De Gids. Jaargang 62

[p. 115]

Kerkhofstudie.

Eene ruigte van zwarte cypressen en brokkelig muurwerk, tegen de lachende zonnigheid van de groene heuvelflank als aangesmeten. Van licht overstelpt, blaken vlak en wijd de akkers. Hel de hemel, blank de aarde; lenteluchtjes blazend, lentevogels tierelierend in het tintelende blauw. Doch hier binnen, tusschen de daklooze ruïnen der vervallen kapel, onder de donkerte van het starre, stekelige, dicht opeengedrongen naaldhout, is het kil en klam. Veil en eiloof kruipen er woekerend langs het gesteente, in welks spleten en holten nachtgedierte zich verschuilt. De bodem week van molm en mos. Een vochtige uitslag nimmer opdrogend aan de zerken.

En daar buiten, in den fellen zonnegloed, strekken zich de straten van het doodendorp: heldere kiezelpaden, recht en dwars doorsnijdend den bonten wirwar van hekjes en bloembeddekens, en kransen en kruisen, en zuiltjes en medaljons, en weenende en biddende poppekens. Kinderen, eerbiedig stil, besproeien met gietertjes de dorstige bloemen, wier geuren, geilig zoet, zich mengen met het kwalijk riekende aroom der buksboompjes tot een prikkelenden wasem van ontbinding. Er is in de loom trillende middagstilte een aanhoudend gonzen, zwellend en dalend, van dwarrelende insecten, die azen van kelk op kelk. En van alle zijden kaatsen lichte dingen elkander schelheid toe. De witte engelenbeeldjes blinken, de vergulde letters der inschriften flonkeren, de glazen deksels der grafkransen schieten stralen uit, de glad gewreven marmerplaten spiegelen zich in elkaar. Verbijsterd zoekt het oog in de verte wat rustig, stemmig groen, beduizeld door het harde, roerlooze gewemel, het zwijgend schreeuwende

[p. 116]

kakelbont van deze speelgoedkraam vol goede bedoelingen en slechten smaak, van deze kermismarkt der liefde, der droefenis, der onnoozelheid en - der ijdelheid.

Hier in het rond, om den ruig begroeiden bouwval heen, als burgerhuisjes om sterke slotveste of hooge kathedraal, zijn de graven der dorpelingen, de graven van gisteren en van heden; en indien een menschengeslacht in zijne waarde geschat mag worden naar de wijze waarop het zijne dooden toedekt en gedenkt - hoe hol van hoofd en arm aan gedachten, hoe nietig en smakeloos moet dan de generatie wel wezen, tusschen wier versch geoogste beenderen men hier wandelt. Wat is het alles pronkerig en prullig, en popperig en voddig, berekend op goedkoopen praal totdat het hout der kist vergaan zal zijn, om dan ineen te zakken tot roest en scherven! Welk eene tentoonstelling van steenen en metalen knutselarij! Welk eene kakophonie van opgeprikte leelijkheden, wedijverend in gebrek aan toon en ernst tegenover de groote majesteit des Doods! - Den rijk geworden confiseur heeft zijne treurende weduwe een monument doen bouwen, gebeiteld naar het model van zijn eigen suikerbakkersmeesterstuk; en Klasientje, het vierjarig wichtje van den schoenlapper, moest van uit haar grafje nog hare ouders in schuld brengen bij den beeldhouwer, wegens een klompje graniet in den vorm van eene slecht gerezen pastei, met een marsepeinen kruis met rozen. En voor beiden - den opkomeling, die stierf in de zonden zijner weelde, en het schuldelooze kind, dat nog geen kruis te dragen en nog geen kruisteeken vannoode had, - voor beiden dezelfde zinledige afscheidsgalm, dien beitelaars onophoudelijk te beitelen hebben in marmers van diverse couleur, en die dag aan dag de slotnoot vormt van zichtbaar aangedane kerkhofredenaren:

Rust in vrede!

Zie - dit is onder het moderne op het stuk van grafversiering en doodenvereering het allernieuwste.

De tombe van een jongeling. Binnen een hekje met vergulde spitsjes eene zerk ter dikte van stevig bordpapier. Aan het hoofdeinde daarvan eene ijzeren doos of trommel

[p. 117]

met een glazen deksel. In die trommel een krans van blikken lauweren en vergeetmijnieten, allernatuurlijkst nagebootst, en - niet waar? - zoo practisch tot het doel, zoo onverwelkelijk, zoo in het geheel geen zorg of naloopen of kosten meer vereischende - eene uitgave voor ééns maar. In dezen krans, als omlijsting, het photografisch portret van den ontslapene, en daar onder een wit satijnen lint, gratielijk gestrikt, met het opschrift: Rust in vrede, lieve Lodewijk.

De lieve Lodewijk moet, blijkens het konterfeitsel zijner gelaatstrekken, bij zijn leven een niet onknappe jonkman zijn geweest, met eene licht vergeeflijke neiging, misschien, tot fattigheid. Hij droeg, gelijk men hier aanschouwt, zijn haar met eene scheiding in het midden. Van zijn aankomend snorretje maakte hij veel zaaks, daarbij niet versmadende - het laat zich vermoeden - een bescheiden gebruik van kosmetiek of waspomade. Zorg besteedde hij ongetwijfeld ook aan zijne fijn gepenseelde wenkbrauwbogen. Zijn staande halsboord met omgebogen tipjes was van aanzienlijke hoogte; en bij de keus van dasjes schijnt hij zich te hebben laten, leiden door eene voorliefde voor eene tamelijk breede slip, zeer licht met donkere moesjes, en daarop een speldeknop van het een of ander edel gesteente, welks aard en echtheid de kunst van den photograaf helaas niet toetsen laat.

Arme Lodewijk! Wie draagt er nu zijne kraagjes en slipdassen, en zijne wit gesteven slabbetjes? Wie scheert er zich met zijne scheermessen? Wie verfraait er zich het aangezicht met zijne haarborstels en pomadepotjes? - Arme, te vroeg gestorven Lodewijk, wiens kleine, onschadelijke ijdelheidjens, die de Dood u kwijtschold en van welke de wade n louterde, aldus boven uw rottend vleesch moesten te pronk gesteld en in kabinet-formaat vereeuwigd worden!..... Een beste jongen, waarschijnlijk - hoewel misschien niet juist een genie. Waarom mochten zijne aardsche wisjewasjes niet mèt hem worden ter aarde besteld?

En wat moet hij daar nu doen, de lieve Lodewijk?..... Rusten in vrede, zegt de satijnen strik. Rusten in vrede.

Geeft men zich rekenschap van deze woorden, die men eeuw in eeuw uit elkander nadreunt? - Zijn het woorden van geloof, of woorden van ongeloof? - Rusten? Rusten in vrede? - Wat kan er in vrede rusten daar omlaag, in dien

[p. 118]

kuil vol wriemelend ongedierte en in gisting zich. spannende gassen? - Immers nòch de materie, het bezinksel der hopeloozen - nòch de psyche der opwaarts blikkenden, die ijlings het afgelegde hulsel ontvliedt. Rusten? - Hoe kan er rust des vredes wezen zonder bewustheid van voortbestaan? Hoe rust des vredes voor eene stofmassa onder een ras zich afwikkelend chemisch proces? Hoe rust des vredes, daar tusschen zes planken en wat zand, voor eene ontslagen ziel, die hunkerend naar hooger de boeien van het gebeente loosde? --

Geloof en ongeloof beiden schudden voor die gravenspreuk het hoofd, zeggende, jubileerend of bitter: voor mij niet, voor mij niet, deze woorden. Maar twijfel vond ze uit en speelt met den sussenden klank er van. Twijfel, onzekerheid, een onvermogen om zich waarachtig in te denken in het een of in het ander: in het doemvonnis der stofleer, of in het evangelie der wederopstanding. Verheerlijking, of vernietiging, - wat zal het zijn? - Als eene adder schuifelt de vraag tusschen de gelikte kruisjes en de gepolijste zerkjes, met schichtige blikken opziende naar bijbeltekst en vroom gerijmel. Wat zal het zijn? Wat zal het zijn? --

In afwachting wil men den dooden de goede kans niet bemoeilijken door eene overbodig zware bedekking. Dat de versiering dus niet te massief worde, de steen vooral niet te zwaar. En ondertusschen, lieve Lodewijk, teeder bedacht met uw tuil van blikken bloemen en uw welgelijkend portret, - rust in vrede!

In het duister onder de cypressen dringt geen middagstraal. Een hommel, die onvoorziens door de gapende leegte eener nis naar binnen bromde, haast zich terug in den koesterenden zonneschijn. De nachtschaduwen hebben hare wijkplaats hier van den fellen gloor des dageraads. Bij het morgenrijzen trekken zij er zich terug; bij het avonddalen sluipen zij er uit te voorschijn. En de lenteluchtjes, aanzwierend door het blauw, schijnen voor de grimmig starre ruigte uit te wijken, om hunne dartelheid niet te wonden aan die stekeligheid van zwart en grauw. Stormen alleen, wild geboren, schuwen niet deze huiverige plek, om bij het loeiend rijden door den nacht een tak te scheuren van het sombere loover, een steenbrok neer te ploffen van den eertijds gewijden muur.

[p. 119]

Daar binnen, slechts één graf. Een rotsgevaarte lijkt het, zóó plomp en breed en stoer. Eeuwen geleden werd een man er in gelegd, die sterk en groot was in zijnen tijd, een man van macht en ijzer. Geen kruis of krans, geen beeld of bede, geen tranendrup of troostgefemel. Het wapenschild onkenbaar, de naam onleesbaar geworden in het verweerd graniet. Eén enkel woord slechts, diep gegrift, konden regen, sneeuw en mos en stof niet uitwisschen. Het bijt in, het puilt uit, onverderfelijk:

Resurgo!

Of centenaars mijne asch beknellen, of een berg mijn gebeente drukt, - ik zal het alles van mij afwentelen als eene linnen wade. Ik herrijs!

C. van Nievelt.