De Gids. Jaargang 68

[p. 170]

Aanteekeningen en opmerkingen.

De beweging van Albert Verwey. - De heer Verwey gaat met 1 Januari 1905 aan zijn derde, eigenlijk vierde, tijdschrift in den tijd van twintig jaar. Wie daaruit zou willen afleiden dat de medeoprichter van De Nieuwe Gids behoort tot het ras ‘ondoyant et divers’, waarvoor Montaigne de menschheid uitmaakt, zou zich schromelijk vergissen. Niet de heer Verwey is veranderd, maar de anderen zijn ontrouw geworden aan het vaandel der Beweging van 1880, dat het eerst wapperde van de hooge tinnen van De Nieuwe Gids. Zij zijn toch gaan deelnemen aan andere tijdschriften - de uitdrukking ‘deelnemen aan een tijdschrift’ is van den heer Verwey - en hebben daardoor getoond, dat er, naar hunne meening, tusschen die tijdschriften en het Tijdschrift (met een hoofdletter) van de Beweging geen onderscheid meer bestaat. Alzoo is het voor den heer Verwey, ‘den onveranderd geblevene, een droevige maar noodzakelijke plicht geworden, het eens zoo schoone bondgenootschap te doen eindigen en het zoo nadrukkelijk mogelijk uit te spreken dat de Beweging nog leeft’. En daarom neemt hij van hem, die voor letterkundig werk ook wel eens bij een tijdschrift zonder hoofdletter aanklopte, afscheid. Daarom richt hij, met een heroïsch ‘Et s'il n'en reste qu'un, je serai celui-là!’, een nieuw tijdschrift op dat De Beweging zal heeten en met 1 Januari 1905 verschijnen zal bij den uitgever van De Nieuwe Gids van 1883, W. Versluys.

Ik verkeerde tot nu toe in de meening, dat de beweging van 1880, zooals zij genoemd pleegt te worden, in de welhaast vijf en twintig jaren die haar van haar ontstaan scheiden, als iedere

[p. 171]

geestelijke beweging van eenige beteekenis, niet binnen de wanden van een tijdschrift was besloten gebleven, maar zich daarbuiten had baan gebroken en dat zelfs andere tijdschriften er niet ongevoelig voor waren gebleven. Dat toch moet het karakter van elk goed letterkundig beginsel, en van het goede in elk letterkundig beginsel zijn, dat het als een zuurdeesem de letterkunde doordringt. De heer Verwey erkent zelf dat dit ook hier geschied is, wanneer hij in de als prospectus verschenen Inleiding tot het nieuwe tijdschrift uitroept:

‘Ga eens na hoe deze onze Geestelijke Beweging die slechts volkomen schijnt te leven in weinig personen, nu al de heele maatschappij van ons land doortrokken heeft. Is er, vraag ik, wel een enkele groep waarin de eerste poëzie, de eerste strijd van De Nieuwe Gids geen sporen naliet? Waar, al is het als mode, de moderne letterkunde geen ingang heeft? Is er één kring waar de geestdrift tot vernieuwing van de samenleving niet doorklinkt, en weerklank vond misschien wel, al was het in tonen van ongevaarlijke menschlievendheid en van onder een kerkelijk klankbord? En naar hoevele zijden zijn kunst en wijsbegeerte werkzame apostelen en verkondigers gebleken, daar waar het naakte woord en de praktische toepassing niet zouden zijn geduld?’

Daar komt nog bij dat, buiten het tijdschrift van Albert Verwey, zich die beweging zeker wel het zuiverst zal hebben voortgeplant in het tijdschrift onder den ouden naam van Nieuwe Gids, waarin twee redacteuren van het oude, Kloos en Boeken, nog tot op den huidigen dag, de een als redacteur, de ander als vast medewerker geregeld schrijven.

En indien dit alles zoo is, wat heeft dan dit nieuwe tijdschrift te beteekenen?

Mij dunkt, die beteekenis kan, ook beschouwd in het licht van Verwey's Inleiding, geen andere zijn dan deze:

Bij mij, Albert Verwey, en bij mij alleen vindt gij den echten ring, de onvervalschte leer van de geestelijke beweging van 1880 in haar zuiverste toepassing. Ik alleen heb die leer ongeschonden bewaard, en alleen voor dat geestelijk werk waarop ik mijn imprimatur heb gezet, sta ik in. Wie dus de geestelijke beweging in haar zuiversten vorm wil genieten, kome tot mij, en wil men van hem die elders werkzaam is weten of hij ‘den Geest van onzen tijd

[p. 172]

dienstbaar stelt aan de beweging die hemzelf en ons allen sterken moet’ (Inleiding p. 11), dan toetse men zijn werk aan dat wat mijn tijdschrift geven zal.

Is dit goed door mij gevat en juist weergegeven, dan houde men het zich voor gezegd. Het tijdschrift, dat het eenige zuivere orgaan zal zijn van de geestelijke beweging die het wezen is van onzen tijd, verschijnt 1 Januari 1905.

Het manifest van Verwey heeft een contra-manifest uitgelokt van zijn ouden bondgenoot Van Deyssel, dat tot motto zou kunnen hebben: ‘J'y suis et j'y reste!’

Deelnemen aan andere tijdschriften - de heer Van Deyssel dènkt er niet over! Hoe komt men er aan! Wie heeft ooit in andere tijdschriften dan De XXe Eeuw stukken van hem aangetroffen? De XXe Eeuw niet meer het orgaan der Beweging - ‘dat is een geheel onware voorstelling.’ De zaak wordt ook na 1 Januari 1905 op den ouden voet voortgezet. La maison n'est pas au coin du quai.

En daar staat nu het publiek tusschen de twee letterkunstenaars. Bij wien is de waarheid en welke zijde moet het kiezen?

Waarschijnlijk zal het voortgaan met nu en dan iets van Verwey en iets van Van Deyssel te willen lezen, onverschillig voor de vraag naar de zuiverheid of onzuiverheid van het fabrieksmerk ‘de Beweging’, dat het op beider werk vindt gestempeld.

J.N.v.H.