De Gids. Jaargang 67

[p. 206]

Buitenlandsch overzicht.

28 Juni.
Servische vorstenmoord.

De nacht van den 10^en Juni zal nog lang in het geheugen blijven als de datum van het bloedtooneel in het koninklijk paleis te Belgrado. Wel wist men dat de onzinnige, willekeurige regeering van koning Alexander op een gewelddadig eind moest uitloopen, en iedereen was voorbereid op den ondergang van de dynastie der Obrenowitch, maar nu het feit zoo kwam, in zijn barbaarschen vorm, als het is gekomen, - nu schrikt de gedachte terug, de verbeelding aarzelt de gebeurtenissen in zich op te nemen; ze vraagt een veroordeeling en wil van geen rechtvaardiging of vergoelijking hooren.

Al is onze fantazie aan akeligheden gewend door Armenische en Macedonische moorden en door de gruweldaden te Kischineff, toch stuit ze voor dit individueele geval van een koning en een koningin opzettelijk omgebracht en verminkt door een bende officieren.

Om een tweede voorbeeld te vinden moet men tot het jaar 1886 teruggaan toen een andere Alexander, de vorst van Bulgarije, in zijn paleis werd gegrepen door officieren van zijn leger, werd beleedigd en toegespogen, en opgepakt, en over de grenzen gevoerd.

Het kwam daarbij niet tot doodslag, maar de toedracht was daarom niet minder erg; want het gold hier niet een koning die zich in zijn woning opsloot en die naar de luimen van een verdorven vrouw zijn regeering tot een onheil liet zijn voor het land, maar het was een flinke vorst dien men aanviel, een man die meeleefde met zijn volk, een veldheer die zijn leger ter overwinning had gevoerd, een heerscher die de toekomst van zijn land in zijn hart droeg.

Wat er te Sofia, de hoofdstad van Bulgarije, op dien 8en Augustus van 1886 geschiedde, was, naar recht en reden beschouwd, misschien een ergerlijker feit dan de woeste oploop van 10 Juni in de hoofdstad van Servië, en het heeft ook, zoo ik mij wel herinner, op dat oogenblik een dieper schok gegeven. Het was een slag tegen het publieke eergevoel, en hij kwam te harder aan omdat de vorst, al werd hij door zijn Bulgaren teruggeroepen, toch definitief voor zijn belagers moest wijken, en geen macht in Europa het voor hem dorst op te nemen tegenover den onwil van den Czar die zijn aanvallers de hand boven het hoofd hield.

Ik moet van die gebeurtenis van 1886 melding maken omdat

[p. 207]

zij den toon aangeeft voor het verloop der voorvallen op het Balkanschiereiland gedurende de nieuwe periode van zijn geschiedenis. Dat nieuwe tijdperk begint na 1870. Het is dan alsof er iets als een wedergeboorte zal aanbreken voor de volksstammen die onder de Turksche schaduw liggen.

De Germanen hebben hun triomf gehad door de oprichting van het Duitsche rijk; nu schijnt de Slavische stam aan de beurt te zijn voor opkomst en bloei. Europa had tot nog toe gewaakt voor de onschendbaárheid van Turkijë, in den Krimoorlog had het onder leiding van Frankrijk en Engeland de Russische aanmatiging teruggedreven, dan, na 1870, ziet het in dat het verkeerd heeft gedaan. Het Ottomaansche rijk gaat uiteenvallen; het heeft geen recht leven meer, en het overleeft zich nog alleen. Wat staten waren die nog kenteekenen droegen van hun oude vassaliteit worden zelfstandige koninkrijken, zooals Roemenië en Servië, nieuwe staten worden gevormd, zooals Bulgarije, met de kans van uitbreiding in de toekomst, en Bosnië wordt door Oostenrijk in beheer genomen.

Maar tot dit punt van groei gekomen, houdt de ontwikkeling plotseling op, aan het Zuid-Oostelijk-schiereiland van Europa wordt geen eigen kracht toegestaan. Rusland en Oostenrijk beschouwen het als hun domein, zij laten geen zelfstandigheid toe. De gebeurtenissen kunnen daarom niet hun natuurlijken voortgang hebben; en het wordt een verwarring, en een gemis aan doel en aan moraliteit.

De aanslag op Alexander, den vorst van Bulgarije, en de sanctie door Rusland gegeven aan het bedrijf der verraders, hebben voor 't eerst dien toestand blootgelegd.

Hoe diep moeten dergelijke verhoudingen ingrijpen in het leven van volken die met hun staatkundigen groei ook nog bijna hun geheele moreele opvoeding door te maken hebben!

Want men moet landen als Servië en Bulgarije, die zoo lang onder het bestuur van Turksche pacha's hebben gestaan, niet met den maatstaf van West-Europa gaan meten.

Die Kara-George, die 't eerst voor de vrijheid der Serviërs gevochten heeft, en die een recht nationale held geworden is, waarmede wordt zijn geschiedenis van verzet tegen de Turken ingeleid? Door den moord op zijn vader gepleegd. Als de oude man niet mee wil vluchten naar Oostenrijksch gebied, steekt hij hem zijn mes in de borst, omdat hij zijn vader niet in handen der Turken wil zien, en hij laat het aan zijn volgelingen over om hem geheel af te maken.

Wij hebben van zoo'n handeling geen naam, want de daad geschiedde in een opwelling van toorn; - tegen wien? tegen zijn vader? of tegen den Turk?

[p. 208]

Kara-George vond dan zijn eigen dood door verraad toen zijn medestander Milosch Obrenowitch, de stamvader van de dynastie, het heft in handen had.

Het bestuur van Milosch, den rijken zwijnenhandelaar, geleek sprekend op het régime der Turksche pacha's. Men noemt hem wel vorst van Servië, maar zijn macht was niet meer dan van een vassal van den Sultan, en zijn gedrag niet anders dan de grootste willekeur. Het waren zijn verwanten en zijn naaste vrienden die hem dwongen het gezag neer te leggen.

Een bijzondere trek, dien vorsten van Servië eigen, is hun plotseling gebrek aan moed tegenover de gevaren die hen omringen. Zij hebben geen geregelde macht en ook geen vaste overtuiging die hen steunt. Het gaat hun als barbaren; een tijd lang, gedreven door hun instinct van moed, kunnen zij ondernemen en doorzetten, dan zinkt plotseling hun weerstandsvermogen weg. Zoo is het met Kara-George gebeurd: plotseling laat hij het land aan den vijand over; zoo heeft ook Milosch Obrenowitch gedaan, zoo komt voor de meeste van die Servische heerschers een oogenblik dat zij het opgeven. Het is alsof iets hen waarschuwt, dat zoo zij verder willen gaan, de gewelddadige dood hen wacht.

Kara-Georgewitch, de zoon van den grooten Kara-George, heeft de regeering moeten verlaten (1858), Milan Obrenowitch, de vader van Alexander, heeft evenzoo zijn macht op eenmaal neergelegd (1889). Zijn voorganger en oom, Michael Obrenowitch, werd vermoord (1868).

Het is een opeenvolging van willekeurigheden, willekeurigheden in hun handelingen en in hun lot.

Maar zij hebben toch iets groots al die menschen, er leeft in hen een overtuiging dat hun land geroepen is tot een hooge bestemming.

En die willekeur en dat hooge gevoel worden dan tot een caricatuur in den laatsten der Obrenowitch. Hij leeft ook van staatsgrepen en aanslagen, en droomt in zijn paleis van groote mogelijkheden, hij zou ook gevlucht zijn, wanneer een vrouw hem niet had gezegd vol te houden en te wagen.

Daarvoor kwam hem de gewelddadige dood. Finis van het geslacht Obrenowitch.

In den nacht van 10 op 11 Juni: de moord; 15 Juni: de uitroeping van Peter Kara-Georgewitch tot koning; 24 Juni: intocht in Belgrado en erkenning door Rusland en Oostenrijk van den nieuwen koning.

Want Rusland en Oostenrijk houden de hand er aan dat de dingen niet groeien zullen op het schiereiland, en zij verkiezen een koning (het land zonder bedenken opgelegd) die wankel staat in het bloed van zijn voorganger.

B*.