De Gids. Jaargang 64

[p. 584]

Bibliographie.

Paedagogische schoolreizen door Dr. J.H. Gunning Wz. Amsterdam, W. Versluys. 1900.

Voordat de zaak tot stand komt, waarvoor Dr. Gunning met zooveel warmte en overtuiging pleit, zal er, hopen wij, een andere naam voor gevonden zijn. Of doet het er misschien weinig toe of zoo'n reis met een doel, zoo'n opvoedkundige reis, ‘als samenvatting van al de opvoedingsmiddelen waarover de school buiten het schoolgebouw kan beschikken’, een eenigszins afwerenden titel draagt, omdat Hildebrand in ‘Varen en rijden’ gelijk heeft, dat ‘reizen voor pleizier’ toch niet meer dan een droombeeld, een hersenschim is en reizen buiten den natuurlijken kring ligt der genoeglijke gewaarwordingen van een huisdier als de mensch?

Wat hiervan zij, dien pedanten naam moest men, dunkt ons, maar laten varen en zich bepalen bij het eenvoudiger ‘schoolreis’, een ding dat onder dien naam in Duitschland reeds een geschiedenis heeft, waarvan ons menige aardige en belangrijke bijzonderheid door den schrijver dezer brochure wordt verteld.

De schoolreis is het kind van de schoolwandeling, die in ons land, en in het bijzonder in Amsterdam, waar er reeds een ‘Gids’ voor verscheen, sinds geruimen tijd inheemsch is. En waar de lagere school de schoolwandeling heeft, is het niet meer dan natuurlijk dat men voor de middelbare de schoolreis verlangt. Welke uitnemende gevolgen van socialen, paedagogischen en hygiënischen aard de schoolreis heeft, hoe zij gemeenschapszin kweekt, karakters en lichamen staalt, den band tusschen onderwijzers en leerlingen versterkt, den gezichtskring uitbreidt en de kennis verrijkt, en op welke wijze een dergelijke reis, wil haar doel bereikt worden, behoort te worden voorbereid en uitgevoerd, ontvouwt ons Dr. Gunning in het breede.

In één opzicht dunkt ons zijn opstel onvolledig. Waar hij voorbeelden geeft van reisjes die gemaakt verdienen te worden, spreekt de schrijver steeds van tochtjes buiten onze grenzen. De paedagogische schoolreis - om haar nu maar eens zoo te blijven noemen - moet echter o.i. in de allereerste plaats dienen om de kennis van het eigen land uit te breiden. De fiets heeft reeds menigeen een Nederland doen ontdekken en doen bewonderen, van welks bestaan hij geen flauw vermoeden had; de schoolreis moet hetzelfde kunnen doen. Gelijk men de schoolwandeling op de lagere school begint met een wandeling in de eigen buurt, om ze allengs wijder uit te breiden, zoo geschiede het ook met de schoolreis die, met

[p. 585]

de eigen provincie aanvangend, allengs zich uitstrekke over het geheele land. Voor den volwassen jonkman blijven dan de reizen buitenslands, waarbij de kunst van waarnemen en van reizen, op de schoolreis geleerd, hem van groot nut zal kunnen zijn.

Zoo opgevat, hopen ook wij dat de schoolreis voor onze middelbare scholen niet lang meer een onbekende zal blijven.

Maeterlinck. Eene studie, door J. Schrijver Dz. Amsterdam, Scheltema en Holkema's boekhandel, 1900.

Zoo ik de voorlezing van deze ‘Studie’ over Maeterlinck - want zij is ‘een voordracht, gehouden in een bijeenkomst van leden der Vereeniging tot Beoefening van Vocale en Dramatische Kunst te Amsterdam’ - had kunnen bijwonen, zou ik mij waarschijnlijk eerst wat ongeduldig gemaakt hebben over de lange inleiding en, ofschoon rustig luisterend, misschien met halve stem geroepen hebben ‘la pièce!’ Maar al spoedig zou ik aangetrokken zijn geworden door de sympathie, de hooge vereering waarmeê hier over Maeterlinck en zijn werk gesproken wordt. Het is niet alleen kunstgenot, het is levensgeluk in den diepsten en breedsten zin van het woord dat de heer Schrijver bij Maeterlinck heeft gevonden en zijn toehoorders deelachtig wil maken.

Dankbaarheid, innige dankbaarheid is het alles-overheerschend gevoel dat het doordringen in de gedachten van den genialen Belg in hem gewekt heeft. Hij heeft Maeterlinck voor niet minder te danken dan voor dit groote: ‘dat, in plaats van doodenden twijfel aan goedheid, adel en geluk, een zekere en zoete bewustheid, die de mogelijkheid van bereiken van al dit schoon door alle menschen voorspelt, zegevierend haar intrede heeft gedaan in (zijn) hart’; ‘de duisternis van 't zwarte misnoegen’ heeft hij ‘door Maeterlinck's woorden zien vluchten voor den zonnewagen van tevredene en stille resignatie.’

Nu moge het schitterend beeld van een zonnewagen een beetje zonderling schijnen waar niets dan ‘resignatie’ verkregen is, - het blijkt al spoedig dat dit laatste woord veel te zwak is, waar het geldt een ‘vast geloof dat der menschen ergste leed geleden, hun hevigste smart doorstaan is, en de overwinning der ziel het feit zal zijn, dat de komende eeuwen zal beheerschen.’

Maeterlinck te schilderen als den wegbereider, den edelen apostel van dit geloof, den ‘gezalfde Gods’, is dan ook het hoofdmotief van des heeren Schrijver's rede. En, dit zoo zijnde, is het niet vreemd dat in zijn stuk Maeterlinck's laatste werk, La Sagesse et la Destinée, een veel grooter plaats bekleedt dan het geval is bij diegenen die minder den denker dan den kunstenaar hebben trachten na te voelen en te begrijpen. Niet vreemd ook, dat het onderscheid tusschen dat laatste boek en Maeterlinck's vroegere werken voor den heer Schrijver zoo weinig beteekent dat een groot gedeelte van zijn betoog gewijd is aan het bestrijden, een vurig, een hartstochtelijk bestrijden (‘oppervlakkig’, ‘absurd’, ‘gewaagd’, ‘brutaal’ heet, hier en daar, het werk van hen die anders over Maeterlinck gesproken hebben dan hij) van wat hij noemt ‘de onnoozele legende van den nieuwen Maeterlinck’.

Dit betoog, met warmte geschreven, is op zich zelf niet onverdienstelijk. En zoo een van ‘de hooge heeren der schriftuitlegging’ (zoo noemt de heer S. met een sneer waarvoor ik geen enkele aanleiding kan vinden, de schrijvers van een paar recente ‘essays’ over Maeterlinck) er ooit aan mocht hebben getwijfeld, of, ‘de kiemen van Sagesse et Destineé overal in Le Trésor des Humbles reeds teekenen van leven geven’, dan kunnen een

[p. 586]

paar goede citaten die hier zijn bijeengebracht, hem zekerheid geven omtrent de onderlinge verwantschap van die beide werken. Maar het erkennen van zulk eene verwantschap behoeft hem volstrekt niet te beletten van een nieuwe phase in de evolutie van Maeterlinck's gemoedsbestaan en van zijn denken te blijven spreken. Hij behoeft hiertegen te minder bezwaar te hebben omdat de dichter zelf het feit dier ‘evolutie’ heeft erkend, rondweg heeft verklaard, dat het zijn streven is in toenemende mate eenvoudig en waar te zijn, de rol van het mysterie in het leven en in de letterkunde te beperken, en nu hij, op zijn vroegeren arbeid doelend, zelfs gesproken heeft van zijn ‘verleden’ waaraan anderen ‘meer getrouw zijn gebleven’ dan hij zelf.

Ofschoon de heer Schrijver geen van Maeterlinck's drama's opzettelijk en uitvoerig ter sprake brengt, (‘absurd’ komt het hem voor ‘het intieme maaksel er van na te gaan en te spreken van de middelen waarmede Maeterlinck zijn doel bereikt’) zoo heeft hij toch aan Maeterlinck's opvatting van het drama en aan zijne verhouding tot het bestaande tooneel een groot gedeelte, en niet het minst belangrijke, zijner rede gewijd. Punt van uitgang en wegwijzer is hem, bij zijn beschouwingen, het mooie opstel ‘Le tragique quotidien’. Tot een flinke toetsing van Maeterlinck's drama's aan het daarin uitgesproken beginsel komt het niet. De heer S. wil dit liever vermijden. Want, zoo Maeterlinck al getracht heeft zijn eigen ideaal in die verschillende drama's te verwezenlijken, ‘volmondig mag men erkennen dat hij haar’ (d.i. de oplossing van het vraagstuk) ‘in geen geheel bereikt heeft’ En zoo schijnt het dan ‘onnut na te gaan in welk dat meer, in welk dat minder het geval is.’

Zullen de lezers van den heer Schrijver het betreuren dat deze ontleding en waardebepaling van Maeterlinck's dramatischen arbeid in zijne ‘Studie’ ontbreekt? Mij dunkt, zij zullen spoedig inzien dat, zoo zij er in gevonden werd, de geheele toon van het stuk een andere zou zijn geworden; en in dien toon van bewondering en dankbare vereering ligt immers juist de aantrekkelijkheid dezer voordracht. Maar wel mag het verzoek tot den heer S. gericht worden om over de dramatische theorie van Maeterlinck, als artistieke leer beschouwd, te blijven nadenken en er later, liefst niet in een redevoering, nog eens over te schrijven. Misschien komt hij dan wel wat terug op zijn afkeurend oordeel over de dramatische ‘spanning’ uitgesproken. Misschien bemerkt hij dan dat sommige van Maeterlinck's drama's, zooals l'Intruse, La Mort de Tintagiles, Intérieur, juist door de intensiteit der spanning zoo sterk ontroeren. Misschien ziet hij dan in, dat de moderne psychologie geen ongelijk heeft wanneer zij in spanning en ontspanning het geheim zoekt van al onze aethestische aandoeningen.

Ook mag hem, met het oog op zulk een ‘reprise’ van het onderwerp, de vraag gesteld worden, of hij, op blz. 46, den tooneelspeler niet verward heeft met den tooneelschrijver, wanneer hij den eerste, niet den laatste, gelijk stelt met den ‘componist’? En moet nu waarlijk de tooneelspeler - d.i. de vertolker, de uitbeelder der visie van een ander - ‘een priester’ worden, ‘die, o, heel zelden, uit hooge roeping gaf een stukje van zijn eigen ziel?’

Wie zóó voor de verheffing der tooneelspeelkunst ijvert, zal, vrees ik, zijn doel al te vér voorbijschieten.

A.G. v H.