De Gids. Jaargang 62

[p. 357]

Aanteekeningen en opmerkingen.

Inhuldiging van Hare Majesteit de Koningin.

‘Believe me, I speak as my understanding instructs

me, and as my honesty puts it to utterance.’

Shakspeare, Winterstale, Act I. Sc. 1.

Hare Majesteit de Koningin-Weduwe, Regentes van het Koningrijk, heeft van het oogenblik der aanvaarding van het Regentschap in meer dan een opzicht het Nederlandsche Volk aan zich verplicht.

Volgens de wet bijgestaan en voorgelicht door den Raad van Voogdij, heeft Zij, als voogdes en zorgzaam lief hebbende moeder, de heilige belangen der opvoeding van Haar eenig kind geen oogenblik uit het oog verloren.

En in ons staatsbestuur trad Zij op steeds en altijd ‘in naam van Hare Majesteit de Koningin’. Zij zag nimmer voorbij, heeft nooit vergeten, dat de moeder en voogdes, tot Regentes benoemd, persoonlijk niet in de plaats trad van de Koningin, noch voor Deze den troon beklom. Zij was zich bewust dat Zij volgens de grondwet ‘het Koninklijk gezag’ waarnam. Zóó zwoer Zij trouw aan de Koningin; zóó beloofde Zij onder eede, zoolang de Koningin minderjarig is de grondwet steeds te zullen onderhouden en handhaven.

Dien staatsplicht vervulde Zij met de hoofden der ministerieele departementen, die Haar bijstonden en door de wet uitdrukkelijk geroepen zijn te ‘zorgen voor de uitvoering der Grondwet en der andere wetten, voor zooverre die van de Kroon afhangt’.

En daar nu van de Kroon speciaal afhangt hoe en wanneer uitvoering zal gegeven worden aan artikel 51 van de grondwet, staat onbetwistbaar vast dat de inhuldiging des Konings is eene

[p. 358]

regeeringsdaad, waaraan noch de Koning, noch de ministers zich mogen onttrekken; waartoe zoowel het Hoofd van den Staat, als deze eerste staatsdienaren te samen moeten medewerken, te midden van de Staten-generaal. Dat de plechtige beëediging en inhuldiging des Konings bij de grondwet bevolen, zou geregeld worden bij de wet, daarvan zwijgt haar artikel 51. We staan hier dus voor eene regeeringsdaad onmiddellijk emaneerende uit de grondwet, eene daad uitsluitend opgedragen aan den Koning en de ministers in eene vereenigde vergadering van de Kamers der Staten-generaal.

Waartoe dit alles in herinnering gebracht, waartoe dit kort résumé van hetgeen ieder weet te behooren tot de meest elementaire beginselen van ons staatsrecht?

Wij antwoorden: ter liefde voor en uit eerbied voor die beginselen. Wij behooren nog niet tot dezulken wier eenig beginsel dikwijls schijnt te zijn geen beginsel te hebben. Het maar al te inheemsch opportunisme verdient geen sympathie. De kracht en beteekenis van de beginselen van ons staatsrecht zijn ons heilig, omdat ze - in onzen tijd voorwaar mag dit minder dan ooit vergeten worden - den grondslag vormen en den waarborg onzer vrijheid en onafhankelijkheid. Naijverig zijn we op hunne handhaving in de hoogste mate; volledige handhaving, stipte naleving, vast overtuigd dat elke inbreuk daarop, in het belang van ons vaderland, aanstonds moet worden tegengegaan.

Zulk een inbreuk nu heeft in den laatsten tijd inderdaad plaats gehad. Het is niet anders. Tot bedenkelijke gevolgen zal zij wel niet leiden, maar deze eerste kan, juist ter gelegenheid der troonsbeklimming van H.M. Wilhelmina, door nog andere gevolgd worden. Daarom mag de bedenkelijke zijde der zaak niet stilzwijgend worden voorbijgegaan. Eene waarschuwing mag in het belang van Vorst en Vaderland, van Kroon en Regeering, niet uitblijven.

Wat is geschied?

De Nederlandsche Staats-Courant van 8 December 1897 bevat in hoofde eenige korte regels, gespatieerd, zonder dagteekening, zonder onderschrift of onderteekening. Ter plaatse waar men gewoon is de kennisgevingen aan te treffen, maar dan steeds onderteekend, van een of anderen hofrouw, welke met het staatsbestuur niets van doen heeft, wèl met het Huis des Konings, waarvan de inrichting bij de grondwet geheel aan ‘het goedvinden’ des Konings is overgelaten. In die korte regels wordt gezegd: ‘H.M. de

[p. 359]

Koningin-Weduwe, Regentes, heeft, overeenkomstig den wensch van H.M. de Koningin, bepaald dat de plechtige beëediging en inhuldiging van H.M. de Koningin binnen de stad Amsterdam zal plaats hebben in de Nieuwe Kerk aldaar op Dinsdag 6 September 1898.’

Waarmede hebben we hier te doen? Met een Koninklijk besluit? - Doch dan zonder dagteekening en zonder onderteekening? In geheel buitengewonen vorm, zonder vermelding wie daartoe eene voordracht aan de Kroon heeft gedaan? -

De handeling die op 6 Sept. 1898, volgens dit Staatscourantbericht, zal plaats hebben, is eene regeeringsdaad, van den Koning allereerst. Hij die ingehuldigd en beëedigd zal worden heeft te bepalen wanneer dit zal geschieden. Zulk een daad is uit den aard der zaak van uitsluitend persoonlijken aard, die nooit door een minderjarigen Koning en dus ook nooit door een waarnemer van het Koninklijk gezag kan verricht worden. Wie die daad verricht moet daartoe ‘het Koninklijk gezag’ zelf uitoefenen. Welke daad van Koninklijk gezag ook vatbaar moge zijn om bij wijze van ‘waarneming’ door een ander dan den Koning te kunnen verricht worden, deze daad nooit ofte nimmer. Van waarneming van het Koninklijk gezag kan alleen sprake zijn in geval van minderjarigheid des Konings, of als de Koning buiten staat geraakt de regeering waar te nemen. Gedurende geen dier beide gevallen kan de Koning beëedigd of ingehuldigd worden. Daaruit volgt lijnrecht, dat elke voorziening omtrent de inhuldiging des meerderjarigen Konings aan die waarneming is onttrokken, daartoe niet kan behooren. Geheel overbodig zou zulk eene daad van waarneming zijn; geheel onnoodig bovendien; illegaal eindelijk, omdat die daad den waarnemer van het K. gezag zou plaatsen boven dat gezag, 't geen ten eenemale in strijd zou zijn met de grondwet.

Zóó is de leer der waarneming van het Koninklijk gezag dan ook steeds en te recht opgevat en verstaan. De voogdij van den minderjarigen Koning, of van den Koning die buiten staat is de Regeering waar te nemen, is bij de wet te regelen. Hij ziet Zijn gezag waargenomen tot dat een Regent die waarneming overneemt, of Hijzelf de teugels van het bewind in handen of weder in handen kan nemen.

Kort nadat de ministerieele verantwoordelijkheid, in 1848, bij de grondwet haar volledig beslag had gekregen, moest in het vol-

[p. 360]

gende jaar Koning Willem III worden ingehuldigd. Hiertoe heeft toen de Minister van Binnenlandsche Zaken aan Z.M. eene voordracht aangeboden, op grond van het toenmalig art. 50 thans 51 van de grondwet. En het heeft den Koning destijds behaagd, bij H.D. besluit van 14 April 1849, in zijn geheel te vinden in de Ned. Staatscourant van 17 April van dat jaar: ‘1^o. de beide Kamers der Staten-Generaal bijeen te roepen ter zake Zijner plechtige beëediging en inhuldiging; 2^o. de leden dier Kamers uit te noodigen zich op 12 Mei van dat jaar ten Paleize te vereenigen, ten einde zich van daar naar de plechtige Vergadering te begeven’. Dit Kon. Besluit draagt het contraseign van den Minister van Binnenlandsche Zaken.

Zóó werd de zaak in 1849 beschouwd en behandeld. Die wijze van doen wil ons voorkomen met de grondwet volkomen overeen te stemmen.

Het is van groot belang dat de inhuldiging van H.M. onze Koningin, nadat Zij de regeering zal aanvaard hebben, niet maar alleen ‘overeenkomstig [Haren] wensch’ plaats hebbe, doch krachtens Haar besluit, omdat niemand dan Zij alleen, nadat Zij de regeering zal aanvaard hebben, tot het nemen daarvan bevoegd is. Het is van niet minder belang dat alle regeeringsdaden, die door de grondwet of andere wetten zijn voorgeschreven of toegelaten, bij die gelegenheid en daarna, gedekt zijn door een ministerieel contraseign, overeenkomstig het laatste lid van art. 77 van de grondwet. Door niet onderteekende mededeelingen in de Ned. Staatscourant omtrent regeeringsdaden, mag zich geenerlei macht stellen tusschen of boven de wettelijke staatsmachten onzer constitutie. Caveant Consules mag inzonderheid gelden op het heuchelijk, voor ons vaderland zegenrijk oogenblik van de troonsbeklimming door de laatste tot den Troon geroepen Spruit uit het Huis van Oranje.

P.F.H.