De Gids. Jaargang 64

[p. 382]

Buitenlandsch overzicht.

26 April.
Waarheen?

De aanslag op den Prins van Wales, de opening van de wereldtentoonstelling te Parijs, het aftreden van het Spaansche ministerie, het conflict tusschen de Vereenigde Staten en de Porte, - o, er is een zakvol nieuws, deze maand! Ik vergeet nog de agitatie in Londen over het openbaar maken der militaire rapporten van Lord Roberts, Sir Redvers Buller en Sir Charles Warren, het huwelijk van de Oostenrijksche aartshertogin met den Hongaarschen edelman en het bezoek van het jonge echtpaar aan den overouden Kerkvorst op het Vaticaan, het pleizier van de Parijzenaars in de draaiende trottoirs van de expositie, het intrigeeren van Prins Ferdinand van Coburg, het bezoek van czar en czarin aan Moscou, het voortdringen der Franschen over de grenzen van Marocco, en het handenafkappen in den Congo-staat.

Is er niet nog meer? - Mij dunkt immers dat Keizer Wilhelm aan zijn oom, den Prins van Wales, zijn opwachting is gaan maken; en zoo ik mij niet vergis, heeft de oudste zoon van den regent van Beieren zich verloofd met zijn nicht, de dochter van den hertog-oogenarts; en, ja dat weet ik zeker, de heele maand heeft Koningin Victoria zich door de hoofdstad van Ierland laten rondrijden, om de verkoelde bevolking door haar blik te verwarmen. Laat ons hopen dat de goede oude eerwaarde dame er zelf geen verkoudheid door heeft opgeloopen.

Maar, vrienden, het is een kaleidoskoop van belangrijkhedens! Al draaiend en tijdwentelend vertoont ons de maand die purperen, schitterende, roode, grauwe, gouden glasbrokjens historie. En uit den bijbehoorenden phonograaf klinken ons de woorden tegemoet die aan de vertooning annex zijn. Geen prentje zonder zijn legende; geen gebeurtenissplinter zonder zijn vonkje van taal. Mooie woorden, bijzonder mooie woorden zelfs gedurende deze maand! ‘Maatschappelijke solidariteit!’ ‘De arbeid, die alle

[p. 383]

problemen van de samenleving oplost, de heilige arbeid!’ Dit is uit de openingsspeeches der wereldtentoonstelling. En diep gevoelde gedachten daarbij: ‘Het geluk huist niet op een troon of aan een hof’; dit is uit het dagboek van een gewezen aartshertogin, de jonggehuwde Hongaarsche edeldame.

En het indrukwekkendste toch van wat er in dit tijdsverloop voorviel was noch een gebeurtenis noch het uitspreken van een woord. Het allermooiste was een gebaar. Le beau geste! Wat gaat daarboven? Meld het, Mnemosyne, voordat de alverslindende vergetelheidskaak van den Tijd gelegenheid vindt om het in den duisteren afgrond van het Niet te doen verdwijnen.

Le beau geste van deze maand werd verricht door den stationschef te Brussel. ‘Hoe is de jongen bij het portier kunnen klimmen om zijn pistool op den prins van Wales af te schieten?’ vroeg men hem. ‘De trein was op 't punt zich in beweging te zetten,’ luidde het antwoord van den statie-overste, ‘en ik maakte juist zoo'n diepe buiging voor Zijn Hoogheid, dat ik niet kon zien wat er om mij gebeurde. Daarvan heeft de jongen gebruik gemaakt.’

Is deze diepe buiging niet meer dan schoon? Symbolisch verheven, zou ik haar willen noemen, als ze niet zoo laag was geweest. Ze is mooi, de buiging, van welken kant men haar ook beschouwt. Ten eerste van den kant van Zijn Hoogheid, die haar en face heeft mogen ontvangen; en niet minder mooi voor de menschen die haar van achteren hebben kunnen zien; van ter zijde was zij belangrijk voor den would-be moordenaarsjongen.... Ja, dit was een buiging waarom men rond kan loopen en voortdurend cirkels mag beschrijven; ze blijft subliem, vooral van achteren bekeken.

‘Ik boog zoo diep, Uw Hoogheid...’

Maar de trein is al lang weggereden met zijn kinderpistool-geschiet;... en zijn maandgebeurtenissen en zijn maandhoogheden. Al dat bonte feitgeflikker en woordgedruisch voorbijsukkelend voor onze oogen en voor onze ooren, wat kan het ons schelen? Ons hart is er niet bij. Daar ginds is ons hart, daar ginds waar de werkelijke hoogheid zich voor ons vertoont.

Nog houdt het pleit aan.

Er is gedurende deze maand wel veel gemarcheerd en veel gevochten in Zuid-Afrika, maar ten slotte is men, noch aan den eenen, noch aan den anderen kant veel verder gekomen.

Dit is, betrekkelijk, al een groot succes voor de Boeren; toch behoeven we ons niet zoo diep te buigen voor de hoogheid van een vrijheidlievend volk dat we er de waarheid voor uit het oog

[p. 384]

verliezen. En de waarheid is dat de actie tegenwoordig uitgaat van het Engelsche leger.

De Boeren zijn gedwongen tot verdediging en tot den kleinen krijg. Zij hebben gedurende de drie eerste maanden van den oorlog de gelegenheid tot aanval gehad, en het behoeft nog in 't geheel niet hun schuld geweest te zijn dat zij van die gelegenheid geen volledig gebruik hebben gemaakt. Maar zeker is 't dat zij den tijd van actie hebben voorbij laten gaan, of voorbij hebben moeten laten gaan. In plaats van de Kaapkolonie binnen te trekken, en de geheele verwante bevolking van Zuid-Afrika te dwingen of over te halen dat ze zich bij hen aansloot, hebben zij zich vast laten houden door de belegering van Ladysmith, Kimberley en Mafeking, en daardoor de kans verloren van een machtige beweging die geheel Zuid-Afrika meesleepte. Het kan wezen dat hun krachten voor dat grootere doel niet voldoende waren, of dat de oorlog te onverwacht voor hen is uitgebroken om alle maatregelen te kunnen voorbereiden, het kan ook wezen dat zij moreel niet het overwicht hadden om de leiding van Zuid-Afrika op zich te nemen, - hierover wil ik niet twisten of lang redeneeren, het feit bestaat dat de Engelschen dat overwicht terug hebben verkregen, en dat zij de geheele macht van hun imperium inzetten om het te behouden.

De vraaag is: hoe lang kunnen ze daarmee voortgaan?

Hebben zij belang bij het volhouden?

Deze oorlog gaat den Engelschen langzamerhand aan manschappen en aan geldmiddelen kosten wat zij ongeveer een halve eeuw geleden betaald hebben voor den krijg tegen Rusland in de Krim. En Lord Salisbury heeft nog onlangs gezegd dat het steunen van de Turken een verkeerde rekening was geweest, en dat Engeland had gehandeld als iemand die maar hardnekkig voortgaat om op het verliezende paard te wedden en op te zetten.

Dreigt het in deze Zuid-Afrikaansche geschiedenis niet eveneens te gaan?

Gesteld dat het aan de Engelschen gegeven is om het doel van dezen krijgstocht te bereiken, en dat - wie weet na hoeveel opofferingen en hoeveel ellende? - Pretoria in hun handen is gevallen, zal dan ook het doel van den oorlog bereikt en de vrede in Zuid-Afrika hersteld zijn? Neen, dan eerst beginnen de moeilijkheden, en de heele zorg van Engeland zal gedurende jaren er op gericht moeten zijn om Zuid-Afrika in rust te houden.... totdat het zal blijken dat het niet gaat.

[p. 385]

Het mag naïef geschenen hebben van Kruger dat hij, na de overgaaf van Cronjé, aan de Engelschen een vrede voorgeslagen heeft, waarbij de voordeelige voorwaarden aan de zijde van de verbonden Republieken waren; maar het was toch de juiste oplossing. Engeland kon ze niet aannemen, maar 't had ze moeten aannemen. Men doet beter, zelfs als zijn eer er mee gemoeid is, met niet op het verkeerde paard te blijven doorwedden.

Is er dan een mogendheid die Engeland tot rede kan brengen?

Ik meen van neen. Wie onder de mogendheden belang heeft bij Engelands zwakheid, die zal zich waarlijk niet in de zaken gaan mengen, nu Engeland zelf er zich in werkt. En de Zuid-Afrikaansche Republiek direct te steunen, zoodat er een Vereenigde Staat van Zuid-Afrika ontstond, wie zou daar niet tegen opzien?

Er blijft, dunkt mij, maar éen uitweg met eere. Het is de bijeenroeping van een Europeesch congres, waar ook de Vereenigde Staten van Amerika bij vertegenwoordigd zijn. Europeesche en Amerikaansche belangen zijn gemoeid met de regelmatige ontwikkeling van den toestand der Zuid-Afrikaansche Republiek omdat de goudmijnen van den Rand een kosmopolietisch bezit zijn. Afrika, daarenboven, is het werelddeel van de internationale verdragen, en moet het nog lang blijven, omdat er geen machtige inheemsche Staten zijn, en de volken van Europa het op 't eind in zijn geheel onder elkander zullen deelen.

Een congres voor Afrika zou een vervolg zijn op het vredes-congres van 1899.

Het kon aan de Zuid-Afrikaansche Republiek en aan den Vrijstaat het algemeen gegarandeerde bezit geven van hun vroegere grenzen en van hun onafhankelijkheid. Daartegenover zou staan dat door de Boeren een waarborg werd gesteld van hun vredelievende gezindheid jegens Engeland en van hun tegemoet komen aan Engeland's wenschen, b.v. door de onderwerping aan een tijdelijke internationale contrôle over Johannesburg en over het gebruik der inkomsten van de goudmijnen. Een liberale regeling van de toelating der vreemdelingen tot het burgerschap spreekt dan van zelf.

Zoo werd er vrede in Zuid-Afrika gebracht, en een betere toekomst voorbereid.

De Europeesche mogendheden zouden er bij winnen, omdat hun invloed in Afrika toenam, en Engeland een gewichtig beginsel prijs gaf; en een geheel vreemde toestand zou toch niet geschapen

[p. 386]

worden, omdat een soortgelijke internationale contrôle al in Egypte bestaat, en het vernederende voor de Zuid-Afrikaansche Republiek wordt weggenomen door het tijdelijke van den maatregel.

Maar Engeland zal er de hand niet toe leenen, merkt men misschien op.

Als het verstandig is, en zijn eigen belang wil begrijpen, dan zal het zeker toestemmen. Het heeft een fout begaan door de Transvaal tot oorlog te drijven, het heeft de vreedzame ontwikkeling van eigen macht in Zuid-Afrika verstoord, en nu krijgt het door de voorgestelde maatregelen gelegenheid zijn invloed langzamerhand te herwinnen zonder de buitensporige kosten van een groot bezettingsleger. En hoeveel andere redenen zijn er niet waarom Engeland voor een concert der Europeesche mogendheden zou bukken!

De groote vraag alleen is of Europa voor een congres te vinden is.

Mij dunkt het geldt hier de eer van de Europeesche regeeringen.

De Zuid-Afrikaansche oorlog heeft een duisteren oorsprong. Hij is veroorzaakt door intrigues en afspraken en overleggingen waarmee het Engelsche gouvernement, in zijn geheel, niet mee te maken heeft gehad. Engeland heeft op eenmaal voor een oorlog gestaan, dien het niet had gewild.

Hoeveel is er in den laatsten tijd in Europa niet gebeurd, waarbij de regeeringen zijn meegesleept omdat zij moesten bukken voor vreemde, ongrijpbare machten. Men denke aan Frankrijk.

Het wordt tijd dat de regeeringen zich toonen, dat zij voorop gaan, dat zij kracht openbaren. In 't geval van een Europeesch congres omtrent Zuid-Afrika kunnen zij het goede en het edele doen, terwijl zij tegelijk hun eigen voordeel in 't oog houden.

Laat de edelmoedige gezindheid van een machtig potentaat eenige verzekering van welslagen geven, en laat Nederland zich dan in de bres stellen voor het idee.

Dat zou eerst een mooie geste wezen, het gebaar waarmee een voorzitter, in 't jaar 1900 nog, een Haagsch congres van Europeesche staten over Zuid-Afrika geopend verklaarde.

Een staats-overste is toch iets meer dan een statie-overste die zijn niet-zien excuseeren mag door zijn diepe buiging voor wereldsche hoogheden.

Waarheen zal 't gaan?

B*.