De Gids. Jaargang 67

[p. 170]

Buitenlandsch overzicht.

28 September.
Onzekerheid.

18 September te Weenen.

De groote redoutezaal in den linkervleugel van den Hofburg gloeide zacht in het licht van zijn rijke lustres. Tegen de muren vlamden wit de spiegels, tusschen hun girandoles en de pracht van Bourgondische tapijten. De tafel was een orchideeëntuin, en er rezen midden uit de bloemenweelde gulden prachtstukken van de Keizerlijke schatkamer.

Nu vulde zich de zaal met goudgestikte uniformen. Keizer Wilhelm trad binnen als Oostenrijksch generaal in witten wapenrok en scharlaken broek met goudborduursel, aan zijn arm een Oostenrijksche aartshertogin; Keizer Frans Jozef volgde, veldmaarschalk van het Duitsche leger, een tweede aartshertogin geleidend; dan kwam de dochter van den Keizer met aartshertog Frans Ferdinand, in Duitsch uniform, evenals de vele andere aartshertogen. Maar het getal der aartshertoginnen bepaalde zich voor dit maal aan het galadiner slechts tot drie. Drie kostbaarste bloemen, met hun feeëngevolg van hofdames, opstekend hun aartshertoginnenkopjes uit het goudlakensche veld van ordegestrikte militairen.

Het was een krijgersfeest in de burchtzaal. De adem van de overoude heilige monarchie waarde langs de voornaamheid der wanden, en hij bewoog tot een gloed van leven de diep wegdroomende kleurgestalten op de oud-Nederlandsche weefsels, hij baadde in een tooverschijn de gedempte weidschheid van het gouden tafelvaatwerk, en hij daalde neêr en rustte en vleide zich over de verfijning van het bloembed op den disch. Maar een teeken en een toon van kracht, sterkend en steunend den zwijmenden geest van het verleden, gaf de fonkelende luister van de militaire kleedij in haar schittering van goud en brillianten. Honderd-

[p. 171]

vijftig gasten waren aangezeten, de bloem van het leger, de macht van het rijk.

De oude Keizer nam het woord....

Hij had den Hohenzollern tot zich geroepen, omdat hij een bewijs noodig had van zijn kameraadschap te midden van de moeilijkheden en de angsten zijner regeering. Want terwijl de monarchie misschien al spoedig geroepen zou worden om in het Oosten te handelen samen met het geweldige Rusland, terwijl het rijk voor een toekomst stond, die het dwong al zijn krachten bijeen te nemen, heerschte er in de deelen van het land verwarring en verzet en een hardnekkig streven naar afscheiding en zelfstandigheid. Ja, het koninkrijk Hongarije verlangde een eigen inrichting van zijn leger; het wilde een Hongaarsche armee, met afzonderlijke recruteering en diensttijd, een Hongaarsch commando en de Hongaarsche commando-taal. Maar de koning van Hongarije was voor de eenheid van het leger opgekomen. ‘Mijn leger - dat men uit zijn voegen en zijn verband wil halen, om het niet langer voor zijn taak ten dienste der geheele monarchie geschikt te laten, - mijn leger moet weten dat ik nooit mijn rechten van oppersten krijgsbeschikker zal opgeven. Gezamenlijk en éen als het is, moet mijn leger blijven....’, zoo had de Keizer, wien het ook kwetsen mocht, voor weinig dagen pas in een legerorder tot zijn troepen gesproken na afloop der groote manoeuvres. Het was zijn persoonlijk manifest geweest, zijn vorstelijk parool in den partijkamp van zijn staten. Hij had zijn wil gezegd, en nu had hij zijn krijgshoofden om zijn bondgenoot, den Hohenzollern, verzameld in de feestzaal van zijn Hofburg, als voelde hij de noodzakelijkheid er van, zijn woord waar te maken door de tegenwoordigheid van den machtigsten oorlogsbeschikker van Europa.

De oude Keizer wijdde een dronk aan zijn hoogen gast. Hij verwelkomde den trouwen vriend en bondgenoot, hij dankte hem voor de bereidwilligheid van zijn komst, en hij sprak nog eens en nog eens over de vastheid van hun bondgenootschap en de onwrikbaarheid van hun vriendschappelijke verhouding.

Geen groot redenaar, de oude man. Kon hij in die hooge, trotsche Habsburgzaal ook wel meer zeggen tot den zoon van het geslacht dat den glans der Habsburgers had gedoofd! ‘Ik dank u dat gij op mijn wensch gekomen zijt;’ die woorden alleen moeten keizer Frans Jozef al oneindig veel gekost hebben, en te meer omdat hij werkelijk dankbaar was, en moest zijn. Maar geen schaduw van weemoed was er op zijn zwaar gegroefd gezicht, geen noot

[p. 172]

van aandoening in zijn stem. Hij zei zijn les op als een braaf oud militair, de rest was verborgen in de grafkamers van zijn hart, en was zwijgen.

Keizer Wilhelm daarentegen, de man van aandriften en bewegingen, voelde niet alleen de aandoening van het oogenblik, op die plaats en te midden van die omgeving, maar hij moest onder al het waas van plechtigheid en ceremonie ook uiting geven aan zijn gevoel, en het was met een teere, warme buiging van stem dat hij het woord voerde, bij den dronk door hem op het feestmaal toegebracht aan den bondgenoot en vriend.

Hij sprak over zijn diepe dankbaarheid voor de ontvangst die hem was bereid, over zijn vreugd om den wensch te vervullen van zijn eerbiedig geliefden en verheven vriend, over zijn blijdschap om Weenen terug te zien. En dan hief hij het hoofd en den blik, alsof er uit zijn peroon een bezieling kwam tot die oude en niet recht goed meer levende dingen die hij om zich heen zag. ‘Maar een hartegeluk was mij het gezicht van Uwer Majesteits trotsche regimenten, want onze beide legers dragen en bevestigen het verbond van onze landen tot heil van den vrede in Europa.’

Er ging bij de vermelding van de ‘trotsche regimenten’ een rilling door de gasten aan het feestmaal. De goud geborduurde uniformen flonkerden tegen elkander en schitterden in elkaars weerschijn. Het was het woord waarnaar men in spanning had gewacht, en dat nu was gekomen. ‘De trotsche regimenten!’ Wie zou het wagen de regimenten aan te tasten die de voormuur waren van Europa's vrede.

Uit naam van alle Duitschers, zoo vervolgde onderwijl tactvol keizer Wilhelm zijn rede, spreek ik den wensch uit dat het Uw Majesteit en zijn huis goed moge gaan.

Wat kon hij meer zeggen! Hohenzollern, met Duitschland vereenigd, voerde alle Duitschers zijn eerbiedig geliefden bondgenoot, als bondgenooten en heilwenschers, tegemoet.

De oude man was aangedaan. Keizer Wilhelm's ontroering maakte zich ook van hem meester; hij greep den Paladijn van het keizerlijk gezag bij de handen en schudde ze lang; de beide vorsten omhelsden elkander, en schudden nog eens de handen; geestdrift fonkelde en glinsterde er over het borduursel der gasten aan het galadiner...

Het was alsof er een nieuw levensbeginsel...

Maar in Hongarije waren de afgevaardigden dadelijk na het be-

[p. 173]

kend worden van Frans Jozefs legerorder naar Buda-Pesth opgeroepen; de politieke clubs kwamen bijeen en eischten de samenkomst van het Parlement. Men had in de woorden van den Keizer een schending der grondwet gezien, en verlangde op de rechtmatige vraag naar een nationale armée een ander antwoord dan wat sabelgekletter gedurende den manoeuvretijd.

En Keizer Frans Jozef - een week na Keizer Wilhelm's vertrek uit Weenen - met veel hartzeer en tegenstribbelen - gaf toe, en liet door zijn minister de verklaring overbrengen dat zijn woorden geheel in overeenstemming met de grondwet moesten worden uitgelegd.

O schittering van uniformen en van woorden! De harde werkelijkheid, na het schijnsel van het feest, was de onmacht door verdeeldheid, en het onzekere in het handelen als gevolg daarvan.

Onder dat teeken van onzekerheid door verdeeldheid staat niet alleen Oostenrijk-Hongarije, maar ook geheel Europa, ja de onzekerheid grijpt zelfs de Vereenigde Staten van Noord-Amerika aan, nu zij niet weten hoe zij 't met het Panama-kanaal hebben.

Bij de Muzelmansche volken van het Oosten en het Westen, in Turkije en in Marocco, is de toestand onhoudbaar geworden. Macedonië wordt uitgemoord en aan den oorlog tusschen den pretendent en den Keizer van Marocco is geen einde te zien.

Rusland en Oostenrijk hebben het mandaat, half van Europa gekregen, en voor de grootste helft zichzelf gegeven, om op Turkije toe te zien; Frankrijk zou dat mandaat van Europa wel wenschen (maar er toch ook half tegen opzien) voor het herstel en het waarborgen van de orde in Marocco.

Wat geeft aan den Turk de gelegenheid, om zijn vernielingswerk in Macedonië voort te zetten? Wat onttrekt een rijk land als Marocco, op de grens van Europa gelegen, aan alle inwerking van Europa?

Het is de verdeeldheid en onderlinge jaloerschheid van Europa. Men heeft het bewustzijn eene nieuwe periode van het wereldverkeer te zijn ingegaan, men is overtuigd van de zegeningen, die zij zou kunnen aanbrengen, en tegelijkertijd blijkt het toch niet mogelijk, om de vormen te vinden voor eene vruchtbare samenwerking tusschen de groote machten van de wereld.

Eerder zelfs is er een teruggang te bespeuren, en een streven naar sterke afscheiding, naar isolement van de volken krijgt de overhand.

[p. 174]

Zie wat er in Rusland gebeurt.

Men kan misschien nog niet oordeelen, wat daar de gevolgen zullen zijn van het ontslag van den minister van financiën, Witte. Maar zijn terugtreden uit de hoofdleiding der zaken en de veranderingen, die daarna in het ministerie hebben plaats gegrepen, wijzen er toch op, dat de nationaal-slavische, anti-hervormingsgezinde partij in Rusland op 't oogenblik de winnende is.

En in Engeland?

Daar heeft Chamberlain zijn ministerpost neergelegd. Maar hij deed het alleen om grooter vrijheid van handelen te verkrijgen en in de vaste overtuiging met eene machtige partij achter zich het Gouvernement te heroveren, dat het hoofd van het ministerie, de wonderbaar filosofische Balfour, zoolang voor hem in bewaring houdt.

Want dit is het eigenaardige van het geval: terwijl Chamberlain uit het ministerie ging, omdat zijn collega's niet, met hem, Engeland en zijne koloniën als een afzonderlijk imperium tegenover de andere landen schrap wilden zetten door een muur van preferentietarieven en invoerrechten, was Balfour het in beginsel toch met zijn recalcitranten ambtgenoot eens, dat de tijd van vrijhandel voorbij moest zijn, zoolang de overige staten den handel niet vrijlaten, en hij verlangde en verlangt beschermende tarieven voor den handel om den strijd te kunnen voeren. Wat is dan hun verschil? Het verschil tusschen Balfour en Chamberlain is alleen, dat de eene, de stoute, met al zijn macht wil vechten, en de andere, naar zijn aard, niet meer dan een flauw, filosofisch gevechtje wil aanvaarden.

Het wantrouwen tegen Europa, het prijsgeven van het principe van het vrije verkeer is hetzelfde.

Maar de Czar komt eerstdaags in Weenen. De mooiste zalen van den Hofburg worden in gereedheid gebracht, de kostbaarste orchideeën worden gekweekt, de gobelins worden aan een nieuwe keuring onderworpen, en de schatkamers worden doorzocht voor heerlijker pronkstukken dan men ooit zag. Men is al bezig de goudborduursels op te wrijven tot een verblindenden glans en de formules van de toasten waarmee de vorsten elkander het welkom zullen toedrinken, zijn al bijna vastgesteld...

Nu zal dan toch eindelijk het lot van Macedonië beslist worden. En ten goede!

B*.