De Gids. Jaargang 65

[p. 550]

Bibliographie.

Pompeji in Leben und Kunst von August Mau. Mit 278 Abbildungen im Text, 12 Heliogravüren und Vollbildern und 6 Plänen. Leipzig. Verlag von Wilhelm Engelmann, 1900.

De beste kenner van Pompeji, August Mau, schreef voor een Amerikaansch uitgever een populair boek over die zoo merkwaardige oude stad, dat in het Engelsch vertaald werd uitgegeven. Thans wordt ons het duitsche handschrift van den geleerde, eenigszins omgewerkt en verbeterd, in druk aangeboden. Wat Pompeji voor onze kennis der oudheid is, wordt door Mau, in een slotwoord, uitnemend uiteengezet. In zekeren zin evenaart geen enkele nieuwe opgraving nog de oude van Pompeji. Het leven van een stedelijke bevolking uit de oudheid ziet men als in zijn geheel voor zich; Pompeji, als op de grens van de Grieksche en Romeinsche wereld gelegen, geeft ons een beeld van beider als het ware in één vloeiende beschaving. Hoeveel belangrijks werd hier niet voor de geschiedenis der kunst gevonden, van de beeldhouwkunst, veel meer nog van de bouwkunst, bovenal echter van de muurschilderkunst.

Een merkwaardige omstandigheid is oorzaak dat wij een Romeinsch luxe-stadje voor ons zien, zooals het in een zeer bepaald omschreven periode zijner geschiedenis was. Want reeds vóór de groote katastrophe van 79 werd Pompeji voor een groot gedeelte door een aardbeving, gepaard met een uitbarsting van den Vesuvius verwoest, op 5 Februari 63.

De stad zooals die opgegraven werd, is dus hoofdzakelijk die welke na 63 werd opgebouwd, een Romeinsche stad uit de dagen van Nero en Vespasianus. Gelukkig echter was die verwoesting van 63 weer niet zoo volledig of er bleef nog heel wat uit oudere perioden staan, zoodat men nevens den toestand, op één oogenblik, bijna nergens zoo duidelijk als hier, een gansche geschiedenis in de eigenaardige kunstproducten en vooral in de bouwwijzen van ieder tijdvak voor zich ziet.

Van 600 v. C. tot den ondergang toe kan men er zich een vrij duidelijk beeld van vormen, wat Pompeji in de verschillende tijdperken van zijn bestaan geweest is.

Natuurlijk echter heeft men voor dat alles een ervaren leidsman noodig, die ons nauwkeurig leert opmerken en kritisch leert onderscheiden, en een beter, ja even goede als Mau, bestaat er niet. Schrik nu ook niet terug voor al te groote geleerdheid. Mau is een Duitscher en ‘l'art de faire un livre’ is geen bizonder Duitsche kunst. Evenwel, ik aarzel geen oogenblik, dit boek ook een kunstwerk te noemen.

Het laat zich lezen als een roman, is nergens duister, het is een model van populair wetenschappelijke schrijfwijze. Nergens een vermoeiende geleerdheid, maar toch ook weêr geen bloot mededeelen van

[p. 551]

waarheden ex cathedra; men krijgt onophoudelijk ook eenig inzicht in de gronden waarop de beweringen steunen. Uitnemend zijn ook de afbeeldingen, leerrijk de reconstructies; niets maakt voor ons de beteekenis eener ruïne dikwijls zoo op éénmaal duidelijk als eene reconstructie. Door dat alles wordt dit boek zoo'n uitstekende lectuur voor allen, die begrijpen dat er weinig zaken zoo vormend zijn voor den geest als het zich verdiepen in het verleden van ons geslacht, het weêr doorleven van gansche tijdvakken.

De vakman zal een boek als dit steeds gaarne ter hand nemen; studeerenden, zelfs gymnasiasten zullen er veel aan kunnen hebben, doch eigenlijk moet ieder beschaafde zich in de lectuur van zulke boeken kunnen verlustigen. Er gaat in den tegenwoordigen tijd van gemakkelijke reisgelegenheden menigeen eens een bezoek aan Pompeji brengen; leest men dit boek vooraf en leest men het dan nog eens daarna, dan zal men zich op de aangenaamste wijze een kennis verworven hebben van werkelijke beteekenis voor onze gansche geestelijke ontwikkeling.

A.E.J. Holwerda.

De bruidstijd van Annie De Boogh door Herman Robbers. Amsterdam, Jac. G. Robbers. 1901.

Herman Robbers maakte het zich zeker niet gemakkelijk door als onderwerp van zijn roman te kiezen de liefde, en niet de ongelukkige, maar de met succes bekroonde liefde tusschen een beroemd schilder en de bruid van zijn broer, een romantische geschiedenis, die niet in Italië noch in Nederlandsch Indië speelt, maar in het alles behalve romantische Rotterdam van onze dagen. Wèl gemakkelijk echter, al te gemakkelijk, heeft hij het zich gemaakt zoowel bij het teekenen van het ontstaan van die liefde - eerste scène à faire - als bij dat van de ontmoeting der beide broeders, wanneer de bruid naar den schilder in Brabant gevlucht is en deze het geval aan zijn broer, den koopman, komt mededeelen - laatste scène à faire.

Eerst heel op het laatst bekennen de beiden elkaar hun liefde, maar al in het begin van het boek leest men van den ‘coup de foudre’, die bij elk van beiden te gelijk inslaat. Dat geschiedt zoo. De schilder, die ergens in Brabant woont, komt naar Rotterdam voor het huwelijk van zijn broer met een meisje, waarvan hij wel gehoord heeft dat het zoo mooi is en zoo lief, maar dat hij nog nooit heeft ontmoet. Zij worden aan elkander voorgesteld en dan....

‘Ze zagen elkaar aan, Paul en zijn nieuwe zuster. Er verliep een seconde waarin ze bewegingloos elkaar bleven aankijken. Langzaam, ernstig glimlachend en hem aldoor aanziend, reikte Annie hem toen de hand. “Paul....”, zei ze enkel, met een stem waarin schuchtere bewondering trilde. Ze stond vlak onder 't licht, zoodat haar trekken met vage schaduwen waren bedekt, maar hij zag de oogen - groot, donker, één en al ziel - en hij voelde zich blozen, geheel bevangen van blijde verbazing.’ Dan volgt er nog zenuwachtig handen drukken, verwarring, beven van ontroering, en nog ‘een moment, waarin ze glimlachend, zonder spreken, elkaar in de vochtige oogen keken.’

De andere scène, waarop wij doelden, waarin hij, die den ander zijn bruid ontnam, zijn broer aanraadt: ‘Kom kerel, zet die kleine boosheid van je af, schik je in het onvermijdelijke’ is nog minder geslaagd.

Maar tusschen dat begin en dat eind is het lijden van die twee, die nooit tot een bekentenis komen en te midden van Rotterdamsch feestgewoel elkander telkens weer ontmoeten, hun inge-

[p. 552]

gehouden passie, maar die het telkens zou willen uitschreeuwen van vlijmende smart, als zij op partijen en in den huiselijken kring gewone, blijde gezichten moeten zetten en onverschillige praatjes houden met onbeduidende menschen. En dan hun eindelijk-elkander-vinden, wanneer Annie, den dag vóór dien voor het huwelijk bestemd, in haar radeloosheid naar Brabant is gevlucht om bij Paul bescherming te zoeken. Dat is door den schrijver gedaan met die gemakkelijkheid, die zekerheid en lenigheid, zonder jacht op effect, die ons alles als volkomen natuurlijk doet aannemen en toch voortdurend in spanning houdt, welke wij reeds in De roman van Bernard Bandt hadden bewonderd.

Of Herman Robbers aan Rotterdam geen schromelijk onrecht heeft gedaan door het te beschrijven als een stad van ‘demoraliseerend handelsleven’, waar ‘fatale commis-voya-geurs-doortraptheid’ welig tiert, behoeft hier niet onderzocht, maar zeker is het dat hij, die menschen en die stad zóó ziende, het leven op straat en in de huizen met de hand van een kunstenaar heeft weergegeven.

Deemoed. Drie vertellingen door J. de Meester. Amsterdam, S.L. van Looy. 1901.

Een nieuw soort van romans of novellen, die de letterkunde van voor veertig jaar niet kende, vormen de pleegzusterromans of pleegzustersnovellen. Dat is begonnen met Soeur Philomène van de broeders Goncourt; in onze letterkunde heeft vooral Zuster Bertha van Dr. Aletrino de aandacht getrokken en sedert is in menig kleiner of grooter romantisch werk de pleegzuster hoofdfiguur. Het mag niet ontkend, dat in de op zich zelf belangrijke soort weinig varieteiten worden aangetroffen. De pleegzusters, voor wie onze belangstelling gevraagd wordt, zijn in den regel door droevige familie-omstandigheden er toe gekomen het vak te kiezen, voelen een innige genegenheid voor den jongen dokter van het ziekenhuis waaraan zij verbonden zijn, en moeten tot hare teleurstelling ervaren dat haar liefde niet wordt beantwoord.

Zoo ging het Soeur Philomène, zoo zuster Bertha, en zoo gaat het ook zuster Clémentine in de novelle Deemoed, de grootste der drie verhalen van den heer De Meester: de twee andere zijn schetsjes, waarvan de ‘Kerstvertelling’ niet meer dan een krabbeltje is en ‘Doodstrijd’ door breeder uitwerking van het motief zou hebben gewonnen. Deemoed speelt in eene inrichting van Fransche protestantsche wijkzusters te Parijs. Het specifiek Fransche en vooral het typisch protestantsche van deze stichting had sterker kunnen worden geaccentueerd. Maar diep weemoedig is het verhaal van het Creoolsche teringlijderesje, stervend ver van haar land, zonder den brief aan haar ouders te hebben kunnen voltooien, die zij in haar doodelijke zwakheid telkens weer moet afbreken. En hoe aantrekkelijk is de figuur van zuster Clémentine, de fijnvoelende, steeds zich effaceerende, tusschen haar grover voelende, kleiner doende collega's met hare vele ‘quaestietjes.’

Er is in de teekening van deze novelle wat aan Hooyer herinnert: het teergevoelige op het kantje van het sentimenteele, maar zonder den humor - den glimlach door tranen - dien onze vroeg gestorven vriend in zijn werk wist te leggen.