De Gids. Jaargang 66

[p. 353]

Aanteekeningen en opmerkingen.

Een Fransch hoogleeraar aan de Universiteit te Berlijn.

- Het Januari-nummer van het tijdschrift Die neueren Sprachen brengt mij daar juist de rede waarmeê de jeugdige Parijzenaar die als ‘Professor Ordinarius’ aan de Berlijnsche Universiteit is aangesteld geworden, den 31^en October ll. zijne lessen over moderne Fransche taal- en letterkunde heeft geopend.

Aan die Universiteit - het is bekend genoeg - is de wetenschappelijke, d.i. historische studie der Fransche taal, evenals die van de andere Romaansche talen, sints vele jaren voortreffelijk vertegenwoordigd door een geleerde van den eersten rang, prof. Adolf Tobler. De behandeling der moderne Fransche letterkunde en de praktische oefeningen in het gebruik der levende vreemde taal waren, in hoofdzaak, overgelaten aan een zoogenaamden ‘Lektor’, - een buitenlander, Fransch-Zwitser, Belg of Franschman - die, maar matig bezoldigd, deze betrekking meestal slechts korten tijd waarnam, juist lang genoeg om zelf behoorlijk Duitsch te leeren, of in afwachting dat er een goede plaats in het hooger onderwijs voor hem openviel in zijn vaderland.

Door de benoeming van den heer Haguenin, een kweekeling der vermaarde ‘Ecole Normale Supérieure’ te Parijs, een leerling dus van Liard, Gaston Boissier, Brunetière, Lanson, Bédier, tot gewoon hoogleeraar, op een bijzonder hoog traktement, is het moderne Fransch op eens in een betere positie geraakt. Het schijnt dat mannen van naam en invloed, onder wie in de eerste plaats de groote Theodor Mommsen, bij de Pruisische Regeering sterk op die benoeming hebben aangedrongen.

En zoo heeft dus een Franschman, in weerwil der herinneringen

[p. 354]

van 1870, zich laten opnemen in het kader der Berlijnsche hoogleeraren en zelfs, door het aanvaarden dezer officiëele betrekking, zich tot onderdaan van Keizer Wilhelm laten stempelen.

Frisch van jonkheid, getuigend van studielust en liefde voor het te doceeren vak, is zijn ‘Leçon d'ouverture’, de eerste van een reeks publieke colleges over de lyrische poëzie der XIXe eeuw (‘privatim’ zullen teksten worden verklaard, lyrische van de XIXe, komisch-dramatische van de XVIIe eeuw). Maar wat in die rede bovenal treft en behaagt is het nationaal zelfbewustzijn, waarmeê deze Franschman, kweekeling eener Parijsche inrichting van Hooger Onderwijs, tegenover zijne Duitsche toehoorders optreedt en de flinkheid waarmeê hij, juist om zijne leerlingen te meer van dienst te kunnen zijn, op dat nationaal karakter van zijn onderwijs den nadruk legt.

Zoo al dadelijk, geestig en eenvoudig, in dezen aanhef - na een korte préambule -: ‘Je souhaite, Messieurs, de vous faire comprendre la littérature française comme un Français la comprend. Je crois que vous sonhaitez également qu'il en soit ainsi; en tout cas, je crois qu'il est de votre intérêt de le souhaiter.’

Dan worden de moeielijkheden opgesomd die de Duitscher, om daartoe te geraken, zal hebben te overwinnen. De eerste slagboom die hem in den weg staat, is de vreemde taal. Met deze zal hij zich vertrouwd moeten maken. Om hem hierin behulpzaam te zijn zal de hoogleeraar zich bij zijne lessen uitsluitend van zijn moedertaal bedienen. In 't eerst zal men hem misschien slecht verstaan en maar half begrijpen. Maar dat zal wel wennen. De jonge Franschman geeft een prettige voorstelling van hetgeen daarbij in de hersens zijner toehoorders gebeuren zal. ‘C'est à force d'entendre parler français et plus spécialement d'entendre traiter en français les questions littéraires que les mots, par une sorte de frottement répété, perdront peu à peu dans votre esprit le sens rigide, tronqué, inexact que leur donne l'arbitraire du vocabulaire et prendront, au contraire, la physionomie mobile et pourtant précise qu'ils ont dans l'usage de la langue.’

Een nog veel grooter moeilijkheid is het verschil in nationaliteit, dat zooveel omvat: verschil in leven en levensopvatting, in opvoeding, omgeving en letterkundigen smaak. De Franschman denkt er niet aan de beteekenis van dit verschil te verkleinen. Het is een zeer

[p. 355]

wezenlijk beletsel voor het begrijpen van de vreemde letterkunde. ‘Il y a dans le fond de l'âme française....., il y a surtout dans l'art de nos prosateurs et de nos poètes, quelquechose qui souvent vous échappe.’

Maar op dien laatsten volzin laat hij onmiddellijk dezen volgen: ‘C'est justement ce quelquechose qu'il faut que vous acquériez, et qui est ici ma raison d'être’. Het klinkt wel wat naïef, maar 't is, dunkt me, alleen frisch, jong en moedig gezegd. Moedig, inderdaad; immers uit volle overtuiging en in het vertrouwen dat het zoover komen zal.

‘Vous faire connaître, d'une part les sentiments et les idées, d'autrepart l'art des écrivains, sans désunir toutefois ce qui dans la réalité se tient, - vous introduire d'une façon immédiate et concrète, avec le secours d'une analyse aussi exacte, aussi profonde et aussi vivante que possible, dans la psychologie et dans l'esthétique de la littérature française moderne, tel est mon dessin, tel est mon espoir, telle est la fin de ce cours.’

Het zal interessant wezen over eenige jaren dezen Franschen hoogleeraar eens te hooren vertellen van zijn Berlijnsche colleges en hem het stukje ‘esprit français’ te zien aanwijzen dat hij bij zijn Duitsche toehoorders heeft gekweekt. Voorshands kan men alleen sympathie gevoelen voor het zelfvertrouwen waarmeê hij, de aangehaalde tirade besluitend, hun toevoegt: ‘Le choix varié de nos sujets d'études, et la destination que j'ai donnée à nos heures de travail nous permettra d'atteindre ce but.’

Er zou uit deze rede nog wel meer aan te halen zijn, o.a. betreffende de manier waarop de heer Haguenin met zijn leerlingen de teksten der schrijvers denkt te behandelen. ‘Par des explications de textes, j'entends, non pas des explications linguistiques, grammaticales et littérales, mais des explications littéraires, au sens que nous donnons, en France, à ce mot, c'est-à-dire, encore une fois, psychologiques et esthétiques, destinées à nous faire compendre à fond la pensée de l'auteur et à nous faire apprécier son art, la logique spontanée ou intentionelle de sa composition, les dons de son style.’

Het interessante, het aantrekkelijke van deze denkbeelden over de stof en de methode van letterkundig hooger onderwijs, door een Franschman aan een Duitsche Universiteit te geven, zal mijne

[p. 356]

lezers vast niet ontgaan. Zij zullen, waarschijnlijk, met mij van oordeel zijn, dat op deze ‘Leçon d'ouverture’ ook in Nederland de aandacht mag worden gevestigd, bovenal nu de Regeering, door het Rapport eener staatscommissie voorgelicht, welhaast de organisatie van de studie en het onderwijs der levende vreemde talen aan onze Universiteiten zal ter hand nemen. We mogen, ook betreffende deze materie, vast veel verwachten van den nieuwen Minister van Binnenlandsche Zaken, die immers, krachtens zijn verleden, meer dan de meeste zijner voorgangers ook een Minister van Onderwijs zal kunnen en willen zijn, en wien dus ook met vertrouwen de taak kan worden opgedragen, om de opleiding der toekomstige taalleeraren aan Gymnasia en Middelbare scholen flink te regelen en tevens een vruchtbaar centrum voor wetenschappelijke beoefening der ‘moderne philologie’ in het leven te roepen.

Het optreden van professor Haguenin te Berlijn is wel geschikt om duidelijk te doen uitkomen, op welke wijze voor één der belangrijkste elementen van die opleiding en die studie het best kan worden gezorgd. Het onmisbaar rechtstreeksch contact met de taal en de letterkunde van het vreemde volk kan alleen wezenlijk tot stand worden gebracht door den persoonlijken arbeid van een wetenschappelijk gevormden vreemdeling; tenzij - want ook deze weg staat open en wordt zelfs door den eersten niet geheel overbodig gemaakt - de op te leiden leeraren liever uitsluitend in het vreemde land zelf die aanraking mochten willen gaan zoeken. Voor zoover het Fransch betreft, vinden zij daartoe te Parijs, in de vele voortreffelijke inrichtingen van Hooger Onderwijs, - mits hun behoorlijk de weg worde gewezen, - overvloedig gelegenheid. Op enkele dier gelegenheden vestig ik in een volgende ‘Aanteekening’ nog wel eens de aandacht.

A.G.v.H.