De Gids. Jaargang 65

[p. 213]

Buitenlandsch overzicht.

28 Maart.
Omkeer?

Wij leven zoo snel, tegenwoordig, en zoo in de ruimte met onze gedachten, dat het bijna onmogelijk is, zelfs voor een korten tijd, een leiddraad vast te houden waarnaar ons denken zich richten kan. Allerlei stroomingen, van alle kanten op eenmaal, komen onze voorstellingen en beelden op zij schuiven, verbreken, vervluchtigen....

Dat is de verzuchting van den man die geroepen is om telkens in een klein kader de beweging van den tijd met eenige trekken aan te duiden.

Die zucht, men zal 't wel gelooven, komt niet van erg diep, en klinkt niet erg zwaar, want de verantwoordelijkheid voor een man die ‘het buitenland overziet’ is licht te dragen. Maar ze bewijst toch... ik zal 't noemen, een zekere preoccupatie, want ik ken er geen sprekend Hollandsch woord voor, een kleine bezetting van den geest, waardoor de ademhaling, de geestelijke uitzetting, wordt belemmerd.

Anders, is er wel heerlijker oogenblikje denkbaar dan dat uur in gepeins doorgebracht, aan 't eind van de maand, waarin men voor zijn verbeelding de gebeurtenissen laat voorbijtrekken en waarin men nog eens mag overgenieten wat ze ons bij hun verschijning in de werkelijkheid gaven voor vreugd en spanning - en ook voor verdriet!

- En is er werkelijk zooveel voorgevallen in dat weinigje tijdsverloop? Zulke vraag rijst bij me altoos. - Ligt dàt niet al

[p. 214]

verder in 't verleden? Het is onmogelijk dat het pas onlangs is gebeurd. Welke gedachten en verwachtingen heb ik niet aan die en die feiten vastgeknoopt! en hoe meedoogenloos is het web van mijn blijde of droevige verwachtingen door nieuwe feiten verstoord geworden.

Daar komt dan de zucht te pas.

Omkeer had ik willen schrijven als titel boven mijn overzicht van deze maand. Nu moet ik er toch een vraagteeken achter plaatsen; en dat vraagteeken stelt de zucht voor.

Daar is iets veranderd, dunkt me, - daar is een stemming omgeslagen. Wij, Hollanders, denken thans eerst aan Zuid-Afrika, en daarna aan Engeland, wanneer we over het buitenland spreken, - de rest van de landen en mogendheden verschijnt pas later.

Daar is iets veranderd in Engeland gedurende den jongst verloopen tijd. Het geweten begint wakker te worden, - misschien is dat een te groot woord, maar zeker is er toch een onrust in de publieke opinie merkbaar.

Ook de regeering in Engeland, om daarmee te beginnen, gevoelt zich niet op haar gemak. Uit haar hooge koelheid is ze in een staat van beroering gekomen. Kleine feiten bewijzen het al, en grootere nog meer.

In het Hoogerhuis heeft er een discussie plaats gehad tusschen den oud-minister van oorlog en den afgetreden opperbevelhebber van het Engelsche leger: Lord Lansdowne en Lord Wolseley hebben elkander bittere waarheden toegevoegd; en in het Lagerhuis zijn de zaken van het leger ter tafel gebracht bij gelegenheid van de interpellatie over het ontslag van generaal Colville. Partijkwesties waren dat in den grond van de zaak niet, al moesten ze 't ook worden; neen, inderdaad zijn het openbaringen van de leemten van een regeeringssysteem die niet langer overdekt hebben kunnen blijven.

Van meer belang, als een getuigenis van de omwending der gevoelens in de regeeringskringen, is de aanknooping van onderhandelingen met generaal Botha.

Men kan natuurlijk nu nog niet over de aanleiding en over de bedoelingen van dat vredesaanbod een oordeel uitspreken. Wie weet of de regeering in Engeland niet toegestaan heeft beraadslagingen over den vrede te beginnen, in de hoop daarmee ver-

[p. 215]

deeldheid te brengen onder de verdedigers der Zuid-Afrikaansche Republieken? Wie kan zeggen wat een oneerlijkheid er achter haar eerlijkheid schuilt? Maar in allen geval, de stoot is gegeven. De toon van verwaanden trots is lager gestemd en gedaald tot een graad van erkenning; het ijs is gebroken en de eischen zijn niet zoo vast en hard gebleven als vroeger.

Dat die besprekingen over een vrede, - of laat mij ze liever noemen: over een voorwaardelijke onderwerping, - tot geen resultaat hebben geleid, dat lijkt me eerder voordeelig dan nadeelig voor den algemeenen toestand. De Boeren konden de voorwaarden niet aannemen, zonder het beste waarvoor ze strijden prijs te geven: hun vrijheid in zelfbestuur, en voor Engeland was inderdaad geen enkele zwarigheid opgelost.

‘Het eind van den oorlog is het begin van de moeilijkheden voor de regeering,’ zoo luidt een gevleugeld woord door een Engelschman, die zijn Zuid-Afrika kent, in de wandeling - pardon, aan 't vliegen gebracht. En een vrede als deze, door Kitchener aangeboden, door Milner gecontroleerd, en door Chamberlain besnoeid, had al heel weinig toekomst.

Maar de aandrang is gegeven. Het beginsel van onderhandelingen is voor de verbeelding der Engelschen geplaatst; niet de oorlog, maar de toestand na den oorlog is thans op 't tapijt der publieke meening. De oorlog! - dat is een ding geworden waarvan men af wil zijn, en waarvan men door oorlog alleen niet af kan komen.

Die overtuiging heeft zich baan gebroken tot volle bewustheid bij de tot nog toe verdeelde liberale partij. En hiermee ga ik van de regeering over tot de stemming onder de oppositie.

Er is ook beweging te bespeuren in de magere, merglooze massa der liberalen.

Op den laatsten of voorlaatsten dag van Februari is er een partijdag der liberalen gehouden te Rugby, en tot aller verwondering heeft men daar een gezamenlijk programma opgemaakt voor de oppositie. Het beginsel dat de stemmen heeft samengebracht was de bereidheid tot het invoeren van zelfbestuur in de onderworpen of te onderwerpen landen van Zuid-Afrika, zoodra - er mogelijkheid voor bestond? - neen, deze vage term werd niet gebruikt; zoodra de oorlog was geëindigd. Dat was de redactie

[p. 216]

van het partijprogramma, waarover men het zonder veel spreken eens werd.

Het geeft nog wel niet veel, de partij blijft zwak, en persoonlijke veeten tusschen de hoofden der liberalen zijn niet in enkele dagen weg te nemen; maar er begint zich toch eenige kracht te toonen, en nieuwe krachten doen zich op om de oude, verbruikte leiders der partij te vervangen.

Dat alles gaat gepaard met een wijziging en hervorming der publieke opinie.

De Daily News, oudtijds het machtigste orgaan der liberale partij, maar in handen gevallen van een Engelsch-Amerikaansche kapitalisten-combinatie, en onder redactie van een persoonlijk vriend van Sir Alfred Milner, - is weer in 't oude spoor der Gladstoniaansche tradities teruggevoerd, en vat den strijd voor de echt Engelsche liberale ideeën flink op; de uitspraak in het proces van Arthur Chamberlain, broeder van den minister, tegen den Morning Leader, betrekkelijk gunstig voor de vijanden van den grooten Joseph, is ook een teeken van den tijd, - wat zal ik meer noemen?

Er is zooveel: de meer en meer veld winnende belangstelling bij het volk in de wijs waarop de krijg wordt gevoerd, de algemeene afkeuring der zorgeloosheid van het Gouvernement ten opzichte der verpleging van gewonden en zieken, - ja, ook de toenemende bewondering voor enkelen der Boerenhoofden, en het gevoel dat de oorlog Engelands krachten verlamt.

Maar die omkeer, zal ze stand houden? zal ze de dingen tot een goed einde brengen?

Wat voor stroomingen zijn niet te vreezen, die deze goede strooming van haar baan kunnen afdrijven?

Wanneer er in China een conflict uitbreekt met Rusland, - en hoe na is 't daar reeds in de laatste dagen aan toe geweest, bij gelegenheid van den twist over een spoordam te Tientsin? - dan zal dat misschien vooreerst lijken in 't voordeel te zijn van de Boeren in Zuid-Afrika, omdat Engelands handen nog meer worden gebonden; maar inderdaad zou een oorlog, of het begin van een oorlog met Rusland, in Azië de Engelschen tot een nauw verbond met Duitschland voeren en den oorlogsgeest aanwakkeren.

Zoo'n heel intieme verhouding tusschen Duitschland en Enge-

[p. 217]

land bergt een gevaar. Ook voor ons. We kunnen nooit weten... Als die twee eens aan 't samen deelen gingen van wat hun niet toebehoorde!

Neen, de vreeze voor Rusland is een heel groot beginsel van wijsheid voor Engeland. Maar een oorlog! de poppen voor goed aan 't dansen! Het zou een catastrophe zijn voor de zwakken.

Laat ons dus hopen dat de strooming ten goede in Engeland, nu nog gering, in krachten moge winnen, en dat geen geweldige drift van golven haar moge verbreken.

Men staat voor alles. Een epilepticus of een zenuwkranke behoeft maar een stuk ijzer weg te slingeren en zuiverder te raken dan de epilepticus in Bremen het deed, en er kan een troons- en een politiekverandering zijn in Duitschland, met allerlei berekenbare en onberekenbare gevolgen voor de toekomst van Europa.

Wie weet het!

En wie kan zijn beschouwingen anders eindigen dan met een vraagteeken?

B*.