De Gids. Jaargang 67

[p. 557]

Buitenlandsch overzicht.

28 Augustus.
Conclave.

Wat al wolken van gebeurtenissen en eventualiteiten jagen er aan den wereldhemel op dit oogenblik dat ik me tot schrijven neerzet van het waarachtig verslag eener maandhistorie; - het heele Oosten van Europa is onsecuur en het Westen is nog nauwlijks bekomen van allerlei akeligheden en verrassingen; - toch willen mijn gedachten nog niet weg van het praalbed van den witten heiligen man in Rome en van den ernst van het conclave dat een nieuw middelpunt van heilig willen en zien aan de wereld heeft beschoren, ofschoon die belangrijke vertooningen en beelden al bijna dreigen te verbleeken onder de opeenvolging van voorvallen....

Maar ik zou tot herhalingen komen, wanneer ik het gebeurde weer kort wou karakteriseeren.

L'histoire se répète, en ze draait in een cirkel; dus moeten wij menschen, zoolang we nog niet historie zijn, op onze hoede zijn voor repetities.

Daarentegen mogen wij wel wat orde probeeren te brengen in onze beschouwingen en beproeven of wij niet den parallelen gang der stroomingen in het wereldgebeuren kunnen waarnemen.

Nu is het opvallend hoe de oudste en eerwaardigste van de gestelde machten, - ik bedoel den Roomschen zetel van den Paus, - in enkele opzichten overeenkomt met een der meest nieuwerwetsche vormen van regeering.

Ik heb het oog op de pauskeuze en de verkiezing van een president voor de Vereenigde Staten.

[p. 558]

Voor het vulgus is het niet anders dan een man die in plaats komt voor een anderen man, in Amerika om de vijf jaar, te Rome na een onbepaalden tijd, maar inderdaad is het de revisie van de beginsels die een groot maatschappelijk geheel moeten leiden en een beslissing daarover genomen.

Wanneer ik lust had in paradoxen dan zou ik als stelling willen gaan verdedigen dat de vijfjarige termijn van den president overeenkomt of moest overeenkomen met de regeeringsjaren van den paus. En ik zou dat zoo doen: ik zou aantoonen dat het vijftal jaren van den president de neiging heeft tot tien jaren aan te groeien door de herkiezing van dien hoogsten ambtenaar der Republiek, terwijl de leeftijd waarop de Pausen worden gekozen - tegen hun zeventigste jaar - voor hen ook het aanblijven in hun waardigheid een zaak maakt van vijf tot tien jaren. (Wij zijn wat verwend door den langen levensduur der beide laatste Pausen, maar daarop mag men voor het vervolg niet rekenen.) Laat ons op dergelijke consideraties echter niet te diep ingaan, maar het feit voor oogen houden - door een der scherpzinnigste waarnemers van de menschelijke zaken geconstateerd - dat de geschiedenis der wereld zich beweegt in groepen van ongeveer tien jaren.

Met iedere tien jaren neemt de historie een stap, en de dingen krijgen een gewijzigd aanzien. Dan bestaat er voor een volk of een gemeenschap de behoefte om zich zelf te herzien, en de machinerie van gedelegeerden-vergaderingen en volksverzamelingen is niets anders dan een min of meer onvolmaakt middel om tot bewustzijn te geraken van de bereikte resultaten en van het willen en streven voor een komend aantal jaren.

In de Vereenigde Staten is het een zeer gecompliceerd samenstel van mechanieke verkiezing en eigenwillig optreden van personen en belangen dat den doorslag geeft. Het schijnt soms alsof zuiver het toeval de eene rij van intrigues laat triomfeeren over de andere, en of het alleen om namen en om een naam is te doen; toch blijkt het dan, wanneer men ruimer overziet, dat de opkomst van het volk in zijn verkiezingslokalen een groote nationale rechtszitting over regeeringsbeginselen is geweest. Men heeft een man gekozen die misschien niet veel meer is dan een naam, maar men heeft tegelijkertijd een nationale politiek ingewijd. Die periodieke

[p. 559]

keus van een president als vertegenwoordiger van het oogenblik waarop de gemeenschap een nieuwen weg voor zichzelf bepaalt, dat schijnt mij toe als een overeenkomst tusschen het bestuur van de Vereenigde Staten en het bestuur van de katholieke kerk, zooals het zich in de nieuwste tijden heeft ontwikkeld.

Gevoelt ook een president van de groote republiek zich niet eenigszins als een Paus? Hij is een moreele macht.

Ik wil de vergelijking niet te ver doorvoeren, uit vrees voor het ongerijmde in iedere overdrijving. Maar ik geloof ook niet daarmee aan de kardinalen van het conclave een slecht compliment te maken door hen op éen lijn te stellen met gedelegeerden van den volkswil langs een uiterst gecompliceerden weg, soms bijna toevallig gekozen.

‘De Paus kiest de kardinalen, en de kardinalen kiezen den Paus,’ zoo luidt de formule op zijn kortst en zijn scherpst.

Men zou denken dat door een dergelijk uitvloeien en in elkander vloeien van macht een bijna volstrekte standvastigheid van bestuur werd verkregen. En waar, zooals onder de regeering van Leo XIII het geval is geweest, bijna alle kardinalen hun waardigheid aan dien éenen Paus te danken hadden, daar viel er zelfs niet aan te twijfelen of die stabiliteit van beginsels en taktiek zou luisterrijk voor den dag komen.

Het is toch niet gebeurd. Evenals Pius IX een andere lijn van gedachten vertegenwoordigde dan zijn voorganger, Gregorius XVI, en Leo XIII gekozen werd omdat hij verschilde van Pius IX, zoo stelt Pius X iets anders voor dan Leo XIII. De oude rechtsregel meldt ons dat de doode beslag legt op den levende: le mort saisit de vif, heet het; maar in het leven maakt al wat aanspraak maakt om te leven zich van het doode los, en gaat zijn eigen weg, en staaft door dien eigen weg zijn recht op het leven. Met andere woorden, levende machten hebben een vermogen van aanpassing aan de omstandigheden, zij veranderen in de veranderende tijden zonder toch hun persoonlijkheid daarbij te verliezen.

Om welke beginselen was het bij dit laatste conclave te doen?

Leo XIII is de politieke Paus genoemd. Voor alles was hij meer een ordenaar ten behoeve van het priesterlijk gezag der kerk dan een politicus; en een groot politicus die zijn wil, buiten het kerk-

[p. 560]

verband, aan de mogendheden van Europa wist op te leggen is hij zeker niet geweest.

Toch speelde onder zijn regeering de politiek een groote rol door de verhouding der kerk tegenover Italië. Als vijand van het koninkrijk Italië moest hij wel partij kiezen tusschen de machten, nu hij de kerk onder die geordende machten opgenomen wilde zien, en meer en meer werkte hij, onder den invloed van zijn staats-secretaris Kardinaal Rampolla, er toe mede om het gezag van Frankrijk en Rusland te bevestigen tegenover het drievoudig verbond, waarin Italië was opgenomen, en tegenover een nauwe aansluiting van Italië bij Engeland, die aan het jonge koninkrijk gelegenheid zou hebben gegeven om een krachtige positie in te nemen aan de Middellandsche Zee.

Daardoor moest de katholieke kerk iets opgeven van haar universeele stelling boven de partijen.

De nieuwe tijd nu is de tijd van de wereldmogendheden. Geen macht die iets beteekenen wil bepaalt haar kring van werkzaamheid tot een vast omschreven terrein, het is een jacht om de geheele wereld te doordringen. Zelfs de enkele menschen die hun fortuin willen maken, omvatten in hun plannen niet meer en niet minder dan de aarde. Wij leven niet langer in de eeuw van continentale, maar van mundiale politiek. Zij omvat den mundus, de wereld.

Heeft de Kerk, die katholiek, die een universeel instituut is, van die tijdstrooming niet in volle mate geprofiteerd, omdat haar beginsel al van den oorsprong af was: wereldverovering, en haar inrichting zich leende tot uitbreiding over de wereld? Maar dan, wanneer zij tenminste niet wil achterblijven, moet zij daarmee ook kunnen voortgaan, en alleen op haar eigen belangen lettend, zich niet behoeven af te vragen of het ook Rusland hinderen zou, wanneer er te veel ophef van bloedbaden in Armenië werd gemaakt, en of het voor Italië voordeelig zou wezen, wanneer het den Islam in Noord-Afrika bestreed.

Zou de Kerk haar politieke gedragslijn, met het oog uitsluitend op de staten van Europa, en als een staat van dat Europa, blijven behouden?

Hierbij kwam de Italiaansche vraag te pas.

Kon de verhouding tot het koninkrijk Italië zoo voortduren

[p. 561]

als ze bestond: een openlijk negeeren van een nieuwen staat, en een heimelijk intrigeeren tegen zijn ontwikkeling?

Hoeveel voordeel die vijandschap de kerk ook moge aanbrengen - want ze heeft de mooie rol van de verdrukte onschuld en de werkelijkheid van een onaantastbare zelfstandigheid in een veiligheid gelijk ze vroeger nooit heeft gekend - ze heeft toch een nauwen samenhang met Italië, en op den duur zou de achteruitgang van het land ook de achteruitgang van de Kerk zijn. Want, we kunnen onze macht uitbreiden zoover we willen, geen water van de zee wascht toch de sporen van onze afkomst weg. De Kerk is Italiaansch van oorsprong, zij is Roomsch, en zij is de vertegenwoordigster van het oude Rome in de nieuwe wereld. Niet in Jeruzalem is het middelpunt denkbaar van de Kerk, gelijk ze nu eenmaal is, maar alleen in Rome. Wanneer haar mundiaal karakter ging meebrengen dat de zetel van den Paus door een Amerikaan, en in Washington werd ingenomen, dan zou het met de Katholieke Kerk weldra zijn gedaan, zij zou haar kenmerk verliezen van de unieke onder de kerken der wereld.

Een hartelijke verzoening tusschen het geestelijk Rome en het Koningschap, in de oude hoofdstad van de Kerk gecampeerd, moge ondenkbaar zijn, een feitelijke vrede behoort toch niet tot de onmogelijkheden. Men kan naast elkander leven, al leeft ook de kerk niet samen met den staat.

Te meer, omdat eindelijk toch wel het booze gesternte waaronder het nieuwe koninkrijk leed, voor een hoopvoller toestand zal plaats maken. De jonge koning Victor Emmanuel II is een energieker man dan zijn vader, en een verstandiger vorst dan zijn grootvader. Hij heeft den slag om de menschen aan zich te verbinden, en ze door zijn voorbeeld te bezielen. Italië begint een macht in Europa te worden, en het is niet langer door zijn verbond met Duitschland geïsoleerd in Europa.

De Kerk moet ook daarmee rekening houden. Altoos nog, wanneer Italië een vleugje van voorspoed had, heeft het Vaticaan een kleine toenadering getoond; die toenadering kan niet uitblijven, wanneer het door vermeerderende rijkdom en macht als een gelijke onder de groote mogendheden zal zijn opgenomen en zijn stem zal doen gelden.

[p. 562]

Misschien is die vraag van de houding der Kerk tegenover Europa en tegenover Italië wel de voornaamste en dringendste geweest die voor den geest van het conclave stond.

Dringend vooral omdat de staatssecretaris van Leo XIII, de kardinaal Rompolla, in den beginne de sterkste candidaat voor het pausschap bleek te zijn. En in hem was de politiek van het afgeloopen tijdvak geïncarneerd.

Een oogenblik heeft hij de pauselijke kroon reeds op zijn hoofd geplaatst meenen te zien. Het was toen in het conclave door Oostenrijk bezwaar werd gemaakt tegen zijn verkiezing. Dat heeft de tegenspraak aangewakkerd, en misschien zou hij in een vlaag van enthousiasme verkozen zijn geworden, wanneer niet de Kardinaal Oreglia de verdere stemming voor dien morgen had gesloten verklaard, en hij zelf voor goed van de candidatuur had afgezien.

Dat bracht de noodige meerderheid der stemmen op den patriarch van Venetië, den kardinaal Sarto.

Hij is de opvolger geworden.

Schijnbaar door een toeval; maar hij is toch de vertegenwoordiger van het nieuwe, hij, niet Leo XIV, maar Pius X, de man van temperament die zichzelf kan geven, en die de verwachtingen wekt zooals Pius IX ze eens aan Italië bracht toen hij de kroon aannam.

Zal Pius X het nieuwe ook brengen?

B*.