De Gids. Jaargang 65

[p. 568]

Buitenlandsch overzicht.

November.
Kanaal-aanleg.

Een heel bont en uitgebreid programma bieden de laatst verloopen weken voor onze beschouwing aan. Interessante dooden: Li-hung-tchang, die China vertegenwoordigde in de oogen van Europa, en de graaf van Hatzfeld, ambassadeur aan het hof van St. James, wiens naam de herinnering verlevendigde aan den tijd, toen de sociaal-democratie in den persoon van Lassalle salonfahig was in gezelschap van de gravin Hatzfeld, zijn moeder, - belangrijke gebeurtenissen, als de bezetting van Mitylene door de Fransche vloot, het studenten-oproer in Athene, de onlusten op de landengte van Panama, de nederlaag der Tammany-hall-partij in New-York, - treflende voorvallen als de ongelukkige afloop van het duel te Insterburg, - groote vraagstukken die de gemoederen bezighouden als die over de vrijheid en integriteit van het academisch onderwijs in Duitschland, tengevolge der beroeping van Spahn tot professor aan de Universiteit te Straatsburg, - en onder alles doordreunend de langzaam voortschrijdende, al dieper en dieper in het leven van twee volken invretende, oorlog in Zuid-Afrika met zijn echo in het hart van de geheele beschaafde wereld, - het mag met volle recht een rijk menu worden genoemd dat de voorbijgegane twintig of dertig dagen der wereld hebben opgedischt.

Maak er een geheel van!

[p. 569]

Maar dat is het onmogelijke gevraagd. Men hoort het brouwsel borrelen in den grooten ketel der geschiedenis, maar wie kan uit de bellen, die hier en daar aan het oppervlak rijzen en uiteen springen, met eenige zekerheid opmaken wat er gebrouwen wordt. Feiten zijn er genoeg om te observeeren, maar hun drift en hun richting in onderling verband te bepalen, wie zal het wagen?

Het is misschien verstandiger een enkele gebeurtenis na te gaan. Wanneer men haar doopceel in het verleden kan lichten, en de ontwikkeling kan volgen der politieke stemmingen die geleid hebben tot haar tegenwoordigen vorm in de gedachten en voorstelling der menschen, zoo heeft men ten minste een aanduiding en een bewijs van de groeikrachten, werkzaam op het huidige oogenblik.

Ik kies voor heden de onderhandelingen tusschen Engeland en de Vereenigde Staten gevoerd over den aanleg van het kanaal in Midden-Amerika, dat den Atlantischen en den Stillen Oceaan moet verbinden.

Onlangs (Washington, 18 November) kwam het bericht dat ter regeling der quaesties van den kanaalaanleg, een nieuw tractaat tusschen de beide mogendheden was gesloten, waarbij Engeland al zijn rechten, voortvloeiend uit het Clayton-Bulwer-verdrag van 1850, had opgegeven. (Een vorig tractaat, van 1900, evenals dit laatste naar de beide onderhandelaars het Hay-Pauncefote-verdrag genoemd, was door den Senaat der Vereenigde Staten, die de ratificatie der verdragen met het buitenland heeft, op het eind van 1900 zoo zeer gewijzigd dat Engeland het weigerde te erkennen.)

Het sluiten van de nieuwe overeenkomst, in deze maand November, ter vervanging van het voorgaand ontwerp van 1900, is het feit dat ik wil bespreken, en waarvan de beteekenis in het licht dient gesteld.

Hoe komt het dat de Vereenigde Staten met Engeland onderhandelen over de voorwaarden voor den bouw van een waterweg, die door gebied in Midden-Amerika loopt aan geen van beide partijen toebehoorend?

De reden ligt in het Clayton-Bulwer-tractaat van 1850.

Wij moeten een halve eeuw achteruit.

In 1850 bevonden de Vereenigde Staten zich in een periode

[p. 570]

van expansie. Voor dien tijd was de Mississippi nog hun westelijke grens, maar toen hadden zij, bij het beëindigen van den oorlog met Mexico, Texas en Californië bemeesterd, en in het Noord-Westen hadden zij zich uitgestrekt naar Oregon. De groote toekomst lag voor hen in een pas geopend verschiet: de Stille Oceaan wees hun nieuwe paden van handel en macht en rijkdom. Maar zij moesten nog zelfs beginnen er met de hand naar te reiken.

Men dacht niet, op dien tijd, aan de mogelijkheid van een spoorverbinding tusschen de Oostelijke en Westelijke Staten; daarvoor scheen de wildernis van het Rotsgebergte onoverkomelijke bezwaren op te leveren. Dus moest de vereeniging, de band die Oost en West in geregelde gemeenschap bracht, zuidelijker gezocht worden, op de landengte van Midden-Amerika; de republieken daar: Nicaragua, Costa-Rica enz., zoo meende men, zouden een gemakkelijke prooi wezen.

Hier liet zich echter de macht van Engeland gelden.

Engeland had sinds het begin van de 19e eeuw in nauwe betrekking gestaan met de republieken van Zuid- en Midden-Amerika; het had hun onafhankelijkheid bevorderd en het dreef handel met hen. Het beschouwde ze als een tegenwicht tegen den anders overweldigenden groei der Vereenigde Staten. Want het had reden te vreezen voor die uitbreidingslusten van het jeugdige land, om der wille van zijn bezittingen in Canada en de West-Indiën. - Men bedenke dat Engeland toen, veel meer dan nu, zich een Amerikaansche mogendheid gevoelde. - Daarom bevestigde het zijn positie in Midden-Amerika en greep post in de nabijheid, op de grenzen van Nicaragua, daar de republiek van Nicaragua, met haar meeren en haar rivier op de landengte tusschen Noord- en Zuid-Amerika, het begeerlijkste voorwerp voor de Vereenigde Staten was tot het verkrijgen van een verbindingsweg tusschen Oost en West.

Een oorlog dreigde tusschen de beide Staten, om het conflict van belangen en daden op te lossen.

Maar geen van beide regeeringen had zin in een openlijke breuk, en het gevolg was het tot stand komen van het Clayton-Bulwer-tractaat (1850).

Noch Engeland, noch de Vereenigde Staten, zoo bepaalde de

[p. 571]

overeenkomst, zullen hun macht uitbreiden over de republieken van Midden-Amerika, onder geen voorwendsel, welk ook, van verbond of bescherming.

Evenmin zullen zij uitsluitend contrôle zoeken over het bedoelde scheepvaartkanaal of daarbij versterkingen ter beheersching van den weg aanleggen, maar elkander de onzijdigheid van het kanaal waarborgen en gezamenlijk hulp geven aan de kanaalmaatschappij die het zal bouwen.

Zoo luidden in hoofdzaak de artikelen.

Engeland had daarbij zijn wensch verkregen: het tractaat verhinderde de expansie der Vereenigde Staten. In Noord-Amerika daarentegen voelde men het dadelijk als een nederlaag, en daarom hield men het ook meer voor een wapenstilstand dan voor een duurzamen vrede: de betrekkingen met Engeland verbeterden er niet op....

Maar wat gebeurde er al niet in de kort daarop volgende jaren om de aandacht der Vereenigde Staten van Midden-Amerika en het Nicaraguakanaal af te trekken?

Eerst kwam de burgeroorlog tusschen Noord en Zuid, dan de arbeid der consolidatie van het wijd uitgegroeide land, en de aanleg der groote spoorweg-verbindingen van Oost en West. Een kanaal in Middel-Amerika was geen hoofdvereischte meer.

Maar toen door de Panama-plannen van de Lesseps de gedachte aan een waterweg tusschen de beide Oceanen weer werd verlevendigd, beschouwde men het Clayton-Bulwer-tractaat als een afgedane zaak. In 1880 begint men den omkeer van de publieke opinie te bespeuren. ‘Wij hebben Europa vrijgelaten bij het doorgraven der landengte van Suez,’ zoo kan men die meening formuleeren, ‘wat heeft nu de oude wereld zich te moeien met ons werk in Midden-Amerika! Wanneer Engeland zich zijn weg door de Middellandsche Zee naar Indië wil verzekeren, het ga zijn gang, maar laat het ons hier niet de wet komen stellen, wanneer wij een doortocht maken van den eenen Oceaan naar den anderen. Wij zijn mans genoeg om niemands garantie noodig te hebben voor de neutraliteit van den waterweg; daarvoor zullen wij zelf zorgen.’ (Circulaire van Blaine aan de Europeesche mogendheden van 24 Juni 1881.)

Eerst de oorlog met Spanje echter gaf practisch gewicht aan de kanaalquaestie. Men had toen het gevaar leeren inzien van de

[p. 572]

onbeveiligdheid der kusten, en het groote voordeel begrepen van een korten weg voor de oorlogschepen naar de Westkust. De reis rond het zuidelijk eind van Zuid-Amerika duurde een eeuw te lang.

In '98 en '99 brak de overtuiging zich baan dat men het werk van het kanaal niet langer moest overlaten aan particuliere maatschappijen, - de Staat moest het ter hand nemen en - zich krachtig toonen tegenover Engeland wanneer het als woordvoerder van den handel der Oude Wereld op de handhaving van het tractaat van 1850 stond.

Die stemming, die volkswil, zooals hij zich duidelijk uitsprak in het Huis der Vertegenwoordigers, had de onderhandelingen ten gevolge tusschen den secretaris Hay en Pauncefote, den Engelschen gezant. Nu moest uitgemaakt of het kanaal zou zijn een weg voor den algemeenen wereldhandel, in vredes- en oorlogstijd gelijkelijk bevaarbaar voor alle volken, onder waarborg van de Vereenigde Staten en Engeland te zamen met wie der overige mogendheden zich daarbij wilde voegen, - of dat het zou wezen een nationale waterweg van de Vereenigde Staten en onder hun controle, ten behoeve in de eerste plaats van hun belangen in oorlogs- en vredestijd.

Tot algemeene verwondering in Amerika was het tractaat dat in 1900 tot stand kwam en aan den Senaat ter ratificatie werd aangeboden, geheel opgesteld in internationalen zin. Wat de neutraliteit en haar waarborgen betreft hield het zich aan de strekking van de gehate Clayton-Bulwer-overeenkomst.

Nog eens had Engeland, of liever de Anglo-Amerikaansche partij, de overwinning behaald. Maar de Senaat zond het tractaat terug aan de regeering met amendementen die het een geheel tegenovergestelde beteekenis gaven (December 1900).

En hoewel Engeland eerst weigerde de wijziging over te nemen, heeft het nu in hoofdzaak toegegeven, bij het nieuwe tractaat.

Want dit bepaalt dat de Clayton-Bulwer-overeenkomst definitief wordt opgeheven, en dat de Vereenigde Staten alleen de controle over het kanaal zullen uitoefenen en voor de neutraliteit zullen zorgen.

Geen bepaling werd gemaakt omtrent de versterkingen bij het kanaal aan te leggen. Het beduidt dat de Vereenigde Staten in dat opzicht de vrije hand zullen hebben, evenals zij in oorlogstijd de door hen gewenschte maatregelen kunnen nemen.

[p. 573]

Daar staat alleen tegenover dat Amerika verklaart zijn eigen handelsschepen niet te zullen bevoordeelen - als namelijk de Senaat, die 2 December a.s. bijeenkomt, hierin geen verandering voorslaat.

Zoo hebben de Vereenigde Staten hun wil doorgedreven en internationaal laten erkennen; zij gevoelen zich niet als leden van de groote gemeenschap der volken, die in die gemeenschap willen opgaan; zij houden zich apart om de anderen te kunnen domineeren, en Engeland, dat vroeger als een meerdere sprak, moet toegeven en toegeven om toch maar de goede vriendschap te bewaren.

B*.