De Gids. Jaargang 65

[p. 400]

Buitenlandsch overzicht.

29 Januari.
Exit Queen Victoria.

Eén minder in de wereld, - sinds 22 Januari 1.1.!

En gelooft ge werkelijk dat de wereld het verlies voelt? Er zijn al weer zooveel menschen bijgekomen sinds dien Dinsdag van laatst.

Maar zij was een vorstin: zij vervulde een geheel tijdperk in het nationale leven van een machtig rijk, en haar dood sluit dat tijdperk af in de historie van haar volk!

Mooie phrases! Is 't uw bedoeling dat Koningin Victoria, bij haar heengaan, de deur achter zich heeft toegetrokken, en dat de menschen, haar menschen de Engelschen, nu zoo lang buiten in de koû moeten wachten totdat het haar opvolger gelieft een nieuwe deur te openen en den toegang te verleenen tot een andere rij van vertrekken waarin de geschiedenis voor een poos wonen mag?

Zonder den eerbied voor de doode uit het oog te verliezen, zal het toch wel vrijstaan om van Victoria te zeggen in de eerste plaats dat zij een uitstekend hoofd was van haar groot gezin, en daarna dat zij de Engelsche kroon gedragen heeft zonder afbreuk te doen aan de waardigheid van het koningschap. Dit dunkt mij al een heele lof voor een gewoon mensch, en buitengewoons kan ik inderdaad niet in haar zien.

Wanneer zij in den middenstand geboren was, o dan zou ze misschien wel wat van zich hebben laten hooren, en ze zou den-

[p. 401]

kelijk nuttige onleesbare romans in drie deelen hebben geschreven tot verheffing van het zedelijk peil der menschheid (want Victoria had de schrijfwoede en de auteursijdelheid), maar ook veel verder had zij 't, buiten den kring van haar huis, niet gebracht.

Nu is ze Koningin geweest; zij heeft aan 't hoofd van haar land gestaan gedurende een belangrijke phase van zijn ontwikkeling, en zij heeft het voorrecht gehad van een man tot echtgenoot te bezitten, die aan haar regeering en aan haar koningschap beteekenis, en kracht, ja luister heeft bijgezet. Dat heeft haar naam naar voren gebracht. Prins Albert is de groote verdienste geweest van Koningin Victoria, en, menschelijk, heeft zij getoond hem waard te wezen. Ook dit is een lof.

Men kan haar in vergelijking met Prins Albert niet bijzonder gedistingneerd noemen. Al de eerzucht van den prins - zucht naar de eer om zijn taak te vervullen ondanks het tegenstreven der omstandigheden - zal noodig zijn geweest om hem de zelfbeheersching en den takt te geven die alleen het hem mogelijk maakten zijn positie als leider van zijn gezin, van het hof, van het land te veroveren en te behouden. Aan zijn moeheid en zijn eenzaamheid is hij dan gestorven, zijn vrouw voor verdere veertig jaren van regeeren alleen latend.

Victoria heeft in haar dagboek een woord van den Prins genoteerd uit zijn laatsten levenstijd:

‘Ik ben aan 't leven niet gehecht, gij wel.’ (De Prins spreekt tot zijn echtgenoote.) ‘Wanneer ik een ernstige ziekte had, zou ik het dadelijk opgeven, ik zou niet strijden voor het leven, ik zou het leven niet vasthouden.’

Hoe is zij er toe gekomen die passage van haar journaal te publiceeren?

Omdat zij de mistroostige ontboezeming voor een bewijs van vroomheid aanzag.

Er was toch iets vulgairs en grofs in haar.

Maar de Prins-gemaal heeft het koningschap in Engeland tot een sociale macht gemaakt. Hij regelde den staat van het hof en maakte dat hof tot een modelinrichting; hij zocht de verbinding aan te knoopen tusschen de mannen van wetenschap en kunst en de regeerende kringen; hij gaf zich moeite om den smaak in te voeren op industrieel gebied en trachtte de Engelschen eigen-

[p. 402]

schappen in te planten waarvoor ze vroeger geen gevoel hadden gehad.

Dan leerde hij de Koningin regeeren, en zelfs beproefde hij aan de ministers duidelijk te maken dat er een macht van de kroon bestond buiten en boven het partijbestuur.

Hij nam een deel van de diplomatieke betrekkingen tot zijn domein. Met Victoria reisde hij op het vasteland en bezocht vreemde hoven. Hij was haar vertrouwde en haar blijvende minister.

In mijn herinnering is, nadat ik er eens van gelezen had, altoos blijven hangen de schildering van het bezoek door Victoria en Prins Albert in 1855, het jaar der wereldtentoonstelling, aan Napoleon III gebracht.

De Koningin heeft in haar dagboek vermeld hoe zij eenmaal op de Tuilerien een intiem diner samen met den Franschen Keizer hadden. Na het middagmaal werd de koflij gebruikt, uit een koffijkan Style Empire, die ondanks alle moeite van den bedienenden page in 't eerst het vocht niet wou doorlaten. Vroolijk stonden ze met hun drieën te praten voor het raam, het uitzicht op den tuin, muziekklanken in de verte, en geruisch van rijtuigen en het gewoel van de groote stad.

Bij het heengaande zilveren licht scheen de wereld zoo blij en mooi; en onder hun blijheid dachten ze allen toch aan wie er in de Tuilerien nog zoo kort geleden gewoond hadden, aan wat er al gebeurd was, en nog kon gebeuren.

Vroolijkheid en melancolie! De Keizer vertelde van Marie Antoinette; hij had Madame Campan gekend, en uit haar Mémoires deed hij verhalen over het oude hof .....

Hoe komen de menschen uit vervlogen dagen weer voor onzen geest te staan wanneer wij ons momenten, hier en daar, uit het leven van Victoria trachten voor te stellen! Louis Philippe, Nicolaas I, Frederik Willem IV, en de heele stoet van Engelsche ministers en staatslui, met Wellington, den raadsman, aan het hoofd, en Gladstone die de rij sluit.

Het is een heel rijke tijd voor Engeland geweest, de eerste helft van Victoria's regeering. De rijkdom kwam onverwacht, nadat men er lang op gewacht had. Want het Engeland van het begin der 19^e eeuw is geen gelukkig land geweest. Het had Napoleon

[p. 403]

ten onder gebracht en zich gedragen als de eers te mogendheid van Europa; maar voorspoed wou na afloop van den oorlog niet komen: men ging gedrukt onder ik weet niet welk lot.

Dan waren omstreeks 1830 de dagen der politieke hervormingen aangebroken; de nieuwe samenstelling van het Parlement scheen wonderen voor de toekomst te voorspellen. Maar ook to en kwam er niets wonderlijks, het bleef bij de kleine partij-twisten.

Eerst tusschen de '40 en '50 kreeg het land een schot.

De tijd van welvaart, grootheid en uitbreiding ving aan, onder het wachtwoord van vrijheid. Vrijheid van handel en van verkeer veroverde voor Engeland de wereldmarkt; het goud stroomde aan uit de goudmijnen van Californië, begon al van Australië te komen. De steden namen in bevolking toe, het spoorwegnet verbond de deelen van het land, de aangroeiende vloot bracht de verbinding met de geheele wereld. Arbeidersvereenigingen lieten zich gelden, maar de groote burgerij had het heft in handen. En het is de tijd geweest van de macht dier burgerij. Cobden, Bright, Gladstone zijn de groote namen.

Dat is zoo voortgegaan tot 1870.

De Prins-gemaal had in 1861 het hoofd neergelegd, de intieme betrekkingen met het Frankrijk van Napoleon III waren al lang verbroken. Misschien had een verbond tusschen Frankrijk en Engeland, als twee gelijken en met gelijke beginsels van handel en politiek, de verandering kunnen voorkomen die voor Europa naderde; maar het was zelfs al bij het leven van den Prins-gemaal gebleken hoe broos de betrekkingen met Napoleon III waren.

Het jaar 1870 bracht de nieuwe wereldmachten op het tooneel, - Duitschland en Rusland, - die Engelands wereldstelling en wereldmarkt bedreigden. Tegelijkertijd ongeveer traden met Gladstone de krachtige burgerelementen uit het bestuur van het land.

De eerste jaren na 1870 zijn het keerpunt.

En Victoria liet zich verblinden door den faiseur Disraëli met den schijn van een imperiale macht in Azië, juist op 't oogenblik dat de koloniale politiek in Engeland van haar pit en kracht verloor.

Maar eerst 1890 heeft getoond hoezeer en waarom Engeland achteruitging.

Zijn stelling in de wereld berust op zijn verzameld en bespaard

[p. 404]

kapitaal. Wie het goud bezit, heeft de macht, omdat wie het goud kan commandeeren, de gebeurtenissen meester blijft.

Lang had dus Engeland door zijn overwicht van geld voor zichzelf de gevolgen van den achteruitgang in zijn landbouw en zijn industrie kunnen verbergen; maar van 1890 af heeft het zijn kapitaal zien verminderen en zijn heerschappij over de geldmarkt zien dalen.

De oorlog met de Transvaal is zeker niet iets toevalligs voor Engeland geweest; de zucht voor zijn eigen behoud dreef het tot een vermeestering der goudmijnen van Zuid-Afrika als vergoeding voor wat van dag tot dag te loor ging.

En diezelfde oorlog zal nu het blok worden, waarover Engelands geldmacht struikelt.

Anderen staan gereed in het westen en oosten om wereldmacht en geldmacht naar zich toe te trekken.

Wat heeft de kroon, gedurende deze laatste dertig jaren, in Engeland gedaan om het land voor te lichten en tot zelfbewustzijn te brengen?

Een kracht, temperend en hervormend, voorziend en leerend, is van het koningschap niet uitgegaan.

De bewegingen in het land stonden buiten zijn sfeer. En wat vraagt nu de ebbe van de nationale energie en van het politieke instinct naar dood of leven van een ouderwetsche dame, die in de eerste plaats grootmoeder was, en die bovendien regeerde.

Haar scheiden maakt geen nieuw bedrijf in de geschiedenis. Het zijn thans onpersoonlijke machten die de insnijding der perioden van de Engelsche historie teweeg brengen.