De Gids. Jaargang 68

[p. 607]

Buitenlandsch overzicht.

Februari.
De oorlog in het verre Oosten.

Wat er ook voor belangrijks is gebeurd in deze maand, het wordt alles overschaduwd door het feit der oorlogsverklaring van Japan aan Rusland; en het is, bij ons korte geheugen voor de voorbijgaande gebeurtenissen, misschien niet ongewenscht om, als in vogelvlucht, nog eens te overzien wat er geschied is tot aanleiding en uitbarsting van dien krijg.

Rusland tegenover Japan.

Wij denken het eerst aan Rusland, en wij weten dat het nog in zijn groeiperiode verkeert. Het wil zich uitbreiden naar het Zuiden, en het dringt naar een open zee. In Europa werd het in zijn groei gehinderd door het concert der mogendheden, - een concert waarin de bas van het geschut domineert en de roffels van de oorlogstrommen. Daarom heeft het zich naar het Oosten gewend, Midden-Azië veroverd en den Stillen Oceaan in 't vizier genomen. Czar Alexander III maakte definitief die oostwaarts gerichte politiek tot de gedragslijn van het Rijk. Hij heeft haar niet begonnen, want ze bestond al lang en van ouds, maar hij heeft toch voor haar een nieuw tijdperk doen aanbreken.

Het belangrijkste is zijn wel overwogen besluit tot aanleg van den Trans-Siberischen spoorweg (17 Maart 1891). Die lijn moest niet in de eerste plaats dienen om het verkeer en den handel met Siberië te bevorderen, maar zij was bestemd om het centrum van Rusland te verbinden met den Stillen Oceaan. Zij moest het middel worden om de regeering te St. Petersburg de hand te doen leggen op het uiterste Oosten.

[p. 608]

Terwijl de weg werd gebouwd had (1895) de oorlog plaats tusschen China en Japan die aankwam om de mededinging tusschen de beide landen over de suzereiniteit van Korea.

Japan won door zijn schitterend succes in dien oorlog niet alleen zijn verlangen en zijn eisch, maar het kreeg ook behalve al het andere een positie in het Zuiden van Manschoerije, waardoor het Eigenlijk China met zijn hoofdstad Peking domineerde.

Maar Rusland met zijn verbondenen, Frankrijk en Duitschland, kwam tusschenbeide, herzag de vredesvoorwaarden, en schrapte daarin de artikelen die door den afstand van het schiereiland Liau-tong met Port Arthur en Taliën-wang aan Japan de mogelijkheid gaven om over Noord-China te heerschen. - Engeland - en op den steun van Engeland had Japan gerekend, - waagde geen tegenspraak uit vrees voor de Russisch-Fransch-Duitsche entente.

Het arme Japan! het moest toezien dat het Czarenrijk de vruchten van zijn moeite ging inzamelen. Want Rusland kreeg, voor zijn verleende hulp, van China de concessie eener spoorlijn door Manschoerije naar het Zuiden, als een zijtak, of liever als het voornaamste vervolg, van den Trans-Siberischen spoorweg. Het had Japan op zij gezet om zelf in zijn plaats te komen; het verlangde nog wel niet Port Arthur of Taliën-wang, maar het had toch de bedoeling zich daarvan in de toekomst meester te maken. Ja, het toonde Japan op den duur niet eenmaal te zullen dulden in Korea, waarvoor het Rijk van de opkomende zon toch bloedig had gevochten.

Nu ging Japan daar ook heel ruw te werk. Terwijl ze zich tegenover andere volken menschlievend gedragen, laten de Japanners zich aan de Koreanen altoos van hun slechtsten kant zien. Ze voelen zich zoo onmetelijk verheven boven de apathische bewoners van het Koreaansche schiereiland, dat ze zich volstrekt niet geneerden en op de ruwste wijs hun hervormingen in het land gingen invoeren.

Van die onverantwoordelijke houding der Japanners maakte Rusland gebruik om zich voor te doen als beschermer van de inheemschen en hun koning, en toen het tot een verdrag kwam met Japan over den aanstaanden toestand van Korea wist Rusland voor zich daar gelijke rechten of ongeveer gelijke rechten te bedingen als die Japan had verkregen.

De overeenkomst werd in Europa gesloten bij gelegenheid der kroning van den jongen Czar Nicolaas II te Moskou (29 Juli 1896). Hoe werd de maarschalk Yamagata, ambassadeur van den Mikado,

[p. 609]

gedurende de feesten der kroningsplechtigheid met den nek aangezien! Het was alsof de Russen een Japanner beschouwden zooals de Japanner 't gewoon was den Koreaan te doen. Daarentegen bewaarde de Russische regeering haar vriendelijkheid voor de Chineezen en voor Li-hong-Schang.

Rusland had zich in dat jaar 1896 zoo opgesteld dat het naar keus zijn invloed kon doen gevoelen in Manschoerije of in Korea. Waar het 't eerst de hand op zou leggen, was nog onzeker; het kon ook wezen: op beiden tegelijk.

Maar worden de Japanners niet te laag geschat?

Japan had zich in 't Oosten een grooten naam verworven door zijn krachtig aangevatten krijg tegen China, het had zich onder de Aziatische volken het volk van de toekomst getoond, omdat het aan zijn vaderlandsliefde, tot alle opofferingen bereid, èn overleg èn energie paarde; maar een onsterfelijke eer komt het land toe door wat het deed na de overwinning op China, toen het alleen was gelaten en verminderd werd in de achting der menschen, en begreep dat slechts door een inspanning van al zijn vermogens de positie was te handhaven, waarvoor het zich bestemd gevoelde in de toekomst.

Toen bracht Japan de middelen bijeen om zijn spoc wegnet uit te breiden en de hulpbronnen van het land te ontwikkelen; maar dat niet alleen: het besloot zijn krijgsmacht, landleger en vloot, te verdubbelen en alle inrichtingen en werken te maken, oorlogshavens en vestingen, dokken en magazijnen, welke aan leger en vloot volledig effectieve kracht zouden geven.

Het Parlement stond de geldsommen toe; tegen het jaar 1904 (als gemiddelde genomen) zou de uitrusting voltooid zijn, en Japan begon zijn aankoopen en zijn oefeningen om zich op de grootere komende dingen voor te bereiden.

Het zou een zware taak hebben, want de Europeesche mogendheden begonnen zich al meer en meer in Oost-Azië te nestelen; en van een nog verder Oosten, zoo ver dat het eigenlijk het Westen was, kwamen de Amerikanen aandringen over den Stillen Oceaan, en nadat ze de Sandwich-eilanden hadden bezet, gingen ze aan de Philippijnen denken.

Duitschland trad van de Europeesche mogendheden het eerst voor den dag, en in ruil voor een paar vermoorde zendelingen eischte het van China de landstreek Kiau-tchou, tegenover de kust van Manschoerije liggend en den zeeweg naar de hoofdstad be-

[p. 610]

strijkend (1897). Toen kwam ook Rusland te voorschijn en verlangde voor zich van China den afstand van het schiereiland Liau-tong met Port-Arthur en Taliën-wang (1898). Om Japan te vreden te stellen echter en het land niet zijn toevlucht te doen nemen tot een verbond met Engeland, deed het afstand van eenige zijner voorrechten in Korea en erkende dat het schiereiland behoorde tot de sfeer van Japan's invloed.

Twee jaar later bleek het wat de gevolgen waren van de inmenging der vreemdelingen in de Chineesche zaken. De Boxersopstand had plaats, en het was niet gelijk vroeger Engeland met den een of anderen bondgenoot die de orde terugbracht, want Engelands macht was geknot door den Boeren-oorlog, neen, een legercombinatie van verschillende mogendheden herstelde den vrede in het oude rijk. Japan zond zijn legerafdeeling in 't veld als mede-geïnteresseerde met de anderen, en de Japaansche soldaten vochten naast de Europeesche en Amerikaansche, en werden gerekend tot de beste. De menschelijkheid der Japanners stak zelfs zeer gunstig af bij de brutale ongevoeligheid der soldaten van het leger van den Czar.

Nu hadden de Japanners het bewijs geleverd dat zij op één lijn gesteld moesten worden met de volken die tot nog toe zich uitsluitend voor de beschaafde volken der wereld hadden gehouden. Hun eerzucht steeg: wat een wensch was geweest kreeg een grijpbare gestalte; en zij werden hoe langer hoe meer aangezien voor het volk dat de verdrukte Aziaten om zich zou verzamelen en aan het werelddeel zou teruggeven zijn zelfstandigheid in de wereld. De menschen uit Voor-Indië kwamen aan de Hoogeschool te Tokio ter studie; de menschen van Achter-Indië, wanneer ze door Frankrijk in 't nauw werden gebracht, zagen naar Japan uit als den wreker, in de toekomst, van hun nationaliteit en hun godsdienst; de opstandelingen op de Philippijnen zochten heimelijk bij hen hulp tegen de overmacht der Yankees. Maar.......

Maar het was Rusland dat van den opstand in het Chineesche Rijk profiteerde, door zich rustig in Manschoerije te vestigen, als beschermer der orde van het land, met de belofte dat het eenige havens voor den handel zou open houden, en in 1903 zich zou terugtrekken, voor 't geval de orde als verzekerd kon worden aangemerkt. Ondertusschen versterkten de Russen Port-Arthur op eene geweldige wijze, en legden zij nieuwe steden aan.

Japan moest dat alles zien gebeuren, zonder eenigen steun te kunnen krijgen. Het wilde toch ook groeien en streken vinden

[p. 611]

voor het surplus zijner bevolking, en had niet anders dan Korea - zoolang Rusland het toestond. Want, wat het overige aanging, was het te laat gekomen in een oude wereld; de Vereenigde Staten hielden de Philippijnen vast, Engeland had zich in Noord. Borneo neergelaten en Tonkin behoorde aan de Franschen.

Kon het zich toch niet met Rusland verbinden, nu Engeland, beziggehouden en uitgeput door den krijg tegen de Boeren, geen macht bezat om de Japanners bij te staan? Met Rusland als bondgenoot zou men misschien China kunnen beheerschen en de macht in Oost-Azië gezamenlijk deelen!

Er is een tijd geweest, dat Japan het oog op den Czar heeft gehad. Markies Ito, een van de bekwaamste en invloedrijkste staatslieden, vertrok naar St.-Petersburg, om met de Russische regeering te onderhandelen, en hij knoopte betrekkingen aan met Frankrijk, ter plaatsing van een groote geldleening.

In St.-Petersburg gaf men geen gehoor aan de voorstellen van den afgezant, en in Parijs bewaarde men zijn geld liever om het aan Rusland te leenen. Zoo bleef er niet anders over dan Engeland; en met dat Engeland, dat langzamerhand de bezwaren van den krijg in Zuid-Afrika te boven kwam, werd een verdrag gesloten voor den tijd vooreerst van vijf jaar (30 Januari 1902), waarbij van weerszijden hulp beloofd werd als men met meer dan éen vijand te vechten had, en dat wou in dit geval zeggen, dat Engeland zijn bijstand zou verleenen aan Japan, wanneer het, in een oorlog met Rusland, nog een tweede macht vijandig tegenover zich zou krijgen.

Van dien tijd af is de houding van Japan flinker geworden, - zijn wapening was nu bijna compleet, en Engeland begon ook zijn aanzien onder de Europeesche staten te herwinnen. Als dus de dag naderde waarop Rusland, volgens zijn belofte, de bezetting van Manschoerije moest opgeven, deed het zijn verlangen kennen aan het gouvernement van den Czar dat de verhoudingen in Korea en ook in Manschoerije zouden worden geregeld (Juli 1903).

Alle maatregelen, onderwijl door de Russen genomen, toonden duidelijk hoe weinig ze van plan waren iets van hun aanspraken op te geven: de inrichting van Oost-Azië tot een onder-koningschap onder het bestuur van admiraal Alexeieff is daar al een bewijs van. Dat dient voor Manschoerije; maar niet minder duidelijke blijken gaven ze van hun streven naar uitbreiding over Korea. Want zij deden hun best een neerzetting te krijgen aan de Koreaansche kust tegenover Kioe-sioe, en ze namen verschillende

[p. 612]

streken in bezit aan gene zijde van de Jaloe, de grensrivier tusschen Manschoerije en Korea.

Van haar kant verlangde de Japansche regeering van Rusland de verklaring dat het Manschoerije niet zou annexeeren, maar als gebied van China zou erkennen, waarin het alleen eenige speciale rechten uitoefende, evenals Japan het in Korea deed, dat het overigens geheel onafhankelijk wou laten. Dan maakte zij aanspraak op gelijke behandeling voor haar onderdanen wat handel en nijverheid in Manschoerije betrof, en vroeg aansluiting van wederzijdsche spoorlijnen.

Het Russische gouvernement nam deze vraag van Japan eerst hoog op. Men wilde wel over Korea onderhandelen en daar aan de Japanners een geprivilegieerde positie toekennen, maar ook daar nog alleen ten Zuiden van den mond der Jaloerivier, d.i. beneden den 39en breedtegraad; alle vermelding daarentegen van Manschoerije in de overeenkomst beschouwden de Russen als uitgesloten, omdat zij daarover aan Japan geen rekenschap verschuldigd waren.

De toon werd in den loop van de onderhandelingen wel wat verzacht, maar de grond van Ruslands verklaring bleef dezelfde. En Japan moest evenzoo blijven volhouden dat het, zonder een opgeven van Manschoerije, Korea niet beveiligd kon achten tegen het indringen der Russen. Wanneer Rusland geen waarborg wilde geven omtrent zijn gedrag in het gebied dat aan China behoorde, wilde Japan het ook niet vertrouwen omtrent het gebied van Korea.

Zes maanden duurden de onderhandelingen. Toen zijn ze plotseling door Japan afgebroken... Om welke reden? Om de volksstemming in Tokio die den oorlog wenschte? Uit vrees dat door het rekken der onderhandelingen de Russen al hun maatregelen van voorbereiding zouden kunnen treffen? Omdat zij, de Japanners zelf, al met hun toebereidselen gereed waren, en er geen eind te voorzien was van de nota'swisseling? Ja, waarschijnlijk wel om de laatste reden, of om de drie redenen te zamen is de oorlog zoo plotseling uitgebarsten, en ook, van den kant der Japanners, zoo plotseling en zoo kordaat gevoerd...

Wat is het noodig hier de eerste wapenfeiten te vermelden! Het is gegaan als men gerekend had, de successen op zee zijn voor de Japanners geweest. Maar het grootere werk staat nu voor de deur.

B*.