De Gids. Jaargang 66

[p. 589]

Bibliographie.

Roomsche Woorden. Woorden en uitdrukkingen der Roomsche Kerk, verzameld en toegelicht door A.W. Stellwagen. Groningen, J.B. Wolters. 1902.

Al mogen Roomschen en Onroomschen in ons land met zijn gemengde bevolking nog zoo verdraagzaam en zelfs vriendschappelijk met elkaar omgaan, van de vormen die de Roomschen hebben in acht te nemen, van de beteekenis der meeste Roomsche uitdrukkingen en gebruiken weten de niet-Roomschen gewoonlijk weinig af. Wie, als niet-Roomsche, een Katholieke kerk bezoekt, weet zich gewoonlijk niet te oriënteeren en treedt hij er binnen op het oogenblik dat de Mis bediend wordt, dan staat hij verlegen, misschien wel half spottend, te kijken, omdat hij van al wat hij daar ziet en hoort niets begrijpt.

Wie het boekje van den heer Stellwagen met aandacht gelezen heeft, zal misschien nog blijven spotten, indien hij daartoe aanleg bezit, maar het zal dan niet meer zijn uit onwetendheid. Het zijn toch niet enkel Roomsche woorden, zooals de schrijver ons verklaarde in zijn belangrijk opstel in De Gids van Juli 1901, maar het is het geheele uiterlijk leven van den Roomsche als geloovig zoon van de Kerk, dat ons hier wordt beschreven en uitgelegd in al zijn bijzonderheden.

Enkele van die verklaringen en beschrijvingen bevatten meer dan een dor relaas. Zoo, waar de schrijver in het hoofdstuk ‘In de kerk’ put uit de herinneringen van zijn kindsheid en, voordat hij over de groote, rijke kerken spreekt, het primitief kerkje teekent uit het dorpje van zijn jongensjaren, het kerkje met het houten kruisje erop en met de kleine verhevenheid om er een klokje in te hangen, waar het ‘Angelus’ geluid kon worden. Belangrijk is ook wat hij ons leert van de bediening van de Mis. De grootste helft van het boek wordt verder ingenomen door de verklarende woordenlijst van Roomsche woorden. Voor zoover die woorden reeds in de beschrijving van kerk, mis en klooster voorkwamen, ware een verwijzing naar de bladzijden, waar zij te vinden zijn, gewenscht.

Omtrent één punt dunkt ons Stellwagens toelichting onvolledig: van den Roomschen kerkzang vinden wij in dit boekje weinig, en de verklaring van Gregoriaanschen zang als ‘koraalgezang zooals dat onder Paus Gregorius I in de kerk werd ingevoerd’, brengt ons niet veel verder.

In een artikel, verschenen in De Gids van September 1901, heeft deze zelfde schrijver omtrent Hervormde woorden belangrijke dingen

[p. 590]

meegedeeld. Misschien ware ook deze studie uit te breiden tot een verklaring van Hervormde gebruiken, al valt er uit den aard der zaak van de zooveel eenvoudiger gebruiken en vormen van de Hervormden minder te vertellen dan van die der Roomschen. En dan blijft er nog een belangrijke studie te maken over Joodsche woorden, een studie die zeker in ons land op niet minder belangstelling zou mogen rekenen.

Nederlandsche Spreekwoorden en gezegden, verklaard door Dr. F.A. Stoett. Beknopte uitgave. Zutphen, W J. Thieme & Cie. 1902.

Wie van de studiën van den heer Stellwagen met vrucht gebruik zal kunnen maken, is Dr. Stoett, die eerst in een uitvoerig werk, thans in een verkorte uitgaaf daarvan, een verzameling van Nederlandsche spreekwoorden en gezegden bijeenbracht. De groote uitgaaf werd ons niet ter aankondiging gezonden; wij kunnen dus niet nagaan of, wat wij hier tevergeefs zochten, daar wel te vinden is, noch welk beginsel aan de schifting ten grondslag heeft gelegen. Maar zooals het daar ligt, geeft het boekje een schat van voorbeelden, waarin de phantasie en de humor van de spraakmakende gemeente duidelijk uitschijnen. Bijzonder rijk is, bijvoorbeeld, de verzameling uitdrukkingen met hand, die niet minder dan zeven bladzijden beslaan.

Hier en daar zou men nog een kleine aanvulling wenschen. Zoo bij Een kater hebben, waar wel het Fransche Avoir mal aux cheveux, maar niet het Hollandsche haarpijn hebben vermeld is. Een beschuitje geven vonden wij enkel als synoniem van een muilpeer geven en niet, met de bijvoeging ‘Haagsch’, in die van iemand, als liefkoozing, bij de kin vatten, in de kin knijpen. Behoorde bij iets lappen het triviale iets aan zijn laars lappen voor: ergens niets om geven, niet vermeld te zijn?

De heeren Stoett en Stellwagen zullen het met elkander eens moeten zien te worden over de beteenis en den oorsprong der uitdrukking kap en keuvel. Volgens Dr. Stoett is het onderscheid tusschen cappe en covele er hoogstens een in den vorm van het hoofddeksel geweest; volgens den heer Stellwagen echter is onder kap het hoofddeksel van de mannelijke, onder keuvel dat van de vrouwelijke kloosterlingen te verstaan; in sommige gedeelten van ons land schijnt men dan ook nog een vrouwenkapje keuvel te noemen.

De toevoeging van de Fransche, Duitsche en Engelsche synonieme spreekwijzen geeft aan het op zichzelf reeds kostelijke werkje een zeer bijzondere waarde.