De Gids. Jaargang 68

[p. 208]

Buitenlandsch overzicht.

29 December.
In wolken.

Te Brighton, in het alleen staand huis op de rots waar niet anders van de buitenwereld meer gehoord werd dan de zee en de wind, is Herbert Spencer gestorven, de laatste wijsgeer die 't wagen kon de heele menschelijke kennis in zijn stelsel op te nemen, de laatst overgeblevene - en niet de minste - in Engeland van het machtige geslacht van denkers en onderzoekers, die het Leven in de volheid van zijn verschijning hebben gegrepen om zijn regel en zijn maat te kunuen weten.

Herbert Spencer heeft de kennis van het Leven tot het doel van zijn leven gesteld; hij wilde voor den geest hebben en aan de wereld toonen, het volledige beeld van het Leven in zijn beweging en ontwikkeling, van de groepeering der zandkorrels af, aan den oever van de zee, tot aan de groepeering der ideeën toe die de menschheid op haar weg leiden.

Hij heeft zich gegeven aan die studie, met opoffering van alles wat het gewone menschenbestaan aantrekkelijk maakt, omdat hij geloofde in het Leven met zijn spontane kracht en de eindelooze opvolging van zijn verscheiden vormen.

Er was maar uiterst weinig in hem van den dogmaticus die het leven enkel voor een schema aanziet, en bijna niets van den mysticus die het leven niet kan aannemen wanneer hij het zich niet beheerscht denkt door hooger staande Machten. Hij, Herbert Spencer, nam het zuiver, zooals hij het zag en gevoelde

[p. 209]

met zijn verstand, en hij dacht niet aan de rest die boven zijn menschenverstand ging.

Het was een grootsch optimisme waarmee hij werd bezield, iets alsof hij door zijn klare denken van de regels der Levenseconomie niet alleen zijn medemenschen kon helpen om zich vrijer en gelukkiger te gevoelen, daar hij hun den geordenden rijkdom van het Leven bracht, maar alsof hij ook de natuur kon helpen om gemakkelijker haar weg te begaan, nu hij haar pad effen had gemaakt.

Illusie van den denker! hij hield zijn gedachten, die maar een voorstelling zijn, voor een energie die in het organisme van de natuur kon ingrijpen.

Wat hebben de ruwe wind en de eentonig klotsende zee hem gezegd als hun stemmen tot het eenzame huis van den wijsgeer kwamen. O, het optimisme dat hem door het troostelooze isolement van zijn jeugd had heengeholpen - hoe was het verbleekt en vergaan in de laatste jaren toen hij Engeland in zijn imperialistischen roes zijn schatten en zijn menschen verspillen zag in een daad van onrecht, - en vrijheid van meening en van stem overschreeuwd werd door brutaal gezag.

Imperium en slavernij, priesteroverheersching en barbaarschheid hoorde hij, elkander opvolgend en begeleidend, in een dreigende stoet aankomen, en het laatste woord, dat hij voor de menschen sprak, zou ons doen denken, dat hij in het geloof aan een schepper van harmonie in het leven een toevlucht zocht voor zijn verdriet en een tegenwicht voor zijn teleurstelling, hij de man, de wijze, die genoeg had gehad aan het levensgevoel en de levenskennis, en niets meer had verlangd.

De menschen zijn bang voor de nieuwe machten, die in het Leven opkomen, ze kunnen hen niet in de gewoontewereld van hun geest terechtbrengen en -zetten, en het dient ook erkend, dat het nieuwe zijn best niet doet om zich te plooien; maar het neemt voor zich alleen het recht van bestaan.

Het nieuwe - ik bedoel daarmee het geld, dat in groote kapitalen vereenigd een geweldigen druk kan uitoefenen dààr waar de bezitter zijn kracht wil laten gevoelen, - en het streven van de groote staten om de sfeer van hun gebied zoover mogelijk uit te breiden. Kapitalisme, op ongekende schaal, en wereldpolitiek, dat zijn de

[p. 210]

twee groote factoren van het nieuw aanbrekende leven der 20e eeuw.

Ze hangen nauw samen. Want de groote fortuinen zoeken al combinaties en terreinen waar ze vrucht kunnen dragen; de wereld is te klein voor hen; ze willen overal heerschen, op de zee beslag leggen door hun trust van den Oceaan, en op de productie van het land door hun vereenigingen en maatschappen. Daartegenover moeten de staten groeien om het hoofd te kunnen ophouden, en iedere vermeerdering van territoor geeft aanleiding in de toekomst tot nieuwe vermeerdering.

Hoe kort is 't nog maar geleden dat er geen spoorwegverbinding was tusschen het Oosten en Westen van de Vereenigdc Staten, tusschen New-York en San Francisco; ja, vóor minder dan een halve eeuw bestond San Francisco zelfs nog nauwelijks! En op dit oogenblik begint Amerika reeds er mee om den Stillen Oceaan tot zijn domein te maken.

Duidelijk is de samenwerking tusschen grootkapitalist en imperialistisch staatsman aan het licht gekomen bij de transactie waaraan de jonge republiek van Panama haar aanzijn heeft te danken en de Vereenigde Staten hun aanstaand kanaal zijn verschuldigd, dat den langen zeeweg om Zuid-Amerika afsnijdt met een rechte lijn en Oost- en Westkust ook overzee vereenigt.

Want toen Columbia, de Vereenigde Staten van Columbia, waarvan de staat Panama een deel uitmaakte, de definitieve sluiting van een tractaat door allerlei intrigues verschoof, nam Bunau Varilla, die in de Parijsche bankierswereld bekend was, de zaak in handen.

Bunau Varilla was met Reinach, Cornelius Herz en Arton betrokken in den grooten Panamakrach. Hij behoorde tot de oplichtersbende; maar ofschoon zijne handelingen tot een ongunstig rapport aanleiding gaven, heeft hij zich het mandaat weten te verschaffen van President der nieuw geconstitueerde Panama-Compagnie; en toen de tijd kwam dat de onderhandelingen met Columbia schenen spaak te loopen, knoopte Bunau Varilla betrekkingen aan met Pierpont Morgan. Met een klein beweginkje, met een minimum van een opstand verschafte de Staat, steunend op de bescherming van Amerika, zijn onafhankelijkheid, terwijl Bunau Varilla als gevolmachtigde naar Washington trok om het verdrag te sluiten dat zijn naam voor de nakomelingschap zal bewaren.

[p. 211]

Panama is daardoor een dependentie van de Vereenigde Staten geworden, en de Yankees hebben geheel hun wil gekregen. Want de overeenkomst tusschen secretaris Hay en Bunau Varilla geeft aan de Amerikanen de uitsluitende contrôle van de policie en justitie over 10 mijlen aan beide kanten van het Kanaal, met gelijke rechten over de zijkanalen en mondingen. Dit alles voor goed en voor eeuwig. Maar daarenboven krijgt Amerika het recht de beide steden Panama en Colon met troepen te bezetten, wanneer het noodig mocht blijken, dat daar anders geen geregeld bestuur kon worden gevestigd.

Zoo is dus beslag gelegd op den staat Panama, en wee dengene die er aan zou willen denken om het uit de handen die het houden los te rukken. De verschiliende staten van Europa hebben zich gehaast in plaats van te protesteeren, het volbrachte feit te erkennen.

Het is met ongekende vlugheid in 't werk gegaan, Columbia kan 't nog nauwelijks gelooven dat het een lid van zijn bond mist, maar Panama zelf vindt zich al heel goed in zijn nieuwe positie, geleid als het wordt door den vriend en leerling van het edel drietal Reinach, Cornelius Herz en Arton.

De Groote Oceaan!

Hij staat in 't moment dat ik deze regels schrijf op het punt getuige te worden van een verbitterden oorlog.

De krijg tusschen Japan en Rusland is op den duur onvermijdelijk: Rusland, dat zich in Oost-Azië naar het Zuiden moet uitbreiden en Manschoerije niet kan missen, mag Korea niet aan Japan afstaan, omdat de bezitter van het schiereiland Korea de overzeesche verbinding tusschen de Russische havens van 't Noorden en van 't Zuiden van Manschoerije kan afsnijden, terwijl Japan nooit kan dulden dat Korea onder Russischen invloed komt, daar het zijn kusten bedreigt. Voor beide landen, als ze willen leven en zich uitbreiden, is het bezit van Korea een levensquaestie.

Het Japansche volk is er evenzeer van overtuigd als de Russische regeering. Reeds is het Japansche Parlement verdaagd moeten worden, omdat het door zijn adres van antwoord op de keizerlijke openingsrede te veel pressie wilde uitoefenen op het gouvernement ten aanzien van den oorlog. Maar wat vroeger of wat later zal

[p. 212]

Japan den aandrang niet kunnen weerstaan, het zal naar Korea oversteken en in bezit nemen wat het verlangt.

Is de oorlog, wanneer Rusland niet toegeeft, tusschen het reuzenrijk en den Japanschen dwerg begonnen, dan hoopt Japan zijn wensch te kunnen doordrijven of ten minste Rusland te nopen èn het bezit van Manschoerije èn dat van Korea voor de toekomst op te geven, daar het rekent zoo niet op dadelijken steun dan toch op zedelijke medewerking van Engeland en Amerika - die het in allen geval voor den ondergang zal behoeden - omdat Engeland aan Japan is verbonden door een tractaat en de Vereenigde Staten door hun belangen op den Grooten Oceaan. Een Rusland namelijk dat Japan voor zich zou doen bukken, zou heer zijn van geheel Oost-Azië en de Amerikanen daarvan kunnen uitsluiten. En Amerika verlangt de openstelling van het kustgebied van den Grooten Oceaan.

De imperialistische beweging groeit.

In Engeland heeft Chamberlain met het geld uit de erfenis van Cecil Rhodes de voornaamste bladen gekocht, en, zooals uit de teleurstelling der liberalen bij de jongste Engelsche verkiezingen blijkt, hij weet het geld goed te gebruiken. Ondanks den heftigen tegenstand zal de man van Birmingham het in alle geval een eind ver brengen in de verwezenlijking van zijn plannen tot een imperium van Engeland en zijn koloniën, vereenigd door een douane tegenover de rest van de wereld.

Het werd tijd dat Herbert Spencer de rust zocht.

B*.