De Gids. Jaargang 67

[p. 407]

Buitenlandsch overzicht.

In Marocco.
28 Januari.

Het maandelijksch budget van nieuws is ditmaal zoo rijk voorzien van gebeurtenissen dat men verlegen is waaraan zijn aandacht te schenken.

Zullen wij Chamberlain volgen op zijn tocht door Zuid-Afrika, en zijn redevoeringen aanhooren en probeeren het geheim te ontmaskeren van zijn onderhandelingen met de mijnmagnaten van Johannesburg? Of zullen we voor de kust van Venezuela gaan liggen en forten bombardeeren en den handel versperren? Of willen we er de voorkeur aan geven in een van de Europeesche Parlementen de debatten te volgen en de emoties te genieten van een grooten redeveldslag? Moeten we dan Jaurès gaan hooren na Deschanel, of naar Bebel gaan luisteren en Ballestrem, den president van den Rijksdag, zenuwachtig zien worden?

Wat zoudt ge er van zeggen zoo we de overleggingen bespiedden van den Sultan in Dolma Bagtsché bij de keuze van een nieuwen grootvizier? Of een lijkrede hielden op Sagasta? Of een sympathiebetuiging opstelden voor Lynch, nu hij tot eeuwigen dwangarbeid is veroordeeld? Of de psychologie gaven van Louise die geen Koninklijke Hoogheid of aartshertogin meer is, en nog geen Madame Giron is geworden?

Ook zou misschien den een of ander een berekening interesseeren van de opbrengst der douanen van La Guayra en Puerto Cabello, nu er 30 percent daarvan aan de murmureerende en blokkeerende mogendheden is afgestaan, en wellicht zelfs zou een uiteenzetting van de economische verhouding tusschen de twee deelen der Oostenrijksch-Hongaarsche monarchie niet onwelkom wezen, nu ter

[p. 408]

elfder ure de Ausgleich tusschen de twee vijandige broeders is tot stand gekomen!

Maar ik ga naar Marocco.

Het heeft de aantrekking van het onbekende en origineele. Een land waar een partijhoofd, dat door goochelaarstoeren zijn reputatie heeft gekregen, zich durft noemen Bou-Hamara, zoon der ezelin, kan geen gewoon land wezen; en plotseling is die ‘ezel’ een beroemd man geworden sinds men hoorde dat hij uit Taza, zijn hoofdkwartier, tegen Fez, de verblijfplaats van den keizer van Marocco, is opgerukt om den vorst te onttronen, - die vorst, laat ons het naar waarheid opbiechten, voor weinig weken, zelfs bij name, even weinig bekend als zijn tegenstander.

Europa is zenuwachtig geworden op het bericht der nederlagen van den Maroccaanschen heerscher.

Drie mogendheden hebben direct belang bij den toestand van het land: Spanje, uit oude tradities en wegens zijn bezit aan de Maroccaansche kust van Ceuta en eenige andere vestigingen; Engeland, omdat Marocco aan den toegang van de Middellandsche zee ligt; Frankrijk, door de nabuurschap van Algiers. Elk van de drie zou in 't land den baas willen spelen, maar ook: men vreest voor een uitbarsting. Het is een van de weinige gave rijken waar de Islam heerscht en heel het volksgevoel in beslag heeft genomen. De beweging van een godsdienstigen dweper, machtig gesteund door een talrijke, geestdriftige bevolking, zou een beroering kunnen veroorzaken in gansch Noord-Afrika, met zijn tal van Muzelmansche broederschappen en vereenigingen die den haat tegen de ongeloovigen wakker houden.

Het beste, voor het verzekerd gedijen der Europeesche beschaving, is in 't wespennest van Marocco niet te roeren, voordat achtereenvolgens de andere staten van den Islam het hoofd gebogen hebben en zich in hun lot hebben geschikt. De Maroccaansche quaestie - want er is een, zooals er een voor ieder land is, waarop andere mogendheden het oog hebben geslagen - dient voorloopig nog uitgesteld. Wanneer zij brandend werd op 't oogenblik, zou Europa er zich zeker aan branden.

Het belang en de wensch van Marocco zelf, - daarnaar wordt natuurlijk in dit geval niet gevraagd.

[p. 409]

Maar heeft Marocco een wensch en een stem?

Het vreemde land - waarvan niemand, ook niet bij benadering, het aantal inwoners kent (heeft het er vijf millioen of twintig?) - is daarin van alle andere rijken onderscheiden dat het grootste gedeelte ervan buiten het bestuur van den vorst staat, en in volslagen anarchie verkeert. Alleen over de steden en stammen van het vlakke land tot aan de hellingen van het gebergte, heerscht de keizer, als men heerschen noemen mag: het eischen van contributies in geld en levensmiddelen en manschappen voor het leger, - want dat is het regeeren voor een Maroccaansch vorst. De rest van het land, de stammen in het gebergte en aan de rotsige kust, leeft in aanhoudende onderlinge veeten, gepaard met rooverijen en gewelddadigheden; maar heeft het daarom nog niet erger dan het gedeelte dat door den Sultan bestuurd heet te worden.

Een door en door verdorven, en toch niet geheel te verachten volk, ontembaar in zijn driften.

Ik neem uit een Fransch bericht de beschrijving over van den toestand op de grens van een paar volkstammen.

Om van het Oosten langs de kust naar Tetuan te komen, moet men het land van Ka-sers passeeren. De bewoners van die streek, die tot den stam van Rimara behooren, staan bekend voor hun rooflust.

Ze schuilen tusschen de rotsen en overvallen de voorbijgangers. Wanneer de omliggende dorpen en gehuchten zich maar tot een vereenigde actie hadden kunnen verstaan, zouden ze de roovers wel hebben kunnen bedwingen, maar nu moeten ze zich alle plunderingen en beleedigingen en moorden laten welgevallen; en de bandieten zijn er trotsch op: ‘Al wat over onzen grond heentrekt, behoort aan ons, maar ook dat wat we op den grond van anderen vinden.’

Toch zijn ze wel bang dat het uur van wraak zal komen, en om den inval van de andere stammen der Rimara's te voorkomen, brengen de ouden van dagen uit de streek van Ka-sers nachten en nachten in het gebed door, onder het herhalen altijddoor van de twee woorden: ‘Goddelijke goedheid!’ En ze zijn pas tevreden als zij dat twintigduizendmaal achtereen hebben gezegd.

De tientallen van dien aanroep bidden zij op hun rozenkrans af, de honderdtallen worden door een boon aangeduid. Eerst wanneer een hunner met luid brullende stem heeft uitgeschreeuwd: ‘Houdt

[p. 410]

op, kameraden, de twee honderd boonen zijn in den zak,’ wordt de zitting opgeheven.

Met de Beni-Saïd hadden ze in 1886 oorlog, omdat mannen van dien stam vrouwen van Ka-sers, toen ze ter markt gingen, hadden geplunderd en geschonden. Ze konden tegen de overmacht der Beni-Saïd echter niet op en daarom wendden ze zich tot hun hoofdstam, de Rimara's, tot hulp. Die konden zich om de bloedverwantschap daaraan niet onttrekken. Over het gansche gebied van Rimara ging de oproeping: ‘De honden van Beni-Saïd hebben die van Ka-sers overweldigd. Tot den oorlog, krijgers van Rimara! Vernietigt den vijand!’

Verschrikkelijke tooneelen van verwoesting volgden. De Beni-Saïd werden zwaar gestraft met al de akeligheden van een onmenschelijken oorlog. Tien jaar heeft de krijg geduurd. De Sultan kwam niet tusschen beiden.

Men behoeft de Maroccanen om zulke gebeurtenissen, en het gekozen voorbeeld is typisch, nog niet een barbaarsch volk te noemen. Want door den Koran is onder hen een soort van beschaving verspreid, in veel streken is lezen en schrijven algemeen bekend, en de studenten aan de moskeën-scholen zijn een voornaam bestanddeel der bevolking.

Vooral bestaat er eerbied voor den godsdienst en voor heilige mannen; en laat hierbij veelal vrees voor geesten en voor betooveringen in het spel zijn, toch is dat gevoel van eerbied een teeken van vatbaarheid voor beschaving.

Nergens, geloof ik, zijn zooveel heilige mannen en zooveel wonderlijke heiligen, als in Marocco; men vindt er in groot getal afstammelingen van den Profeet die door hun geboorte al heilig zijn en vereerd worden, men vindt er heiligen die door lange jaren van oefening en zelfkastijding een voorwerp van bewondering en schrik zijn geworden, men heeft er ten slotte de dervischen, die onder het volk hun naam hebben gekregen door hun amuletten ter bezwering van kwalen en hun goocheltoeren die voor wonderen doorgaan.

De heilige man is een macht in Marocco.

Men verhaalt dat de tegenwoordige keizer of sultan zijn verheffing, tegen de gewone orde in, te danken heeft aan het ingrijpen van een heilige, van een levenden heilige, bedoel ik.

[p. 411]

Dat is zoo gegaan, naar wordt vermeld.

Ali-Chakour, die in zijn jeugd een roover is geweest, heeft in de oogen van landgenooten een bijzondere heiligheid verkregen, omdat hij gedurende vijftig jaren zijn huis nooit heeft verlaten, maar zich geheel aan oefeningen wijdde.

Zoo groot was zijn roep, dat de vorige sultan, Muley-el-Hassan, naar Ech-Chaoun, de stad van Ali-Chakour, toeging, maar niet eerder daar binnenging voordat hij aan den heilige verlof had gevraagd om er de moskeën en gewijde graven te bezoeken.

Ali-Chakour begeleidde den vorst op den terugweg naar zijn hoofdstad, en werd daar met de grootste onderscheiding in het paleis ontvangen. Men wachtte een wonderteeken van hem. En het kwam in dezer voege.

Kort voor zijn vertrek, toen hij in de troonzaal met Muley-el-Hassan een gesprek voerde, vertrok zich op eens het gezicht van den heiligen grijsaard als kwam hij in extase:

‘Laat uw zoon Abd-el-Aziz komen!’ riep hij. (Het is de tegenwoordige sultan.)

De prins kwam, ging naar den heilige toe en kuste hem op zijn schouder.

‘Laat uw zoon het keizerlijk gewaad aandoen, en te paard stijgen,’ zeide de heilige.

Het gebeurde, en een oogenblik later gingen de keizer en zijn gast in den paleishof naar den jongeling toe.

‘Erken hem voor uw opvolger!’ beval Ali-Chakour.

En Muley-el-Hassan boog zich voor zijn zoon en sprak de formule uit, driemaal, waarmee men de sultans aanspreekt.

‘Dat God de dagen van Mijn Heer zegene! Leve de keizer!’

Op die manier werd de oudste zoon van den sultan, Muley Mohammed, die tot dien tijd voor erfprins gehouden was, uit zijn rechten ontzet, en in plaats van den ‘eenoog’ (want Muley Mohammed miste een oog) werd Abd-el-Aziz in 1894 keizer. (Niet zonder de hulp van den bekwamen eersten minister van Muley-el-Hassan, die den dood van den sultan verborgen wist te houden, totdat alle maatregelen genomen waren.)

Tegen dezen Abd-el-Aziz heeft Bou-Hamara, de zoon van de ezelin, den krijg aanvaard. Hij is een man van geringe afkomst

[p. 412]

maar in den reuk van heiligheid, om zijn kennis van den Koran en zijn wondertoeren. Den stam der Riatha's heeft hij voor zich gewonnen (hij is thans gehuwd met de dochter van het hoofd van dien stam), en daarmee is hij in 't bezit geraakt van de stad Taza, een sterke positie bij een pas van het groote gebergte, en de sleutel van den hoofdweg die uit het oosten (van den kant van Algiers) naar het hart van Marocco, naar Fez, leidt.

De scharen stroomen onder hem samen, en hij heeft zijn bedoeling verkondigd om uit de moskee van Fez het heilige zwaard te nemen en daarmee den Mahdi van het Westen te wapenen die den Islam ten zegepraal zal leiden over de ongeloovigen.

Hij heeft overwinningen behaald en den inwoners van Fez zijn aanstaand binnentreden in hun stad aangezegd.

Wat zal van zijn beloften uitkomen?

Er is niets onbestendigers dan een troep Maroccaansche krijgers. Maar in dat opzicht staan voor hem de kansen gelijk met die van den keizer.

Nog hoopt en denkt men dat het onweer over zal drijven, en ik vermoed dat Frankrijk, de buurman van Marocco, met Engeland zijn best zal doen om het Abd-el-Aziz mogelijk te maken zijn troon te handhaven, al is het blij dat hij een weinig in 't nauw wordt gedreven.

Maar Marocco kon nog wel een verrassing opleveren; Afrika is het terrein der wonderen.

B*.