De Gids. Jaargang 66

[p. 328]

Dramatisch overzicht.

Het Nederlandsch Tooneel in den vreemde en tehuis: De Koopman van Venetië en Gijsbrecht van Amstel.

Als rechtgeaarde Nederlanders hebben wij gejuicht over het succes dat een Fransch schouwburgpubliek aan Louis Bouwmeester bereidde, toen hij, in het laatst van December, dank zij een samenloop van gelukkige omstandigheden, in de gelegenheid was te Parijs het beste van zijn talent te vertoonen in de vertolking van eenige tooneelen uit De Koopman van Venetië. En niet minder hebben wij ons erover verheugd, dat het bescheiden en beschaafd talent van mevrouw Holtrop door de Parijsche toeschouwers en de Parijsche critiek is opgemerkt.

Nu ik beiden nog eens in Shakespeares drama heb zien optreden - mevrouw Holtrop voor het eerst als Portia, - nu begrijp ik, hoe juist dit in zijn aangrijpende tooneelen een publiek heeft kunnen treffen, dat, voor een groot deel, het stuk kende, maar de taal, waarin het gespeeld werd, niet verstond.

Van mevrouw Holtrop kon het de uiterlijke verschijning bewonderen, de goed aansprekende stem, waarin de vreemde taal welluidend klonk, de schalke gratie van haar spel, waardoor zij zelfs bij de vertooning in de gerechtszaal met toga en baret - een tooneel dat zoo licht de klucht nadert en dan met het drama van Shylock een pijnlijk contrast maakt - bekoorde en boeide.

En Louis Bouwmeester, - zijn prachtige Shylock-kop is alleen genoeg om een diepen indruk te maken. Er is in dien kop, die door de vooruitstekende wenkbrauwen en den mageren hals, gestoken

[p. 329]

in het wolachtig bruin van de pels, aan den kop van een dromedaris doet denken, tegelijk iets van een roofvogel met zijn gebogen snavel en zijn loerenden blik, waarbij dan de als roofklauwen om zich heen grijpende handen de gelijkenis met den roofvogel voltooien. En met dien kop en die handen welk een kracht en een waarheid van mimiek!

Ik heb den indruk behouden dat de vroegere uitbeelding van den Shylock door Bouwmeester - ik zag hem in deze rol reeds voor meer dan twintig jaar - dieper ging en soberder was. Hij geeft nu alles misschien met volkomener techniek, met meer meesterschap over alle uiterlijke middelen van tooneelspeelkunst, maar ook met scheller kleuren, met grooter melodramatische effecten. Juist daardoor echter was deze Shylock uitnemend goed berekend voor een publiek, dat de woorden niet verstaat; en het verwondert mij niet, dat de Parijsche toeschouwers, enkel door het spel van gelaat en handen te volgen, van Bouwmeesters vertolking van den door gouddorst en wraakzucht verteerden Jood een grooten indruk hebben ontvangen.

Maar had nu die tocht naar Parijs de hoofden en harten, en daarbij den tijd van de bestuurders van ‘Het Nederlandsche Tooneel’ zoo in beslag genomen, dat aan de jaarlijksche Gijsbrecht-vertooning niet gedacht was en er geen tijd meer overschoot voor een behoorlijke verzorging van Vondels treurspel? Ik vind dit nog de zachtste verklaring voor hetgeen de goedaardige, trouwe, vaderlandslievende bezoekers van de Nieuwjaarsvoorstelling te slikken kregen en in hun vaderlandsliefde, trouw en goedaardigheid zonder morren geslikt hebben. Een verklaring, geen verontschuldiging. Want deze vertooning - ik spreek van die van 2 Januari, op den traditioneelen avond - was, als geheel, in hooge mate ergerlijk.

‘Vondels treurspel’ - schrijft L. Simons in de knappe studie, voorkomende in zijn boek Besproken plaatsen - ‘is een gewijd drama en kan slechts genoten worden als het vertoond wordt met al de wijding die het vergt. Het behoeft - door den aard van zijn wezen - den steun van plastiek en muziek; het moet een plechtige inwijding worden van het nieuwe jaar.’

Maar waar was hier de wijding bij de voorbereiding, waartoe ik ook de rolverdeeling reken, waar de wijding bij de vertooning?

[p. 330]

Men had te beschikken over Royaards, die als Vondelkenner en als zegger van verzen van Vondel uitmunt, en ons zeker een oorspronkelijken Gijsbrecht zou hebben te zien gegeven, bij wien Vondels woordkunst tot haar volle recht kwam. Men had mevrouw Holtrop, die, als is zij misschien nog wat jong voor Badeloch, door haren ernst en hare toewijding zich in de rol zou hebben ingeleefd en, onder meer, van Badeloch's droom iets moois zou hebben weten te maken. In de plaats van deze twee heeft men aan den conscientieusen en martialen, maar voor het zeggen van verzen en vooral van Vondelsche verzen onbruikbaren heer Van Schoonhoven wederom de titelrol toevertrouwd, en voor de zooveelste maal door mevrouw Mann-Bouwmeester het bewijs laten leveren, dat zij van de Badeloch niets terecht weet te brengen.

Of was er soms wijding in de wijze waarop de reien gezegd werden? Ja toch, bij eene; bij een nieuwelinge, mejuffrouw Sandberg, wie men een krachtiger, verderdragende stem zou toewenschen, maar die de Kerstnacht-rei met soberheid en in juiste en goed volgehouden stemming zeide, met een ingehouden, maar onder de oppervlakte trillend gevoel, welke haar voordracht tot iets moois maakten. Maar bij de anderen? Was er soms wijding te speuren in de manier waarop met druk en conventioneel armgebaar en met een intonatie, die het vermoeden wekte dat het der voordraagster ‘aan begrijp’ schortte, het ‘Nu stelt het puik van zoete kelen’ werd gedeclameerd, of in de wijze waarop het heerlijke ‘Waar werd oprechter trouw’ ons met precieuse mondverdraaiingen in den letterlijken zin werd voorgekauwd?

Neen, dat was niet de ‘plechtige inwijding van het nieuwe jaar’, door Simons verlangd. Wil ‘Het Nederlandsch Tooneel’ in het buitenland roem oogsten, het zij zoo, mits het binnenland er niet door te kort kome. En tekortkomen deed de Nederlandsche tooneelspeelkunst zeker bij de slechtverzorgde en onartistieke Gijsbrechtvertooning van 2 Januari 1902.

J.N. van Hall.