De Gids. Jaargang 66

[p. 579]

Buitenlandsch overzicht.

26 Februari.
Nieuwe beginselen.

Het begin van dit jaar 1902 zal gedenkwaardig blijven als een nieuw uitgangspunt van de wereldgeschiedenis.

Ik heb hierbij natuurlijk het oog op de overeenkomst tusschen Engeland en Japan, 30 Januari ll. gesloten.

Het is niet een zaak van Europeesche politiek of van buiten-Europeesche, koloniale politiek; maar het is een wereldgebeurtenis.

Zoo'n overeenkomst lag in de lucht, om een geijkten term te gebruiken, dat wil zeggen, ze was van lang her voorbereid, en toch had ze een heelen tijd in de lucht kunnen blijven hangen, ja misschien als een schim kunnen verstuiven. Nu heeft ze plotseling, door de omstandigheden, een zeer bepaalden en zeer duidelijk sprekenden vorm gekregen.

De dingen van de wereld groeien langzaam, en geheimzinnig; wat men verwacht wil maar niet geschieden, en men zou gaan denken dat er geen geregelde voortgang in de gebeurtenissen was; dan, plotseling, overnacht grijpt het opschieten plaats, en wat men niet meer vermoed had staat voor ons als iets wezenlijks en degelijks.

Een klein historisch overzicht moge de verdere beschouwingen voorafgaan.

Toen Japan na den oorlog van 1894, die om Korea was aangekomen, met China bij het tractaat van Simonoseki (17 April 1895) vrede sloot, verkreeg het, behalve de erkenning der zelfstandigheid van Korea en al het andere, als een voornaam deel van zijn eischen het Zuidelijk deel van Mantchoerije (met de oorlogshavens Port-Arthur en Talienwan) en het tijdelijk bezit van Wei-hai-wei op de tegenoverliggende kust van China. En daarvoor had het zegevierende Japan niet alleen Korea voor goed van China

[p. 580]

afgescheiden, maar het kreeg tegelijkertijd geheel Noord-China in zijn macht, omdat het, meester van de genoemde plaatsen, de golf van Pe-tchili kon afsluiten en direct de haven van Peking bedreigde.

Li-hong-tchang die van den kant van China de onderhandelingen tot den vrede van Simonoseki had geleid, wist wat hij deed toen hij schijnbaar zijn land aan den overwinnaar prijs gaf. Hij begreep dat Rusland tegen zulk een vredesbepaling zou opkomen, en haar ongedaan zou maken.

Het Russische rijk heeft van zijn oorsprong af geleden aan een overmatig landbezit met een geheel onvoldoende kustlijn. Zijn drang als van een mensch die naar lucht snakt is altoos geweest naar zee, en naar een ijsvrije zee.

Onder Czar Peter den Groote bereikte het de Oostzee en de Zwarte zee.

Alsof dat genoeg was voor een land van dien omvang! - Neen, het wilde de Middellandsche Zee, den Indischen Oceaan, den Grooten Oceaan.

De aanleg van de groote Siberische spoorlijn (sinds 1891) moest dienen om Rusland in verbinding te stellen met den Grooten Oceaan; maar die bedoeling bleek toch niet, zooals 't behoorde, volvoerd te kunnen worden, wanneer Zuid-Mantchoerije van het tracée der lijn bleef uitgesloten. Daar waren de ijsvrije, voor versterking en verdediging geschikte, havens, als eindpunten van den spoorweg, daar was de verbinding met het Zuiden, daar was de beheersching van den handel, van daar ging de uitbreiding der macht.

Rusland kòn Japan niet toestaan zich op die plaats te nestelen om er met zijn accaparatie-vermogen alle voordeelen van het verkeer en van de positie naar zich toe te trekken.

De chineesche onderhandelaar zag in dat het toegeven aan Japan's hoogen eisch de redding van zijn land zou wezen, omdat het gevaar der Japansche overmacht aan China bondgenooten moest bezorgen.

En het gebeurde ook zoo. Rusland, gesteund door Frankrijk en Duitschland, protesteerde tegen de uitvoering van het vredestractaat; en Japan moest bukken, zijn gebied in Mantchoerije, zijn bezetting van Wei-hai-wei opgeven.

Engeland hield zich apart. Het toonde sympathie voor Japan, zooals het vroeger sympathie aan China betoond had, maar het

[p. 581]

stak geen vinger uit; het aarzelde en bewaarde zijn vrijheid van handelen voor de toekomst - wat een andere uitdrukking is voor het onvermogen op 't oogenblik een besluit te nemen.

Het vastland-bezit van China bleef op die manier in zijn geheel. Li-hong-tchang was de redder. Alleen moest de rekening aan Rusland voldaan worden. Dat spreekt van zelf. Rusland onderhandelde over de uitbreiding van den Oost-Siberischen spoorweg door Mantchoerije, en toen Duitschland voorging door als schadevergoeding voor een paar vermoorde zendelingen Kiautchau te vragen, bezette het zonder veel omslag zoowel Port-Arthur als Talienwan, de havens die aan Japan niet waren gegund.

‘Den 27en Maart 1898,’ zoo luidde kortweg de authentieke verklaring van de Russische regeering, ‘is in Peking een overeenkomst geteekend tusschen Rusland en China waarbij voor 25 jaren, - een termijn die verlengd kan worden, - de havens Port-Arthur en Talienwan met het landgebied daaromheen zijn afgestaan aan de keizerlijke regeering, en evenzoo vrijheid wordt gegeven tot het bouwen van een spoorweg ter verbinding dier havens met de Siberische hoofdlijn.’

Engeland nam daarop het tegenoverliggende Weihai-wei in bezit.

Sic vos non vobis. Japan had het toezien.

Wat volgde?

De Europeesche mogendheden maakten een begin om China onder zich te verdeelen: de sferen van invloed en van spooraanleg werden elkander toebedeeld: Rusland mocht in Mantchoerije huizen, Engeland kreeg het dal van de Yangtse kiang, Frankrijk moest zich met het Zuiden, en Duitschland met de kustvaart tevreden stellen. Maar geen vertrouwde den ander, en Rusland was de baas; het bedroog hen allen.

1898 en 1899 zagen over de heele wereld de wel jaloersche en nijdige overeenstemming, maar toch overeenstemming der Europeesche volken en der volken van Europeesch ras tot verdeeling van het bezit der aarde. In Afrika kreeg toen Frankrijk, dat Madagascar tot zijn kolonie had gemaakt, een zuiver omgrensd gebied, en Duitschland sloot er zijn tractaten. Amerika nam de Philippijnen voor zich, en de Chineesche quaestie was, zoo niet opgelost, toch de oplossing nabij. Er heerschte vrede op aarde, en iedereen kon aan zijn eigen kleine zaakjes gaan denken.

[p. 582]

Engeland begon op dat oogenblik ‘sa petite guerre du Transvaal’, om orde in huis te krijgen, en Frankrijk wilde binnenlandsche hervormingen ter hand nemen; Duitschland peinsde over de toekomst van zijn vloot, en de Czar over den wereldvrede.

Maar waar was Japan gebleven?

Japan was op den achtergrond geraakt. Had het niet een tijdlang geschenen alsof dat verjongde volk de heerschappij zou krijgen op den Grooten Oceaan? Waarheen al niet wees zijn toekomst? Het zou de leiding van China op zich nemen, en zijn gebied ten minste vergrooten met de Philippijnen, als het zich niet nog veel verder zou uitstrekken. De Japanners zouden hun ouden roem van zeevaarders gestand doen, en door hun industrie de Europeesche producten van de groote markten verwijderd houden. Zij zouden er toe meewerken om het centrum van de wereld van het Westen naar het Oosten te verplaatsen....

Rusland had nu voor een deel van die uitzichten den voet dwars gezet, Amerika had een ander deel weggenomen, en Japan moest wel zijn hoogstrevende plannen inbinden. Toch liet het het denkbeeld van zijn wereldtaak niet varen. Het vermeerderde aldoor zijn krijgs- en handelsvloot, en toen in den zomer van 1900 duidelijk werd wat de Europeesche hebzucht in China had teweeg gebracht, als daar de vrede-in-verdeeldheid plotseling werd afgebroken door wat wij den Bokser-opstand noemen, en wat inderdaad niet anders was dan de uitbarsting der samenzwering tot verdrijving der vreemdelingen, - toen stond de Japansche regeering dadelijk klaar met haar aanbod aan de Europeesche onthutstheid van een leger van 70.000 man tot herstel der rust in China.

Men wilde echter niet aan het eilandrijk in den Stillen Oceaan het mandaat geven om voor Europa als vredestichter in het Oosten op te treden. Japan mocht meewerken, maar niet voorgaan. Was het niet pas in 1899 inderdaad als beschaafde mogendheid erkend geworden door de opheffing der consulaire rechtspraak voor Europeesche vreemdelingen en de algemeene geldigverklaring van het Japansche wetboek? en zou men nu al aan Japan den eersten rang gunnen?

Zoo werd het rijk van de opkomende zon telkens teruggeduwd, wanneer het zich naar voren wou plaatsen. Europa toonde zich

[p. 583]

liever onmachtig om in China iets deugdelijks tot stand te brengen - want het heeft er niet anders gedaan dan haat en verwarring te stichten - in plaats van den man van het gele ras er zijn methode van hervorming toe te laten passen.

Ook deze gelegenheid moest voor Japan voorbijgaan.

En plotseling krijgt het nu zijn revanche door het tractaat van 30 Januari.

Engeland heeft het bezit van Wei-hai-wei als versterkte haven opgegeven, en het toont daardoor de mogelijkheid dat de Chineesche landstreken die voor den tijd van 25 jaren of meer onder bepaalde voorwaarden zijn afgestaan, weer aan China terug kunnen komen. Het stelt zich als bondgenoot aan de zijde van den gelen man, en laat hem de eerste plaats in het kustgebied van den Grooten Oceaan om er naar eigen inzicht te handelen.

Want het leeuwenaandeel, o wonder, heeft Japan in de voordeelen van het tractaat. Ieder van de beide mogendheden, Japan en Engeland, kan wanneer hij het noodig acht bij onlusten in China (Japan daarenboven in Korea) die zijn politieke of handelsbelangen bedreigen, tusschenbeide komen, om zijn positie te handhaven. Begint een vreemde mogendheid daarbij een aanval tegen een der verbondenen, dan zal de ander zijn bondgenoot steunen door neutraliteit en door te verhinderen dat een tweede mogendheid aan den strijd deel neemt. Is dit laatste toch het geval dan staan de bondgenooten, Engeland en Japan, elkander met alle krachten bij. (Hierbij is natuurlijk gedacht aan een aanval van Rusland en aan een te hulp komen door Frankrijk.)

Het doel der handelingen moet wezen het bewaren der zelfstandigheid van China (Mantchoerije ingesloten) en Korea, en van de vrijheid van het verkeer.

Japan vindt door dit verbond zijn bestaan als groote zeemogendheid gewaarborgd, en tegelijkertijd krijgt het, als aanwezig op de plaats zelf en gesteund door zijn tradities, de leiding der zaken voorzoover China betreft, want de afspraak houdt in dat de belangen van Engeland en Japan geheel samengaan.

Dus is de nieuwe mogendheid, die in 1894 gedurende den Chineeschen oorlog zijn kracht heeft getoond, een volwassen per-

[p. 584]

soon geworden; zij gaat onder de toongevende machten een plaats innemen.

Het is een vermindering voor Europa.

Engeland dat in de 18e en 19e eeuw er zijn werk van heeft gemaakt om het gezag van het verbonden Europa tegen overweldigende heerschappij op te houden, zoekt thans zijn behoud in den steun buiten Europa.

Tegelijkertijd is de wereld ruimer geworden. Niet langer gaat er alleen kracht uit van een klein complex van landen dat zich het middelpunt der aarde rekent zooals Europa voorheen. Op nieuwe plaatsen, aan de uithoeken van het bestaande, verrijzen nieuwe centra van energie, en hun kracht vereenigt zich met wat het oude middelpunt niet langer in staat is bij zich te houden.

Dat geeft nieuwe gedaanten en nieuwe beginselen van wereldleven.

B*.