De Gids. Jaargang 65

[p. 574]

Bibliographie.

Aucassin et Nicolette, chante-fable du XIIème siècle, mise en français moderne par Gustave Michaut, avec une préface de Joseph Bédier, Librairie Fontemoing, 4, rue Le Goff.

Volledig kan ik den titel van dit aardige boekje niet afschrijven. Want, behalve wat hierboven te lezen staat, vindt men nog, links bovenaan op den licht-groenen linnen omslag, twee miniatuur-notenbalken, met twee simpele melodieën, en, onder dit notenschrift, de beide korte begin-regels: ‘qui vauroit bons vers oïr, del deport du viel antif’, en het nog korter slotregeltje: ‘tant par est douce,’ van de eerste tirade.

Zoo krijgt de kooper - of wie het ten geschenke ontving; want voor cadeau, in een smaakvolle bibliotheek, is het aangewezen, - nog voordat hij het boekje opent om er in te bladeren, reeds den indruk van wat het is: een heel fijn stukje oud-Fransche letterkunde, vol liefelijkheid en gracie, de zangerige idylle van twee jonge menschjes, met zoetklinkende namen, ‘un poème avenant et clair comme un jour de Pâques fleuries,’ zooals de heer Bédier het in zijn ‘Préface’ noemt, in keurigen vorm uitgegeven.

Aucassin et Nicolette is éénig in zijn soort, vooreerst, omdat ons geen enkel ander specimen is bewaard gebleven van het eigenaardig genre dat het vertegenwoordigt, de ‘chante-fable,’ een verhaal dat, afwisselend, in proza wordt verteld en in korte versregels wordt gezongen; ten andere, omdat, in het éénig handschrift waarin het ons heeft bereikt, ook de muziek is aangeteekend waarop het geversifiëerde gedeelte werd voorgedragen, en wij daarin een zeldzame aanwijzing bezitten betreffende de manier waarop soortgelijke gedichten, o.a. de ‘chansons de geste’, door de speellieden werden gedeclameerd.

Er is reeds heel wat over dit proza-dichtje geschreven, o.a. door Gaston Paris, in zijn voorbericht vóór de vertaling van Bida, waarop, bij den herdruk in de Poëmes et Légendes, ook door De Gids de aandacht werd gevestigd (zie Jaargang 1900, blz. 558).

De heer Gustave Michaut, die ditmaal de ‘chante-fable’ vertaalde, is verbonden aan de Zwitsersche Universiteit in Fribourg en o.a. gunstig bekend door zijn diplomatische uitgave der Pensées van Pascal. Den naïeven toon van het geheel heeft hij zeer goed weten te behouden; zijn woordenkeus is archaïstisch; reeds op de eerste bladzijde treffen ‘ouïr’, ‘prouesses’, ‘sa mie au clair visage’, op de volgende ‘marri’, ‘dolent’, ‘tant la fable est douce’. Dat hij, in 't archaïstisch kleuren van zijn stijl wel eens wat ver gaat, een enkele uitdrukking in zijn tekst opneemt die de tegenwoordige taal niet meer kent, of een woord uit het oud-Fransch overneemt zonder rekening te houden met de veranderde beteekenis, kan den vertaler niet als een slordigheid worden aangerekend. Het is de al te groote angstvalligheid van een bewerker die, zelf meer classiek filoloog dan medievist, met de oude

[p. 575]

taal niet vrijmoedig en niet gemakkelijk genoeg durft omgaan.

Bijzonder verdienstelijk mag het heeten dat de vertaler, de vers-tiraden overbrengend, het aantal syllaben en het rythmus zooveel mogelijk heeft behouden. Dat de versregels met cursieve letter gedrukt zijn, is ook al een fijne attentie waarvoor den uitgever dank toekomt.

Als grondslag voor zijn vertaling gebruikte de heer Michaut, terecht, den kritischen tekst door prof. Suchier vastgesteld en reeds viermalen, telkens ‘verbeterd’, uitgegeven. Zoo bezit zijn werk meer wetenschappelijke vastheid dan de oudere vertaling van Bida hebben kon. De kritische moeielijkheden aan het slot heeft hij in dien zin opgelost dat hij, onder aanhaling van een bladzijde uit de Romania, hoofstt. XXVIII-XXXIII in een ‘Appendice’, heeft gegeven.

Voor een passende voorrede zorgde de heer Joseph Bédier. En wie was hiervoor meer aangewezen dan de jongste dichter van Tristan et Yseut? Blijkbaar heeft de heer Michaut, bij zijn gemakkelijker arbeid, zich het artistieke werk van zijn vriend tot model gekozen. In zijn voorrede ontleedt Bédier zeer nauwkeurig het eigenaardig karakter van deze oud-Fransche idylle. Met alle andere idyllen heeft zij, zegt hij, een zeker raffinement gemeen. Maar dit is hier niet, zooals bij de andere idyllen, die de producten zijn van de slotperiode eener letterkunde, enkel virtuositeit. ‘Bij den dichter van Aucassin verrast u een zonderlinge dooreenmenging van het spontane en het gekunstelde.... Onze verteller zoekt het naïeve, omdat zijn onderwerp het meêbrengt; maar, zonder het te weten, treft hij die naïeveteit somtijds aan in zich zelf; half zich des bewust, treedt hij op de onzekere en bekoorlijke grens waar het gekunstelde en het natuurlijke elkaar ontmoeten. Waar begint, waar eindigt het procédé? Men aarzelt, men weet het niet; hier is tegelijkertijd de kunsteloosheid van een geraffineerde en de verfijndheid van een primitieve natuur.’

Bédier prijst Michaut's vertaling, maar begroet zijn werk bovenal als een getuigenis te meer voor het feit, dat de oud-Fransche letterkunde ook diegenen onder de litteraire geesten begint te boeien die niet rechtstreeks door hun studie met haar in aanraking komen. Van die ‘renaissance romane’, die in de XVIe eeuw reeds gewenscht, door het Romantisme te vergeefs beproefd, eerst thans tot stand kon komen nu, sints zestig jaren, de filologie haar merkwaardig geduldwerk verricht heeft, verwacht hij veel voor de toekomst der Fransche poëzie.

Aucassin en Nicolette behooren waarlijk tot de gelukkigst bedeelden van de helden en heldinnetjes der middeleeuwsche dichtkunst. Van het oud-Fransche proza-dicht dat de lotgevallen hunner jonge liefde vertelt, bezitten nu Duitschland, Engeland en Frankrijk een uitnemende artistieke vertolking. De Nederlander die gevoel heeft voor die bekoorlijke oude poëzie, heeft slechts te kiezen tusschen de Duitsche vertaling van Wilhelm Hertz, de Engelsche van Bourdillon of de Fransche van Gustave Michaut... totdat ook een van onze jonge dichters, op zijn beurt, de fijnheid en de smijdigheid van ons frisch Nederlandsch aan dit aantrekkelijk vertaalwerk zal willen beproeven.

A.G.v.H.

Hollandsche bellettrie van den dag. Kronieken van Charles M. van Deventer. Haarlem, H.D Tjeenk Willink & Zoon.

Alle leelijke dingen die er in de laatste jaren van het leven in Nederlandsch Indië verteld zijn: de bewering dat er van belangstelling in zaken van kunst en letterkunde ter nauwernood sprake is, en dat het bestaan er ‘dor, triestig en

[p. 576]

banaal’ (Borel), ‘de ergste levensmislukking’ (B. Veth) zou wezen, het kan wel niet beter weerlegd worden dan door het boek dat hier voor ons ligt.

Vooreerst toch blijkt er uit, hoe een energiek man het in dat Indië niet enkel uithouden kan, maar hoe hij er een werkkracht kan ontwikkelen, waarvoor wij reeds in ons klimaat eerbied zouden mogen hebben. Ten andere bewijst ons dit boek - eene verzameling opstellen, waarvan de meeste in het dagblad De Locomotief (hoofd-redacteur Mr. P. Brooshooft) verschenen zijn - dat er in onze Oost wel degelijk een kring is van intellectueel leven, een kring waarin ook voor de Hollandsche letterkunde van den dag belangstelling gevonden en gekweekt kan worden.

Dr. Ch.M. van Deventer, onzen lezers wel bekend door de studiën over Plato en over Balzac, welke in de jaren '94 tot '96 van zijne hand in De Gids verschenen, is een letterkundig criticus, dien menig groot Hollandsch dagblad zijn Indischen confrater benijden mag. De scherpzinnigheid en oorspronkelijkheid van redeneering en de onpartijdigheid, waarmede boek en schrijver in deze kronieken behandeld worden, toonen dat deze leerling van Plato en van dien anderen denkkunstenaar, Cd. Busken Huet, een voortreffelijke school heeft doorloopen.

Tot bewijs daarvan strekke, onder meer, het merkwaardig opstel over Langs lijnen van geleidelijkheid, waarin Dr. Van Deventer, van de romanschrijfkunst de toepassing van ‘l' art des préparations’ eischend, welke Dumas fils van de tooneelschrijfkunst verlangde, doet uitkomen, hoe Couperus een groot deel der ergernis, thans door zijn slottooneel gewekt, zou hebben kunnen voorkomen, wanneer hij, dramatisch overleg in acht nemend, de psychologische analyse, die Rudolfs geheimzinnigen invloed op Cornélie verklaren moet - dat zij nl. ‘uit instinct de geboren slavin is van den man, die haar eerste man was’ - niet tot het eind verborgen had gehouden, maar door het gansche werk had doen voelen. ‘Dan had men’, zegt de criticus, ‘Cornélie door een wreed noodlot getrokken gezien naar het droevig einde; dan ware ons gevoel er een geweest niet van afkeer, doch van schrik en medelijden.’

Van groote onafhankelijkheid getuigt ook des schrijvers oordeel over het werk van de hoofden en de volgelingen van de Nieuwe-Gids-beweging, waarvan hij zelf een bekwaam adept is. Men leze met welk een conscientie de heer Van Deventer zoekt naar een antwoord op de vraag, wat de realistische schrijvers er toe nopen mag bij voorkeur te schetsen het leven van het ruwe lagere volk, en de gevallen en toestanden, die liggen buiten den kring van het gewone beschaafde leven (in zijn stuk over de Vertellingen van De Meester); wat hij zegt van ‘het succes van onbetamelijkheden’ (naar aanleiding van Van Deyssels Een liefde); hoe aardig hij waarschuwt tegen het gevaar van de volstrekte literaire kritiek, zooals zij door Willem Kloos wordt toegepast o.a. in zijne beoordeeling der verzen van Mej. Van Stuwe; hoe scherp hij oordeelt over de latere poëzie van Verweij, waarin hij ‘de klaarheid van uitdrukking, de helderheid van klank, den vollen stroom der rythmen, de gemaklijke vlucht der fantasie’ van zijn vroeger dichtwerk niet terugvindt, en waarbij ‘de verwikkeling van constructie is niet een virtuositeit in het hanteeren van de phrase, maar een onbeholpen gewring om door den zin heen te komen.’

Dat alles eenvoudig, soms met onbetaalbare leukheid gezegd, maar niettemin scherp geformuleerd, maakt deze verzameling kronieken tot een even onderhoudende als leerzame lectuur, leerzaam niet het minst ook voor ons allen die ‘aan kritiek doen’.