De Gids. Jaargang 64

[p. 195]

Bibliographie.

Dageraad door W.G. van Nouhuijs. Amsterdam, Van Holkema & Warendorf.

Hoewel W.G. van Nouhuijs een man is van breede letterkundige ontwikkeling, een criticus die oog en oor heeft voor wat de modernen ons te zien en te hooren geven, toont hij zich, waar hij zelf als scheppend kunstenaar optreedt, eer een man van den ouden stempel dan een moderne. Slechts eens, voor zoover wij ons herinneren, is hij uit den oud-letterkundigen band gesprongen: toen hij Egidius en de Vreemdeling schreef. Dat was knap en interessant werk, modern-wijsgeerig-symbolisch, maar leek wel van een anderen Van Nouhuijs dan dien wij als dramatisch auteur en novellenschrijver hadden leeren kennen.

In dezen bundel hebben wij weer met den bekenden novellist te doen, die het niet ver en niet diep zoekt en die de vleugelen zijner phantasie niet zeer wijd uitslaat, maar het liefst uit zijne herinnering een treffend tooneel weergeeft, rustig en eenvoudig, zonder hoogopvlammenden hartstocht, een klein uiterlijk of innerlijk drama, waarvan een zachte ontroering uitgaat. Zoo zijn deze schetsen, die zich goed laten lezen, met uitzondering van een: ‘Na tien jaar’, waarin de vergelijking van een jonge dame met een viool - ‘Een ander heeft de plaats aan zijn schouder ingenomen’ - en, in verband daarmede, het uitspinnen van het motief van het springen van een snaar, ons voorkomt van twijfelachtigen smaak te zijn en dus beneden des schrijvers talent.

Te samen genomen staan deze schetsen niet hooger dan wat vroeger door den schrijver werd gepubliceerd in Eenzamen, en lager dan de zeer verdienstelijke novelle Zijn kind.

Frans Coenen Jr. Bleeke levens. 's Gravenhage, Loman & Funke.

Een Zwakke, Verveling, Bleeke levens, deze titels van het werk van Frans Coenen zeggen duidelijk genoeg, waar de schrijver bij voorkeur de motieven zoekt voor zijne novellen en welken kijk hij heeft op het leven. Niemand die hem daarvan een verwijt mag maken. Men kiest zijn temperament niet en wanneer de kunstenaar het eerst en het sterkst getroffen wordt door de teleurstellingen, het onbevredidigende, het bleeke en doodsche van het leven, dan is hij in zijn recht, wanneer hij dat het eerst en het liefst tot stof kiest voor zijn kunstwerk. Maar het gevaar bestaat dat men zulk een geliefd motief aangrijpt ook zonder sterk getroffen te zijn en zonder er zich rekenschap van te geven of het de moeite van den arbeid loont. En aan dat gevaar ontsnapt Frans Coenen niet altijd. Zoo komt er in dit boek een schets voor: ‘Twijfelmoedig,’ waarvan het motiefje maar flauwtjes is aan-

[p. 196]

gegeven en de uitwerking zoo gerekt is dat aan de niet meer dan achttien kleine bladzijden geen eind schijnt te komen, en men vraagt wat den schrijver kan gedrongen hebben om aan deze stukjes als aan iets van waarde hier een plaats te geven.

Dat zal men zeker niet vragen van de schets: ‘Kinderleven.’ Het kind van wien hier een dag uit zijn leven, voornamelijk uit zijn schoolleven, beschreven wordt is alweer een ‘bleek leven’ in den dop, een kleine ‘zwakke,’ bestemd om het leven grauw, triestig, vervelend te vinden. Wel heeft Hildebrand het al zestig jaar geleden in ‘Kinderrampen’ gezegd, dat de school de rechte plaats niet is om het kindergeluk diep te voelen, maar van kinderen van welgestelde ouders die zich, ondanks het bezit van een lieve, zachte moeder, ‘arm en bloot in 't leven en van allen verlaten’ voelen, wist men voor zestig jaar nog niet. Ook hier past geen verwijt, allerminst waar Frans Coenen dit stukje leven heeft geteekend met fijnvoelende zorg, geen trekje te veel of te weinig, zuiver en echt. En dan staan daar aan het begin van ‘Kinderleven’ vier of vijf bladzijden als teekening van den ontwakenden dag en van het ontwakende leven in het huis, die al bijzonder mooi zijn.

Précis de phonétique française à l'usage des Néerlandais, par A. Bourquin et J.J. Salverda de Grave. Leide J.M.N. Kapteyn 1899.

Het kan vreemd schijnen, dat er tot dusverre in Nederland nog geen leerboek of leerboekje voor Fransche phonetiek verschenen was. Onze leeraren aan gymnasia, middelbare en kweekscholen zijn anders niet gewoon zich onbetuigd te laten als schrijvers van grammatica's, leesboeken, handleidingen voor idiomatiek enz. Sommige van hen hebben op dit gebied inderdaad zeer goed werk geleverd. Maar dat is het juist. Met de spraakkunst zijn zij meestal goed vertrouwd, in de letterkunde van Frankrijk, ook in die van den dag, zijn de meesten van hen flink thuis en op het punt van idiomatische uitdrukkingen, spreekwijzen, spreekwoorden, zouden ze zelfs een Franschman kunnen vastzetten. Maar de phonetiek is hun fort nog niet. Met een dragelijke uitspraak stellen de meesten zich voor zichzelve en voor hun leerlingen (voor deze laatste zelfs met minder) tevreden. Zij doceeren die uitspraak op dezelfde manier als waarop zij zelve ze geleerd hebben: door vóórdoen en nadoen, met aanwijzing, meestal in 't voorbijgaan, zelden opzettelijk, van al te grove fouten tegen de orthoëpie. Maar over de eigenaardigheden van het Fransche klankstelsel hebben de meesten hun gedachten nog niet laten gaan en voor de eigenaardigheden van toonhoogte, toonverandering en rythmus der Fransche volzinnen hebben velen weinig oor.

In de laatste jaren is daarin een gelukkige verandering gekomen. Maar nagenoeg uitsluitend binnen den kring van hen, die zich voor de middelbare akte-examens voorbereiden - waar de phonetiek als ‘theorie van de uitspraak’ een afzonderlijk nummer van het programma is geworden - en van de leeraren, die voor deze examens de candidaten opleiden. En voor deze, die allen voldoende Fransch verstaan en bij onderwijs en studie zich uitsluitend van de Fransche taal bedienen, bestaat immers een uitnemend, helder geschreven leerboekje voor Phonetiek, het bekende Les sons du français van Paul Passy, waaraan men alleen kan verwijten dat het de vreemdelingen, die allereerst de normale uitspraak zich hebben eigen te maken en zuiver moeten leeren lezen, wel eens op een dwaalspoor brengt door hen al

[p. 197]

te zeer in te wijden in de vrijheden, die de Parijzenaar zich in het vlugge gesprek veroorlooft.

De behoefte aan een opzettelijk voor Nederlanders geschreven eenvoudig leerboekje voor phonetiek zou zich dus pas doen gevoelen wanneer ook voor de akte-lager-onderwijs de phonetiek in het examen-programma werd opgenomen. En het scheen niet gemakkelijk hiertoe te geraken. Een akte-examen voor lager onderwijs in een vreemde taal is een wonderlijk soort van onderzoek. Men mag alleen vragen naar ‘de beginselen’ der vreemde taal; alleen deze behoeven door den gediplomeerde onderwezen te worden. En ‘beginselen’ wil hier eenvoudig zeggen: ‘het allereenvoudigste, het a b c’. Daar niemand er tot dusverre aan gedacht heeft, naast de orthographie de phonetiek tot die ‘beginselen’ te rekenen, en daar ook de wetgever, toen hij van ‘beginselen’ gewaagde, wel niet aan dit physisch-physiologisch studievak zal gedacht hebben, zoo scheen het gewaagd het, als een afzonderlijk nummer van het examenprogramma, voor de candidaten l.o. Fransch verplicht te stellen.

Doch ook hier zou de praktijk de theorie een weg banen. De toegevende wetgever had aan die ‘lagere’ candidaten toch ook het verkrijgen van ‘een goede uitspraak’ voorgeschreven. En, helaas! wat moest men veel in wettelijken zin voor ‘goed’ laten doorgaan dat alleen bij wijze van fictie zoo heeten mocht! Zelfs diegenen onder de voorbereiders der candidaten die de phonetiek als een lastige nieuwigheid hadden gewantrouwd, begonnen zich af te vragen of zij hare hulp niet zouden inroepen om althans te beproeven die weerbarstige spraakorganen wat leniger te maken en die Nederlandsche ooren wat gevoeliger voor de zuiverheid der Fransche spraakklanken en de eigenaardigheden der Fransche dictie. Bovendien werd het toch wel wat zonderling ‘de beginselen’ van het Fransch te laten doceeren door onderwijzers die nagenoeg niets wisten van de manier waarop een neusklinker gevormd wordt, van het onderscheid tusschen b en d aan het eind der woorden in het Fransch en in het Nederlandsch, van het eigenaardig karakter der ‘liaison’, ja zelfs - want de onkunde der candidaten, die toch in het bezit zijn van een Nederlandsche onderwijzersakte, bleek zoo ver te gaan! - van het bestaan en de werking der stembanden en van het velum.

Intusschen zou het pas mogelijk wezen den nieuwen weg met succès in te slaan, wanneer een goed, kort, helder, praktisch ingericht handboekje voor Fransche phonetiek geschreven werd, meer speciaal voor Nederlanders ingericht en op de bevatting der candidaten voor de akte l.o. berekend.

Dat boekje bestaat sinds eenige maanden. Twee in alle opzichten bevoegde taalkundigen, door universitaire opleiding of eigen studie wetenschappelijk geschoold, mannen ook van ervaring op onderwijsgebied, met name als examinatoren, de heeren Bourquin en Salverda de Grave, hebben het te zamen geschreven.

Het geeft een helder overzicht van het Fransche klankstelsel, wijst aan door welke articulatie-bewegingen de Fransche klinkers en medeklinkers tot stand komen en door welke onhandige wijzigingen in die articulatie de fouten gemaakt worden die zich voor het Fransche oor vertolken in speciaal-Hollandsche fouten tegen de uitspraak van het Fransch. Een paar helder geschreven, maar wel wat al te beknopt gehouden hoofdstukken over de zoogenaamde ‘liaison’ en de uitspraak van den volzin, d.i. over accentuatie, verlenging van medeklinkers enz., besluiten het handige, nette boekje, welks clientèle waard is zich uit te strekken buiten de grenzen der onderwijswereld, in

[p. 198]

alle kringen der Fransch-lezenden en sprekenden onder de Nederlanders.

Voor aanmerkingen op enkele bijzonderheden is het hier de plaats niet. De belangstellende lezer zal die binnen kort in Het Museum kunnen vinden. Het kon voor De Gids niet anders dan aangenaam zijn dat een artikel, in 1890 in ons tijdschrift verschenen, getiteld: ‘Gesproken en geschreven Fransch,’ blijkens het voorbericht van dit Précis, den samenstellers bij het schrijven van hun boekje goede diensten heeft bewezen.

A.G. v. H.