond der wereld, waar de Vereenigde Staten domineeren, een beroep kan doen op een machtige vloot en een krachtig landleger, opdat de ondeugd in de wereld worde gestraft en de braafheid tot haar recht kome.

Zoo boodschapt de president en de grootkapitalisten voorzien een tijdperk van bloei, terwijl de Zuid-Amerikaansche Republieken, die zich schuldig voelen, bestellingen doen van geschut om de monding hunner rivieren tegen een aanval te kunnen verdedigen.

Maar dat manifest van den praesidens gloriosus, als het een comedie mag worden genoemd, is ten minste een comedie in grooten stijl, en ligt er misschien op den grond van de woorden ook al niet veel gevoel voor vrede en recht, er klinkt toch machtsgevoel uit. Het is geen poppenspel.

De tweede verklaring is het rescript van 25 December, door den Czar aan den Senaat van het Russische rijk meegedeeld, waarbij enkele hervormingen van het staatswezen in uitzicht worden gesteld. Het bedoelt het recht, maar het neemt zijn punt van uitgang in de autocratische macht van den heerscher. Aan de fondamenten van het eigenmachtig bestuur der Regeering wordt niet geraakt, en geen constitutie wordt beloofd of zelfs in de

[p. 202]

verste verte als een mogelijkheid voorgesteld, geen politieke bevoegdheid wordt aan eenige vergadering toegekend. Alleen worden uitzonderingen in den rechtstoestand van de boerenklasse, en in 't algemeen de anomalieën en oneffenheden van het recht voor enkele catagorieën van burgers zooveel mogelijk opgeheven. De wil is dat er recht zal heerschen in Rusland en dat er iets meer vrijheid en verdraagzaamheid zal wezen. Alles onder de schaduw van de keizerlijke macht: zij uitsluitend stelt den wil van Rusland voor.

Hoe zullen wij het noemen, dat manifest, dat macht en zelfgevoel wil ademen, en dat zoo omwonden en penibel spreekt? Door dit stuk waait geen Yankeebries; het is moeilijk ter wereld gekomen en het leeft maar een half leven. Het is alsof men er de aarzelingen in ziet weerschijnen van den eigenwilligen vorst, die zich door zijn omgeving van moeder en vrouw, van ooms en zwagers en neven-grootvorsten laat beheerschen, zonder toch zijn humeur op te geven, en zonder zijn angst voor dreigende gevaren uit het oog te kunnen verliezen.

Want bij den eigenmachtigen vorst heeft de schrik de bovenhand: vrees voor de revolutie, wanneer hij afwijkt van de beginselen der Russische autocratie, vrees ook voor den al luider en luider zich aankondigenden geest van verzet, die den boventoon zal gaan voeren, wanneer hij door hervormingen hem niet tevreden kan stellen.

En laat zich daarbij niet het besef gelden dat al die schijn van keizerlijke macht plotseling kan verstuiven, niet zoozeer door een revolutie, als wel door een opstand, terugslag van een catastrophe in den oorlog met Japan? Zoozeer hangt het wolkgevaarte van den krijg somber over het land.

De burgerman van Amerika, de president, voor den tijd van vier jaren, der Republiek van de Vereenigde Staten, kan zijn vroolijken wil voor de wereld uiten, zonder vrees dat het lot hem zal tegenspreken. Maar wie zegt den almachtigen czar dat het werkelijke leven zelf hem niet in de rede zal vallen, wanneer hij zijn machtwoorden manifesteert?

Een paar anecdotes, de comedie en het melodrama van vrede en gerechtigheid met het oorlogsaccompagnement in de verte, ziedaar wat de Kerstmaand ons heeft gebracht.

Een nieuwe geboorte?

Neen.