De Gids. Jaargang 63

[p. 521]

Jacob Maris. (Geboren te 's Gravenhage 25 Augustus 1837. Gestorven te Karlsbad 6 Augustus 1899).

Op de volrijpe middaghoogte van zijn rijken levensweg, nog vóór de herfst kwam om den winter aan te kondigen, heeft Jacob Maris zijn immer gewillig penseel uit de hand gelegd en is heengegaan even stil en waardig als hij was bij zijn leven. Zoo iemand, kon hij zijn hoofd gerust op het kussen leggen, want wel ten volle heeft hij de talenten hem geschonken tot schoonen wasdom op doen bloeien en, nimmer erkennend dat het betere de vijand van het goede zou wezen, heeft hij niet gerust voordat hij in zijn schilderen had weergegeven de machtige kleur-harmoniën, welke door hem heenklonken, en de hoogte bereikt had zijner glorieuze visie.

Hij is heengegaan, achter zich latend heel de heerlijkheid zijner werken, heel de grootheid van Hollands luchten, heel de melancholie van de lage landen en steden onder den luister van het licht, de schoonheid van zijn land, den roem van zijn naam.

En toch, toen op dien zwoelen Augustusdag allen die hem liefhadden, hem en zijn werk, diep verslagen om de groeve stonden, toen wisten zij dat er niet dadelijk troost te vinden was in de schatten ons door hem nagelaten, noch zelfs in het besef te weten voor welk lijden de dood hem behoed had; maar dat de rouw dieper was, en dat de omvang van het verlies van den persoon van Jacob Maris allerminst voor zijn gezin, waarvan hij in waarheid ziel en middelpunt was, viel te omvademen, maar ook voor zijn kunstbroeders, voor

[p. 522]

wier jongeren hij nog eer een vriend was dan een meester, dit verlies niet zoo onmiddellijk te vergoeden viel door de onvergankelijkheid zijner werken.

Want hij, die in de kunst van het schilderen een meester was als geen, was tevens een eenvoudig man, wiens breede, geruste beschouwing van het leven zich gelijkmatig zoowel in zijn woorden en in zijn doen als in zijn werken openbaarde; en nimmer heeft men over den persoon van Jacob Maris - die even weinig als Rembrandt zijn vermaak zocht in eer of aanzien, noch in de gunst van vorsten of in de bewegingen van het openbare leven, - een woord van misnoegen, een opmerking of spottend woord, zooals de stemming van het oogenblik die plegen mee te brengen, kunnen hooren spreken. Wie doorgedrongen was tot de intimiteit van zijn huisgezin, voelde zich gelukkig in zijn rustige vriendschap; wie hem minder vaak ontmoetten, waren getroffen door de eenvoudige hartelijkheid en de schoone gelijkmatigheid van zijn wezen. Het voorrecht om hem in zijn midden te mogen hebben, stelde ieder op prijs; waar hij kwam, gaf hij, hoewel allerminst wat men een ‘causeur’ noemt, een genoegelijke stemming door de ongewilde waardigheid van zijn persoon.

Met voldoening kan ‘Pulchri Studio’ terugzien op den dag toen het Jacob Maris bij gelegenheid van een tentoonstelling zijner werken een maaltijd aanbood te midden zijner schilderijen. De spontane uiting van den Voorzitter, immer gereedstaande om anderen kunstenaars eer te bewijzen, had niets gemeen met het tot conventie verworden eerbetoon der ‘zeventigjarigen’; dit was een eenvoudige Hollandsche maaltijd waar ieder mee aanzat uit drang om te getuigen van zijn vereering voor den meester; het was als één groot gezin, deze schilders om de tafel waar Jaap Maris aan het hoofd zat, stil en vergenoegd zooals hij met Josef Israëls gewoon was aan het hoofdeneind der Hollandsche schilderkunst te zitten.

Wel droeviglijk berooid staat nu die tafel der Haagsche meesters waar het hooge gebaar van Bosboom verstijfd, de stille ironie van Mauve verstomd is, en waar de vreugde der kleur welke Jacob Maris in zijn werken zoo sonoor heeft doen opklinken, niet langer streelt en verblijdt. Want zoo de eerste het grootst geweest is in het hooge gebaar zijner

[p. 523]

majestueuse lijnen, en zoo Mauve het onvergankelijkst was in het met zachte ironie onvermurwbare zien der dingen, zoodanig dat men nimmer meer na hem de plek waar hij leefde, kan zien door eigen oogen, dan heeft Jacob Maris wel heel zich zelf gegeven in de breede rust en het nobele evenwicht waarmee hij de uiterlijke bewegingen van het leven om hem grifte in de rijke kleur-visioenen en de rythmische-toongolvingen waarin het zijnde zich voor hem reflecteerde, - hetzij het de profielen waren onzer oude steden onder den luister der lichte luchten, of de paarlemoeren stranden, of de onwrikbare molengevaarten onder de gierende vaart der witte wolken, of ook de woelige maannachten boven de vage landen, of de argelooze gestes zijner kinderen.

Begonnen in een tijd toen de levende kracht onder het stof der dorre conventie schuil ging, een tijd, waarin ten onzent wel het uitwendige, maar niet de kern onzer zeventiend-eeuwsche kunst gekend werd, is het niet onmogelijk dat Jacob Maris die van zijn twaalfde jaar achtereenvolgens bij Stroebel, Huib van Hove, op de Antwerpsche Academie onder Nicaise de Keijzer en later, terug in den Haag, op het atelier van Louis Meyer het schildersmétier geleerd had, eerst in Parijs, voornamelijk door onze oude meesters, den rijkdom van zijn land heeft leeren kennen, en dat, bij zijn terugkomst, zijn verhelderde oogen nimmer moê gekeken waren bij het aanschouwen van de onophoudelijke wisseling van het licht en den weerslag daarvan op dien drassigen bodem, waaraan hij zich zóo nauw verbonden voelde dat de figuurschilder zich voor een groot deel oploste in den landschapschilder en hierin eerst ten volle zich zelf zou worden.

Want Jacob Maris vond niet, als de slechts een jaar jongere Matthijs, dadelijk zijn eigen weg. De laatste was een meester in het schilderen voordat de latente natuur van den eerste tot bewustzijn kwam, wat Jacob dan ook deed zeggen kort voor zijn dood: Thijs was een genie, ik maar een talent! En men kan in zijn eerste werken: in de keuken der 17^de eeuw, in het Loosduinsche buurtje, in de Italiaansche figuurtjes, of in het bekende Marlotte nauwelijks den lateren landschapschilder hervinden, te veel als men er in voelde de verschillende invloeden, ook die van Thijs. Eerst in de Veerpont, het bekende schilderij door den Heer J.H. van Eeghen in

[p. 524]

bruikleen gegeven aan het Stedelijk Museum te Amsterdam, voelt men den landschapschilder van later, ook al verkeert hij hier nog sterk onder den invloed der oude Hollanders. En hoewel men later nog blijft voelen zijn bewondering voor den statigen bouw van Ruysdael, en de kleurenrijke steden van den Delfschen Vermeer, zoo wist hij met zijn eigen aanschouwen van Hollandsch landschap, dat hij meer dan iemand ooit in de volle, rijke heerlijkheid schilderde, met een machtige impulsie den geest van zijn tijd te grijpen en even als Rembrandt, wiens werken nimmer dieper bewonderd en beter begrepen werden dan in onzen zoo door de symphonische muziek beheerschten tijd, de breede kleur-orchestraties te doen aanzwellen in de overvolheid van zijn harmonieus palet.

G.H. Marius.