De Gids. Jaargang 63

[p. 496]

Aanteekeningen en opmerkingen.

De briefwisseling tusschen Huet en Potgieter.

In de voorrede voor het eerste, in 1890 verschenen, deel der ‘Brieven van Cd. Busken Huet, uitgegeven door zijne vrouw en zijn zoon’, schrijven de uitgevers: ‘De briefwisseling met Potgieter werd voor eene latere publikatie bewaard.’

Niet enkel de openbaarmaking van Huets brieven aan Potgieter, maar die van de briefwisseling tusschen de beide mannen werd ons hier in het vooruitzicht gesteld. En wie weet welk een trouwe vriendschap er tusschen die twee bestaan heeft, hoe in ernstige tijdperken van beider maatschappelijk leven: bij hun scheiden van De Gids in 1865, bij Huets veelbesproken vertrek naar Indië in 1868, en tijdens zijn verblijf aldaar, die vriendschap en wederzijdsche waardeering geen oogenblik verstoord, maar tot aan Potgieters dood (3 Februari 1875) onverzwakt gebleven zijn, mocht de publicatie van hunne briefwisseling als een gewichtige bijdrage voor de kennis van het karakter van twee uitnemende Nederlanders en voor die van een belangrijk tijdperk onzer letterkundige en staatkundige geschiedenis tegemoet zien.

In zijn in 1877 uitgegeven boekje: ‘Potgieter. Persoonlijke herinneringen’, zegt Huet, na vermeld te hebben dat hijzelf reeds drie-en-dertig jaar oud was en Potgieter reeds vijf-en-twintig jaar redacteur van De Gids op het tijdstip hunner kennismaking: ‘Doch daar staat tegenover, dat ik meer dan honderd lange brieven van hem bezit, aan mij gerigt gedurende mijn verblijf in Indie; brieven die ik vooralsnog niet publiek wil maken, maar die mij de vrijheid geven, in algemeene bewoordingen mede te spreken over zijn karakter, zijne denkwijze, zijne stemming, gedurende het geheele

[p. 497]

tijdvak van mijne afwezigheid uit Nederland, en ook gedurende de jaren die daaraan onmiddellijk voorafgingen.’ Later lezen wij in datzelfde geschrift: ‘De tijd die van (Potgieters) studiën overschoot, of dien zijne schaarsche bezoekers hem lieten, wijdde hij aan zijne Indische korrespondentie... Geen drie Fransche mails heeft (hij) laten vertrekken, zonder in een uitvoerigen brief mij zijn wedervaren gedurende de laatste veertien dagen te verhalen.’ En van zijn eigen brieven aan Potgieter, zegt Huet o.a. dat zij onbewust als brouillons gediend hebben van de in 1876 in hun definitieven vorm uitgegeven Nationale Vertoogen. ‘Met name de vraag, in hoever ons tegenwoordig liberalisme met het patriotisme van 1795 en vroeger zamenhangt, behandeld in het uitvoerig opstel: Eene verkiezing te Amsterdam, heeft gedurende al de jaren van ons verkeer het onderwerp eener gestadige wisseling van denkbeelden uitgemaakt; en in die historische kwestie ging hij tot op zekere hoogte met mij mede. Maar dat ik eene beoordeeling van Thorbecke schreef, die door Groen van Prinsterer onveranderd kon worden overgenomen; onze Indische drukperswetgeving de oorzaak noemde van een verderfelijk koloniaal bestuur; van eene vreedzame Nederlandsche omwenteling heil verwachtte; aan den monarchalen boven den parlementairen regeringsvorm de voorkeur gaf, - ten aanzien van al die punten is hij van het begin tot het einde mijn tegenstander gebleven.’

Huet mocht nog in Mei 1877 meenen Potgieters brieven ‘vooralsnog’ niet te moeten publiceeren, ‘omdat daarin te vrijmoedig over derden gesproken wordt’, thans, twee en twintig jaar later, bijna een kwart eeuw na Potgieters, en dertien jaar na Huets dood, zou dit bezwaar, dat trouwens reeds in 1890 mevrouw Huet en haar zoon niet verhinderde, de publicatie dezer briefwisseling voor later toe te zeggen, zeker geen beletsel meer mogen zijn om ons deelgenoot te maken van een gedachtewisseling over onderwerpen van zooveel gewicht door mannen van zoo groote beteekenis.

Men heeft tegen het openbaarmaken van brieven die door de schrijvers of schrijfsters niet voor openbaarmaking bestemd waren, dikwijls met verontwaardiging geprotesteerd en de uitgevers van dergelijke correspondentie gescholden voor verraders van hun toevertrouwde geheimen, voor schenders van graven en wat niet al.

[p. 498]

In ons land is men op het punt van het uitgeven van brieven, gedenkschriften, persoonlijke herinneringen bij uitstek gevoelig. Toen ik, jaren geleden, Hasebroek, die zoo goed wist te vertellen van zijn eerste ontmoeting met Jakob van Lennep, van zijn omgang met Beets en met Potgieter, had uitgenoodigd daarvan eens wat op het papier te stellen en dit aan De Gids af te staan, gaf hij voor zijn weigering den volgenden grond: ‘Reeds bijna vijftig jaar geleden, toen Potgieter een bundel brieven van mij aan hem wilde doen in 't licht komen, bleek het ons, dat iets dergelijks in ons kleine landje, waar alle menschen elkaêr kennen of zien, niet gaat. Dat geldt ook van alles wat naar de uitgave van memories, herinneringen en dergelijke gelijkt. Ik zie hier van mijn schrijftafel uit voorhoofden zich fronsen, zoodra ik aan 't vertellen ga’...

En dergelijke bezwaren ontmoet men telkens.

Er zijn brieven, ook van hoog aangeschreven personages, waarvan ‘Klatsch’ het hoofdbestanddeel uitmaakt en die ongedrukt behooren te worden gelaten, zooals zij ongeschreven hadden kunnen blijven; er zijn er die, door een grooten hartstocht geïnspireerd, uiting geven aan aandoeningen van zoo intiemen aard, dat kennis te nemen van hun inhoud onbescheidenheid, haast onbeschaamdheid lijkt; er zijn er eindelijk die nog levende personen van nabij raken en wier publicatie oude wonden zoude kunnen openrijten of een twistvuur, dat men uitgedoofd dacht, op nieuw doen ontvlammen. In al dergelijke gevallen moet openbaarmaking òf volstrekt ontraden, òf alleen met groote voorzichtigheid ondernomen worden, en behoort althans de vraag te worden overwogen of het voordeel dat ermede behaald kan worden - een nauwkeuriger kennis van het karakter van den persoon des briefschrijvers, een betere kijk op een belangrijk tijdvak van letterkunde of geschiedenis - opweegt tegen het nadeel, het schandaal wellicht, dat erdoor veroorzaakt worden kan.

Maar, dit in acht nemende, vergete men niet dat de mannen van rang in de letterkunde, in de wetenschap, in de politiek, zoodra zij van het aardsch tooneel zijn afgetreden, tot de geschiedenis behooren, en dat de brieven over onderwerpen van staatkunde, wetenschap, letterkunde door hen met hunne pairs gewisseld, deel uitmaken van hunne letterkundige nalatenschap.

Dit geldt zeker van de briefwisseling tusschen Huet en Potgieter,

[p. 499]

en verklaarbaar is het ongeduld, waarmede door het geslacht dat tot beider tijdgenooten behoort naar de door Huets weduwe en zoon in uitzicht gestelde publicatie werd verlangd.

Huets brieven kwamen na Potgieters dood in het bezit van diens zuster en erfgename Mejuffrouw S.J. Potgieter, die de boekerij van haren broeder aan de gemeente Amsterdam ten geschenke gaf, maar de brieven bewaarde en angstvallig voor een ieder, zelfs voor de meest-belanghebbenden, verborgen hield.

Mejuffrouw Potgieter is, vóór eenige maanden, in hoogen ouderdom gestorven. De gemeente Amsterdam maakte zij tot erfgenaam van haar vermogen, onder bepaling dat de rente van het beschikbaar kapitaal zou dienen om Potgieters boekerij te onderhouden en aan te vullen.

En de brieven?

Ergens in de Amsterdamsche Universiteitsbibliotheek kan men een verzegelden trommel vinden, die gezegd wordt de kostbare documenten te bevatten. Mocht ge, niet tot bevrediging van een ongezonde nieuwsgierigheid maar tot vermeerdering uwer kennis van een gewichtig tijdvak onzer letterkundige en staatkundige geschiedenis, verlangen met den inhoud van de blikken doos kennis te maken, dan wordt ge uitgenoodigd nog eens terug te komen... over zes en twintig jaar. Zoo heeft het Mejuffrouw Potgieter gewild.

De brave juffrouw heeft het ongetwijfeld goed bedoeld. Maar haar goed gemeende voorzichtigheid houdt de letterkundige geschiedenis van ons land verstoken van gewichtige documenten. Ik kan niemand aanraden in dit opzicht haar voorbeeld te volgen.

Intusschen, indien wij ons het genot der lezing van Huets brieven moeten ontzeggen, de andere helft van de briefwisseling: de brieven van Potgieter aan Huet, tot wier publicatie Huet in 1877 vooralsnog meende niet te moeten overgaan, behoeft ons waarschijnlijk thans niet langer onthouden te worden. En indien ook nu nog een eigenaardig-Hollandsche angst voor het bekend worden van Potgieters vrijmoedig oordeel over derden aan een volledige openbaarmaking in den weg mocht staan, laat men ons dan, wanneer het niet anders kan, die verzameling geven met weglating van hetgeen de gevoeligheid van nog levenden zou kunnen kwetsen. Ook zoo zullen wij haar nog dankbaar aanvaarden.

J.N. v. H.