De Gids. Jaargang 64

[p. 190]

Buitenlandsch overzicht.

28 December.
Oudeneeuwsavond.

Wanneer deze regels verschijnen.....

Maar ik heb niet voort te gaan, want ik kan het korter zeggen: het jaar is uit, en de eeuw is uit. Wij waren fin de siècle, maar zelfs fin de siècle heeft nu afgedaan, en we denken aan de babyeeuw; - hoor ik al niet het gekrijt waarmeê ze haar entrée in de wereld maakt!

Al wil men zich ook onverschillig houden, heelemaal kan men toch den indruk niet van zich afzetten dat men een overgangsmoment van den tijd beleeft. De oude eeuw verhuist thans naar de rommelkamer, waar men er paragraphen voor geschiedboeken uit snijdt, evenals men de oude manen tot sterren verknipt. Zij heeft volop de gelegenheid gehad, gedurende de laatste honderd jaren, om te zeggen wat ze met zich omdroeg, en om aan 't licht te brengen wat ze inhield. Niet iedereen krijgt zooveel tijd tot uiting van zijn gedachte. Maar nu is ook haar beurt van zwijgen gekomen. De nieuweling wacht ongeduldig het oogenblik om zich te doen hooren.

[p. 191]

Wat is de boodschap van de vergane eeuw aan haar jongste zusje op komst? -

Drie slagen vernemen wij op de planken van het historietooneel: zij annonceeren het ophalen van het gordijn voor het nieuwe bedrijf. En de slagen luiden: Stormberg, Magersfontein, Tugelarivler; en ze beuken Gatacre, Lord Methuen en Sir Redvers Buller. Profetische slagen van den régisseur der wereldgeschiedenis! Going, going, gone! Verdwenen, het oude; - het onbekende, het onverwachte, het ongedachte treedt aan. Plaats voor het nieuwe bedrijf, voor de nieuwe eeuw!..

Maar wat heeft het verleden bijeengegaard, om het tot vervorming en als tot een wereldgeboorte aan de toekomst over te leveren? -

Ziet, we zijn hier op dit uiterste eind van de oude eeuw gekomen aan een scheiding der wateren van den tijdstroom.

Laat mij niet te ver mijn gedachten terugzenden in de nevelen der afgeloopen historie. Wij weten dat de nieuwe geschiedenis aanvangt met de ontdekking en de inbezitneming van een nieuwe wereld: een Indië in het Oosten en een Indië in het Westen, Amerika, en nog een verder Indië dat lang als een fantasmagorie voor de verbeelding wegdeint, Australië. De middeneeuwen dragen als kenmerk het enthousiasme voor de kruistochten; hun geestdrift zoekt en gaat uit om het plekje te vermeesteren van een kribbe, een kruis en een graf, tot een vrijen bedevaartsgang. Maar het nieuwe Europa, aardsch geneigd en aardsch gezind, legt beslag op de geheele wereld. De nieuwe geschiedenis begint met een tijdperk van verovering. Verovering door de wapens, door den handel, door de exploitatie. En het jonge Europa hield de andere werelddeelen eenvoudig voor een exercitieterrein.

Het koppel eeuwen, dat tegenwoordig tot de historie behoort, de 18^e en de 19^e eeuw, zag een verandering in de richting der gebeurtenissen plaats grijpen.

Eerst werd de samenhang al nauwer en nauwer tusschen Europa en het koloniaal gebied der Europeesche mogendheden. Wat in Europa voorviel had ginds zijn nawerking.

Geen van de groote oorlogen in de 18^e eeuw gevoerd, of hij

[p. 192]

vond zijn terugslag in de koloniën. De veldslagen in de zuidelijke Nederlanden of in Duitschland geleverd, beslisten mede over het lot van Amerika en van Indië, en het is gedeeltelijk ten gevolge van een combinatie der Europeesche mogendheden tegen Engeland dat de Vereenigde Staten van Amerika hun onafhankelijkheid wonnen.

Met de zelfstandigheid van de afvallige Amerikaansche koloniën is er een vreemd element de wereldhistorie, met haar Europeesch middelpunt, binnengetreden. Dadelijk liet het dan zijn invloed in Europa gevoelen, want het heeft zijn aandeel gehad in het tot stand komen der Groote Revolutie op het eind der 18^e eeuw, evenals de oorlogen tijdens Revolutie en Napoleon wederom geleid hebben tot het onafhankelijk worden van bijna het geheele continent der Nieuwe Wereld. Actie en reactie, - maar thans, in de 19^e eeuw, niet langer tusschen Europa en zijn aanhangsel, neen, tusschen zelfstandige machten in Europa en buiten Europa.

Hoe krachtig, en hoe intiem tevens, de invloed dier buiten-Europeesche mogendheid zich deed gelden, blijkt uit de houding die Engeland genoopt werd tegenover zijn bezittingen aan te nemen. Om na den afval van Amerika koloniale mogendheid te kunnen blijven moest het aan het meerendeel van zijn onderhoorigheden zelfbestuur toekennen. Daardoor werd het de grootste koloniale macht, maar kwam tegelijkertijd in een bepaalden zin buiten Europa te staan. Het had er zelfs soms wel iets van alsof Engeland de koloniën van andere Europeesche rijken als zijn primitief eigendom beschouwde dat in den loop der tijden door de natuurwet in zijn bezit terug zou vervallen; zoo zeer vereenzelvigde het zich met al wat buiten-Europeesch was. Ja, er is wel aan gedacht, en ook wel sprake van geweest dat de Vereenigde Staten weer in éen bond met Engeland zouden worden opgenomen als de kern, die bond, van een grooten Angelsaksischen bondstaat over de geheele wereld.

De gang der gebeurtenissen leidde echter naar een tegenovergestelden kant. Niet Engeland zou den toon aangeven, maar Amerika zou het willen doen. Tot voor korten tijd nog van het Engelsche kapitaal en van de Engelsche industrie afhankelijk hebben de Vereenigde Staten zich in de laatste jaren van de 19e eeuw geëmancipeerd, en door de reusachtige ontwikkeling der hulpbronnen van

[p. 193]

hun land hebben zij Engeland en de andere Europeesche staten overvleugeld. Tegelijkertijd hebben zij door den oorlog met Spanje positie gekozen als veroverende mogenheid, maar tevens post gevat aan de voordeur van Azië. De oude wereld zal hun heerschende stem vernemen, zooals reeds het nieuwe continent ze hoort.

Ook Japan, het Groot Brittannië van Azië, laat zich op den Stillen Oceaan gelden. En zoo komen de nieuwe mogendheden die met Europa niet te maken hebben, in elkanders buurt. Het middelpunt der wereld gaat zich verplaatsen buiten Europa's sfeer.

Moet men het toeschrijven aan die uitbreiding van macht bij vreemden dat Engeland in dezen laatsten tijd zich geprikkeld voelde om zijn kolonies nader aan zich te sluiten en zijn gezag waar iets haperde krachtiger te vestigen? of is er een daemon in het leven der wereldgeschiedenis die den heerschende, wanneer hij zijn heerschappij zich voelt ontglippen, tot een overschatting en overspanning van zijn krachten aanspoort om daardoor het nieuwe gelegenheid te geven tot groei? - Om 't even, Engeland, verleid door zijn grootheidszin of bedot door wat het hield voor zijn politiek instinct, heeft den fatalen stap in Zuid-Afrika gedaan, en het Mene Tekel Upharsim klinkt het tegemoet uit de slagen van Stormberg, Magersfontein en Tugela-rivier. Of het 't nu reeds inziet of niet, of het veel of weinig van zijn troepen in den strijd tegen de Boeren wil verspillen, op den duur of in de naaste toekomst is de oprichting van een onafhankelijken bond van Vereenigde Staten in Zuid-Afrika verzekerd. En daardoor een nieuw lid gevoegd bij de volken die Europa over het hoofd willen groeien of zijn gegroeid.

Op die manier voltooit zich het proces dat begonnen is met ontdekking en verovering, dat voortgezet werd door opleiding en samengaan, in een revanche van het buiten-Europeesche element dat op zijn beurt Europa zal gaan leiden en - heroveren.

Engeland hield tot nog toe de ruime keten waardoor die vreemden aan het beschavingscentrum waren verbonden. De schakels vallen er thans uit weg.

Arm Europa dat achtereenvolgens bedrogen is uitgekomen in al zijn verwachtingen. Waar is Italië gebleven? en Frankrijk? En kunnen wij onze hoop stellen op het militairisme van Duitschland?

't Is waar, Rusland is over; maar Rusland is half-Azië en Azië.

[p. 194]

Ook voorzie ik dat de strijd van de nieuwe eeuw tegen de overmacht van het groot-kapitaal, met primitiever kracht dan in Europa geschieden kan, gevoerd zal worden door de farmers van het Westen van Amerika en door de landbouwbevolking van Afrika.

Nieuwe bronnen van menschenkracht! Plaats voor het nieuwe!