De Gids. Jaargang 66

[p. 178]

Buitenlandsch overzicht.

28 September.
Generaals en diplomaten.

De Septembermaand bracht een rijk menu van feiten. Het is de maand van congressen, en er werden congressen gehouden van arbeiders die een verlichting zoeken van den arbeid en van geleerden die van een verpoozing houden na hun geleerdheid. Het is de maand van redevoeringen voor regeerders en ministers, zooals bijna elke maand er een is, en noch de keizer van Duitschland, noch de staatslieden van Frankrijk en Engeland hebben zich onbetuigd gelaten in het vak der welsprekendheid. Het is de maand van heengaan voor groote en kleine mannen, gelijk alle maanden zonder onderscheid het zijn, en een koningin (die van België) en een keizer (dien van Korea) heeft het lot van sterven getroffen, ook is Virchow gestorven die nog wat zwaarder woog dan een gewoon keizer, en die behoorde tot het groote geslacht dergenen wien te midden van hun eigen wetenschap niets menschelijks vreemd bleef. Maar ondanks het groote budget van meer of minder belangrijke gebeurtenissen is de facie der dingen niet veel veranderd. Natuurlijk, want September is weinig meer dan een nasleep der vacantiemaanden.

Niet veel veranderd! Helaas, de wakkere bevelhebbers, die hun volk in den strijd voor de onafhankelijkheid aanvoerden, maar die het niet tot het gewenschte doel mochten brengen, - zij hebben het onder vonden, toen zij deze maand voor het gezicht van den aartsvijand verschenen, om den strijd met woorden en redeneeringen weder op te vatten, en toen ze weder moesten terugdeinzen, teleurgesteld in hun bedoeling.

[p. 179]

De samenkomst van de Boeren-Generaals met Chamberlain, - zij verdient waarlijk wel dat wij haar de eerste plaats geven onder het notabele en eigenaardige der jongst verloopen historie.

Gunstig waren de omstandigheden niet voor een bespreking der belangen van de nieuwe Engelsche onderdanen in Zuid-Afrika.

Men had in Engeland half verwacht dat de Generaals, in 't volle besef van hun positie als overwonnenen, dadelijk bij hun landing in Europa de clementie van de Engelsche regeering zouden hebben gezocht. Waren zij de vriendelijkheden die men gereed stond hun te betoonen met eenige deferentie voor Engelsche edelmoedigheid tegemoet gekomen, - hadden zij niet alleen den koning als hun souverein begroet, maar ook deelgenomen aan de kroningsparades, - hadden zij hun connecties met Paul Kruger en de overblijfsels der oude Transvaalsche en Vrijstaatsche vertegenwoordiging op het vastland afgebroken, - hadden zij wat vreugde en voldoening betuigd over hun opneming in het Engelsch onderdanenverband, - hun verzoeken en vragen zouden zeker een goed onthaal hebben gevonden.

Maar zij konden niet zoo gevoelen, en 't was voor hen onmogelijk zoo te handelen. Hun eer was er mêe gemoeid. Zij hadden gevochten voor de oogen van heel Europa; op hun vaandel had gestaan het woord: Vrijheid; een beginsel had hen bezield. Deze mannen waren niet slechts verantwoordelijk voor het verleden, maar ook voor de toekomst. Hun zaak was die der menschheid. Het was een worsteling geweest waarin het vae victis een keerzijde had in de voorspelling: vae victorious.

Zij konden niet dadelijk handelen alsof zij genade van Engeland wilden verdienen, en de gang van zaken bracht mede dat de generaals hun verzoek om een onderhoud met den minister van koloniën uit Brussel over moesten zenden, en dat de verdere voorloopige onderhandelingen gevoerd werden tusschen Birmingham en den Haag.

Hier was zeker een volleerde diplomatische tact noodig voor de Boeren om hun positie te handhaven en toch gedaan te krijgen wat zij in het belang van hun landgenooten kwamen vragen.

Hebben zij dien tact getoond?

Zij werden dadelijk op de proef gesteld.

Chamberlain vroeg vooruit een opgaaf van de onderwerpen waarover het gesprek dat zij met hem wenschten te voeren zou loopen Het verlangen was billijk, want hoe kon een vruchtbare discussie worden gevoerd, wanneer men niet wederzijds was inge-

[p. 180]

licht. Toch kon het ook een valstrik zijn om den tegenstander te dwingen met open kaart te spelen, terwijl de wederpartij zelf zijn spel gedekt hield.

Men kan niet zeggen dat het antwoord der Boeren voorzichtig was. In plaats van voorop te stellen eenige punten van redres aangaande de uitvoering der ‘Artikelen van overgaaf’, begonnen zij met een aantal nieuwe eischen tot uitbreiding der Artikelen, terwijl zij konden weten dat het Engeland heel zwaar moest vallen op sommige daarvan toe te geven. Eerst op het slot vroegen zij om herstel van grieven, maar eindigden niet voor zij er nog op gewezen hadden dat ze nog meer te vragen hadden.

De repliek van Chamberlain tegenover de improvisatie der Generaals was heel klaar en heel scherp. Zij is van 28 Augustus gedateerd (het stuk der Boeren was van den 23e der maand), en dus blijkbaar niet opgesteld dan na raadpleging met den eersten minister en den koning. Men ziet er uit dat de onhandige formuleering van den generaalsbrief het heft geheel in handen had gegeven aan den minister van koloniën. Want het scheen uit hun schrijven alsof de Boeren, na bespreking met hun partijgenooten in Holland en België, de questie van de voorwaarden der overgave wilden heropenen, en een toegeven van de zijde van Engeland zou voorgekomen zijn als een wijken voor aanmaningen van het vastland.

Chamberlain is te zeer een meester in debatteeren dan dat hij niet volop partij trok van de foutieve taktiek der tegenpartij. Met insolente vriendelijkheid wees hij de Generaals terecht, en omschreef als een machtbebbende het terrein waarop hij hen zou ontmoeten. Men moest geheel blijven binnen den kring der bestaande Artikelen. Dienaangaande mocht er geen onduidelijkheid blijven. Hij herhaalde het in een tweede schrijven, toen hij meende dat de Boerenafgevaardigden nog niet voldoende de strengheid van zijn meening hadden begrepen. En op die manier greep de conferentie plaats, nadat bij een eersten wapengang de minister van koloniën een volledigen triomf had behaald.

Den 5^en September vóor 3 uur kwamen de Boerengeneraals aan het Departement van Koloniën. Ze werden er zonder ceremoniën ontvangen en in een wachtkamer gelaten, totdat de minister gereed was hen te spreken.

‘Wel, heeren, ik ben blij u te zien, en, onder inachtneming van de voorwaarden die ik verplicht was te stellen, zal ik heel blij zijn te luisteren naar wat ge te zeggen hebt.’

Zoo opende Chamberlain de samenkomst. Kitchener was er bij

[p. 181]

tegenwoordig. Het ging heel eenvoudig toe. De minister beheerschte de conversatie, hij speelde den grooten heer, die overal waar 't détails van uitvoering betrof, zich inschikkelijk betoonde, maar ook den krachtigen meester die iederen uitweg versperde door te wijzen op den tekst der Artikelen van overgaaf.

- ‘Gij moet ons vertrouwen’, zeide generaal Botha.

- ‘De Boeren meenen,’ zeide generaal de Wet, ‘nu wij drie maanden geleden vrede hebben gemaakt, dat wel zij vrede hebben gemaakt, maar gij nog niet. Zoo meenen zij.’

Maar Chamberlain wees op de edelmoedigheid der Engelschen. Hij sloot met een kleine speech tot leering en stichting. Even wilde hij een enkel van de punten behandelen die de Boeren-generaals als een nieuwen eisch hadden opgeworpen. Het betrof de verzorging voor weduwen en wezen in Zuid-Afrika van de gesneuvelden in den oorlog. Engeland kon geen verplichtingen meer op zich nemen. Het zou overbodig zijn om geld van de regeering voor dat doel te vragen. Men moest bedenken dat er reeds voorbeeldeloos edel was gehandeld door de toekenning van de drie millioen pond sterling. Dit was nog nooit gebeurd, dat men na een oorlog den overwonnene een schadeloosstelling gaf. Zelfs Amerika had na het beëindigen van den burgerkrijg niet gezorgd voor weduwen en weezen van de onderliggende partij. De Generaals behoefden er dus niet op terug te komen, later. Dat alles was afgehandeld. Nu bleef er alleen nog over te vergeten en te vergeven, van beide kanten. Zij moesten Engeland maar halfweg te gemoet komen, en evenals ze zich vroeger loyale vijanden hadden getoond, zouden ze nu goede vrienden worden.

Het woord ‘loyaal’ flikkerde als laatste wapensaluut aan het eind van Chamberlain's redevoering. Geen wonder dat hij voorstelde de gehouden verhandelingen in druk uittegeven, opdat ieder zou kunnen zien hoe Engeland niets te verbergen had.

Het was de laatste meestertrek van den staatsman. Hij bewees er door dat zijn handelingen en gevoelens het licht der wereld konden zien. En in geen enkel opzicht was hij door het gesprokene en het voorgevallene gebonden.

Want omtrent de punten van aanbelang: de amnestie door den koning af te kondigen, den tijd van invoering van het zelfbestuur in de nieuwe kolonies, en het afweren van de maatregelen tot ontzetting der Boeren uit hun landbezit, - daar had hij met mooie termen overheen gesproken.

Chamberlain, zegt een Franschman, heeft iedereen willen bewijzen, dat, hoe knap ze ook in 't oorlogvoeren zijn, de Boeren-Generaals

[p. 182]

als diplomaten niet tegen hem zijn opgewassen. Maar we wisten dat al lang.

Hun revanche is het manifest waarmede zij zich tot Europa en de Vereenigde Staten hebben gewend om ondersteuning te verkrijgen voor die ongelukkigen in hun land, waarvoor de Engelsche regeering geweigerd heeft te zorgen. Nu, openlijk, roepen zij de menschheid tot hulp, waarvan Engeland ook een deel uitmaakt, tegen dat deel van Engeland dat zich aan zijn menschheidsplichten onttrekt.

Ze konden het niet doen zonder Engeland te ergeren, en ze hebben het sterk geërgerd. ‘Een Engelschman,’ zegt een van de weinige Engelsche bladen die altoos de Boeren hebben voorgesproken, ‘kan den vorm van dat beroep op de beschaafde wereld niet goed verdragen; het kost ons een overwinning om er in te komen. De Generaals zijn even weinig in staat om hun zaak handig en net aan de menigte der menschen voor te dragen, als Chamberlain of eenig ander meester in de kunst van overtuigen bij machte is cordons door te breken of blokhuizen voorbij te sluipen.’

Het komt er van dat zij, onderdanen van Engeland, tegenwoordig hun kracht moeten zoeken in de volksgezindheid van Europa tegen Engeland. Meer en meer moeten zij daardoor Engeland zich vijandig maken; en Europa? zal het afdoend helpen?

Kan het helpen?

Zoolang de oorlog duurde heeft het zijn enthousiasme gegeven en eenig geld; de hulp die noodig was gaf het niet, de reddende hand werd niet toegestoken.

Zal het nu zijn beurs openen en er millioenen bij millioenen uit doen vloeien om de miserie ginds in Zuid-Afrika te dempen?

Ik vrees - want de millioenen zitten aan den anderen kant - dat de taktiek der Boeren-Greneraals in Europa hen spoedig voor een onoverkomelijke muur zal doen belanden.

B*.