De Gids. Jaargang 67

[p. 369]

Buitenlandsch overzicht.

29 October.
Octoberfeesten.

De stille, druilige Octoberluchten en de schuchtere roerloosheid van het vochtig geboomte, als op eenmaal bewust geworden van zijn naaktheid, die de naderende winter zal ontdekken!

Aan het eind der groote laan van het kerkhof Montmartre, terzijde op een hoogte, ligt Zola begraven. De Zondag volgend op zijn sterfdag is in den volkskalender tot een herinnering bestemd aan de groote daad van zijn leven. Daarom was, den namiddag van den 4en October, de kerkhof-allee gevuld met een rustig aandringende menigte van menschen.

De begraafplaats van den held blonk hun tegemoet onder den somberen hemel door haar schat van veelkleurige bloemen en kransen. Zij ook brachten bloemen, en ieder droeg als herkenningsteeken de wilde roos op de borst of in het knoopsgat.

Aan den voet van den heuvel gekomen, beklommen zij de trap naar het terras en defileerden ernstig voorbij het graf, met een groet en een enkel woord soms voor den doode; zij legden hun bloemen neer bij de andere bloemen, zij offerden hun viooltjes en rozen, - dikwijls de wilde roos alleen die hun tot teeken diende - mannen, vrouwen, kinderen van alle standen, arbeiders en winkeliers,

[p. 370]

geleerden, artisten, voorname burgers, ook soldaten in uniform; zij wandelden langzaam en plechtig heen over het terras van de hoogte, - de hoogte die hun het wijde uitzicht gaf over de boulevards van de wereldstad.

Het was een duister oogenblik in Frankrijks leven geweest, toen de man dien zij eerden het woord had genomen om de twee beginsels van licht uit te spreken: Waarheid en Recht. De genius van zijn volk gaf ze hem in. Maar hoe dikwijls gebeurt het niet dat de innigste aandoening en het geheimste geweten van een natie geen uiting vinden in mannenwoord en mannendaad, hoe dikwijls gaat het moment voorbij en blijft de keel toegeknepen, de hand onbewogen, onder den angst en den druk van den tijd!

De man die op het Montmartre-kerkhof zijn schuilplaats had gekregen voor het harde leven was misschien door zijn aanleg niet bestemd om een groot held te worden; maar het oogenblik had hem groot gemaakt. Toen het er op stond, haarfijn, had hij geloofd aan de loutere kracht van het menschenbewustzijn, hij had zijn geloof gezegd tegenover de conventioneele machten van het leven die het maatschappelijk recht in hun geweld hadden: tegenover de kerk, tegenover het leger, tegenover de samenleving der wereld, en hij had den smaad van zijn geloof op zich genomen en geleden. Maar hij stond aan den kant van het licht

Daar gaat de stoet langs zijn graf; de hoeden en petten worden afgenomen; de gezichten, jong en oud, verfijnd of krachtig, keeren zich voor een oogenblik naar den lijksteen van den doode, een uitroep weerklinkt nu en dan door de stilte heen: Hommage à Zola, of ook wel Vive la sociale, maar het is een uitzondering, zoo rustig houdt zich de optocht; een dame strooit haar viooltjes, een oud man wikkelt zorgzaam de mooie meegenomen rozen uit hun papieren zak en zoekt er een goede plaats voor onder de kransen, kinderen leggen hun wilde roos neer... dan komen de laatsten, wanneer het late daglicht even rozig den droeven hemel opluistert. En allen dragen van die plek der treurigheid iets met zich van de vreugde van Waarheid en Recht.

De dagen toen Zola zijn daad verrichtte waren een tijd van

[p. 371]

zedelijke vernedering voor Frankrijk. Het scheen wel alsof het volk voor goed uit zijn spoor was gekomen. Maar nu, daar we eenige jaren verder zijn, heeft die tijd, van ons standpunt gezien, iets van een omkeer. Wel is waar, de zaak die Zola voorsprak moest onderdoen, - tijdelijk. En zijn er dan niet overwinningen die gevaarlijker blijken dan nederlagen? Moet niet soms het onrecht daarom triomfeeren, alleen om handtastelijker, door niemand meer te loochenen, voor den dag te komen als het bare Onrecht dat het in waarheid is?

Misschien is het overdreven van de Dreyfus-affaire een keerpunt te maken in Frankrijks geschiedenis. Het leven van een volk is een onmetelijk samenstel van krachten; om dat in beweging te houden, daartoe is velerlei invloed noodig. Maar het is toch ook niet te ontkennen dat ‘de zaak’ met al haar om- en aanhang het nationale geweten gewekt en gescherpt heeft, en men zal toestemmen dat zij door haar gevolgen heeft medegewerkt om Frankrijk zijn zedelijke zelfstandigheid te geven tegenover militarisme en clericalisme en andere gevaarlijke -ismen die vijandig waren aan de natuurlijke ontwikkeling van het land.

Hoe lang heeft Frankrijk niet zijn weg moeten zoeken na den Napoleontischen val? Hoe lang was het niet op allerlei steunsels aangewezen om zich ook maar een beetje rechtop te houden voor het oog van de wereld? En iedere stut bracht zijn gevaar mee. De lust tot revanche op Duitschland heeft het Boulangisme gebracht; de vrees voor het socialisme en de wil om het fatsoen van het land te bewaren heeft aanleiding gegeven tot het bevoorrechten der geestelijkheid; de ambitie om weer een rol in Europa te spelen heeft het verbond met Rusland tengevolge gehad, en dat verbond was een vassaliteit.

Zoo ging men van Scylla naar Charybdis, en de tijd scheen voorbij dat men zichzelf dorst te zijn......

Zie eens hoe 'n twaalf of 'n veertien dagen na het ernstig herdenkingsfeest op het Montmartre-kerkhof de straten en pleinen van Parijs overstroomd zijn met een vroolijk gewoel van menschenmassa's jubelend bij den intocht van den koning en de koningin van Italië of luidruchtig wachtend in de weidsch verlichte Avenue op de terugkomst van de hooge bezoekers uit de opera.

[p. 372]

Daar is heusche vreugd op straat, en in het Elysée en te Versailles heerscht er, in de samenkomsten bij plechtige recepties en maaltijden, bijna iets wat men natuurlijke vreugd zou noemen.

‘Frankrijk,’ zoo houdt president Loubet zijn toast op de illustre gasten, - ‘Frankrijk begrijpt de beteekenis van Uwer Majesteits bezoek aan den President van de Republiek. Het ziet daarin een uiting van de nauwe verstandhouding tusschen de beide regeeringen, die, in overeenstemming met de gevoelens en de belangen der beide volken, maakt dat Italië en Frankrijk vol vertrouwen op elkaar en met een zelfden wil bezield hun nationale taak zullen kunnen voortzetten.’

De betrekking van de twee landen, dat is de zin van de woorden, stelt hen in de gelegenheid om den weg van hun nationale ontwikkeling te volgen.

‘Evenals gij, Mijnheer de President, zie ik in de ontvangst mij bereid iets meer dan de beleefdheid die een karaktertrek is van het Fransche volk. Frankrijk beschouwt, met reden, mijn tegenwoordigheid te Parijs als de natuurlijke uitkomst van de toenadering tusschen onze beide landen die thans zoo gelukkig haar beslag heeft gekregen.’

Dat werk, met andere woorden, waarvoor wij ons moeite hebben gegeven, is nu voltooid, en den waarborg voor een vruchtbare samenwerking bezitten wij in de overeenkomst van stemming en belangen tusschen de twee volken.

Hier is niet sprake van een verbond van Italië met Frankrijk dat een oorlog voorziet in Europa: ‘de twee landen willen elkander alleen steunen in het volvoeren van hun nationale taak. Den vrede van Europa waarborgen, verdragen van ouderen datum dan de nieuwe verstandhouding; en dat zijn voor den een het verbond met Rusland, voor den ander het drievoudig verbond met Duitschland en Oostenrijk. Maar de nadruk die hierdoor wordt gelegd op de natuurlijke ontwikkeling van Frankrijk en Italië, te midden van een vredestoestand, verhoogt de beteekenis van de verstandhouding tusschen de twee landen.

Want zij hebben waarlijk overeenkomst in positie. Beiden hebben door bittere ervaring geleerd hun veroverings-ambitie in te teugelen, beiden hebben hun stelling tegenover de Kerk van Rome te regelen, beide volken hebben politieke neigingen en economische belangen gemeen; en ze zijn van gelijke afkomst.

[p. 373]

Waar er reden voor geschil bestond, - en dat was op de tegenover liggende kust van Afrika, die Italië niet aan Frankrijk gunde, - daar is reeds voor eenige jaren, door de schikking omtrent Tunis en het achterland van Tripolis, een regeling vastgesteld, die het overwicht van Frankrijk verzekerde.

Frankrijk, als het machtiger en rijker en meer ontwikkelde land, gaat voor; dit wil Italië erkennen.

Het is dus een gewichtige stap dien Frankrijk door zijn toenadering tot Italië heeft gedaan. Met Engeland is het begonnen, en heeft daarmee eerst verstandhouding gezocht door het sluiten van een, beperkt, arbitrage-verdrag, als inleiding tot een nauwer gemeenschap met het Britsche imperium. De overeenkomst tusschen Italië en Frankrijk heeft dan pas zijn beteekenis gegeven aan het verdrag met Engeland, want door zijn verstandhouding met Italië heeft Frankrijk een nieuw stelsel van verbonden ingewijd. Vroeger heette het uitsluitend Rusland en Frankrijk; het waren heterogene bondgenooten, zij stonden te zamen als tegenwicht tegen het drievoudig verbond, en het drievoudig verbond van zijn kant behield voornamelijk zijn kracht als tegenwicht tegen het andere.

Thans komt voor Frankrijk de natuurlijke groepeering aan de beurt, gezamenlijk met de mogendheden waarmee gelijke belangen en gelijke zeden het vereenigen.

Dat geeft eerst het ware zelfgevoel en de ware zelfstandigheid.

Feestvreugde in Parijs bij het bezoek der Italiaansche Majesteiten....

Laat mij maar een enkelen trek daarvan vermelden.

Madame Loubet, de vrouw van den President, nam haar volle aandeel in de ontvang-vroolijkheid, zij stond den President bij, in al de glorie van haar diamanten en haar zijden gewaden; en men zegt zelfs dat zij hem zal vergezellen bij het contrabezoek aan Italië. De uitnoodiging is gedaan en zij heeft haar aangenomen.

De natuurlijkheid van de betrekkingen tusschen de twee volken krijgt daardoor zelfs iets huiselijks. Waar de vrouw wordt meegevraagd, daar is men pas op familiaren voet...

Men zegt dat toen de Czar van Rusland, te midden van zijn moeilijkheden in het verre en dichtbije Oosten, hoorde van de

[p. 374]

invitatie aan Mevrouw Loubet, dadelijk een bode werd afgezonden aan Keizer Wilhelm om een feestelijk onderhoud te vragen.

Deze, zooals men weet, heeft Wiesbaden tot plaats van samenkomst bestemd, en dirigeert er de helft van zijn leger heen tot vermaak van zijn hoogen gast.

Maar dit behoort tot ‘de Novemberfeesten’.

B*.