De Gids. Jaargang 68

[p. 176]

Diepzee-onderzoek in den Indischen archipel.

Mevrouw A. Weber - Van Bosse. Een jaar aan boord van H.M. Siboga. Leiden 1903.
G.F. Tydeman. Hydrographic results of the Siboga-expedition. Leiden 1903.

In het October-nummer van de Gids van 1889 en in het Julinummer van 1900 werd dit onderwerp reeds besproken, eerst door mij in den toekomstigen, elf jaar later door mijn collega Max Weber in den onvolmaakt verleden tijd.

Weber was toen pas teruggekeerd van de zoo belangrijke expeditie, tijdens welke hij en zijn tochtgenooten de wateren van den Archipel oostelijk van Borneo en Westelijk van Nieuw Guinea in allerlei richtingen doorploegd en doorvorscht hadden, en gaf ons een overzicht van de hoofdlijnen, die zich reeds afteekenden, en binnen welke de uitkomsten op oceano-grafisch en op natuurhistorisch gebied zouden kunnen worden samengevat. Dat Gids-artikel logenstrafte de vrees, die nog in 1889 bestaan moest, dat een vreemde vlag in plaats van de vaderlandsche driekleur bij dit diepzeeonderzoek zou zijn vóórgegaan, en tevens knoopte het den naam van het echtpaar Weber voor goed vast aan dit gewichtige hoofdstuk uit de geschiedenis der wetenschappelijke exploitatie van Indië door Nederlanders.

Eenige weken geleden heeft mevrouw A. Weber-Van Bosse hare landgenooten verheugd met een zeer leesbaar geschreven en voortreffelijk geïllustreerd boek, waarin wij de Siboga-expeditie nu eens van de binnen zijde kunnen volgen. Naast voortreffelijke photografieën van Indische landschappen (p. 41, 178 en 182) uit welke,

[p. 177]

voor wie daar ginds geweest is, de warmte en de eigenaardige aroma's u tegenstralen, vinden wij talrijke reproducties van scènes buiten- en binnenboord van de Siboga, terwijl de leider en zijn staf aan het werk zijn. Het binnenhalen van dreg en kor (p. 30 en 22), het bewerken van den inhoud daarvan (p. 33), de middagsrust aan boord (p. 81), het zijn alle grepen uit het leven aan boord van een onderzoekingsvaartuig en wij voelen onze bewondering voor zooveel volharding, hoe eentoonig en op zich zelf weinig hartverheffend het werk moet geweest zijn om dien vormenrijkdom, aan de zee ontrukt, te sorteeren en voor verzending naar Europa gereed te maken. Hetgeen aan den vasten wal, op de talrijke eilanden en riffen die de Siboga bezocht doorleefd werd, beslaat begrijpelijkerwijze een groot gedeelte van het boek en talrijk zijn de af beeldingen van belangrijke voorwerpen van ethnografischen aard, die tijdens deze bezoeken verworven werden. Ook natuurbeschrijvingen ontbreken niet en de zonsondergang bij Kampong Feer op de Kei-eilanden wordt door den lezer medegeleefd.

Het is voor de Siboga-expeditie een nooit genoeg te waardeeren voordeel geweest dat de heer G.F. Tydeman het commando over het schip gevoerd heeft, een zeeofficier aan wien de hydrographische dienst in Nederl. Indië ook vóór den Sibogatocht reeds zooveel te danken gehad heeft, en die zich hier, in de nog zoo onvoldoend bekende Moluksche vaarwaters, in zijn volle kracht getoond heeft. Een voor anderen nauw merkbare stroomrafeling, overdag op een afstand waargenomen, geeft hem aanleiding tegen den nacht het schip veilig voor anker te brengen op een plek die zijn geestesoog uit die stroomrafeling heeft weten af te leiden (p. 170).

Kommandant Tydeman heeft zijn aandeel in de bewerking van de uitkomsten van het Siboga-onderzoek in het tweede hierboven genoemde werk nedergelegd. Het is een statige kwartijn met talrijke zeekaarten en met menig bergprofiel van de kammen en toppen, die zich daar aan den horizon als de luchtgrens van de verschillende eilandgroepen verheffen en die aan toekomstige navigators in die wateren als zoovele herkenningsteekenen dienst kunnen bewijzen, nu ook van een 200 tal (p. 59) de juiste hoogte bepaald werd. Of dit deel evenveel dankbare lezers zal tellen als het werk van mevrouw Weber valt te betwijfelen. Maar dit mag allerminst een maatstaf zijn van het nut en beteekenis ervan. Reeds

[p. 178]

vinden wij op blz. 3 een opsomming van niet minder dan 21 zeekaarten, die, tengevolge van het Siboga-onderzoek min of meer belangrijke wijzigingen hebben moeten ondergaan, wijzigingen die voor een veilige navigatie van het hoogste gewicht zijn. De paragraaf, die aan de verschillende dieptebepalingen gewijd is en die ons nog veel levendiger voor oogen treedt wanneer wij de groote in kleuren uitgevoerde kaart aan het eind van het werk raadplegen, is uit een algemeen - ook zoögeografisch - oogpunt van overwegende beteekenis. Uit haar leeren wij dat de veel besproken diepe straten tusschen de kleine Sunda-eilanden alleen in de verbeelding bestaan hebben en dat de oude voorstellingen moeten plaats maken voor geheel nieuwe die wij aan Weber en Tydeman te danken hebben.

Tydeman's ‘Hydrographic results’ vormen één van de vijf-enzestig stukken of monografieën waaruit het groote standaardwerk bestaan zal dat onder den titel: Uitkomsten op zoölogisch, botanisch, oceanographisch en geologisch gebied, verzameld in Nederlandsch Oost-Indië 1899-1900 aan boord van Hr. Ms. Siboga, bezig is bij Brill te Leiden het licht te zien. Ook van de zoölogische en botanische stukken zijn er reeds een tiental verschenen en wanneer over eenige jaren ook de overige gereed zullen zijn en het werk in zijn geheel voor ons zal liggen, zal er aanleiding wezen om nogmaals de verdiensten van den onvermoeiden leider der Siboga-expeditie en van zijne begaafde echtgenoote, die hem ook in de tropen zoo trouw terzijde gestaan heeft, in deze bladzijden ter sprake te brengen.

A.A.W. Hubrecht.