De Gids. Jaargang 61
(1897)– [tijdschrift] Gids, De–
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd
[pagina 78]
| |
Begrafenis.I. Vooravond.‘Pas op voor de meid’.... ‘Jà-a-a, Geer!’ ‘Mevrouw daar is 'n meneer.’ In d'r uitgekookte handen - heel voorzichtig bij 'n puntje - hield ze 't visitekaartje. ‘Hè-je dan niet gezegd....’ ‘...Nee 't is góed ma,’ zei Ben en knipoogte: ‘c'est ce saligot.’ ‘Wie-ie?’ vroeg oom David met z'n hand als 'n schulp om z'n oor. ‘Laat meneer in de zijkamer, Geer en steek 'n lichie op.’ ‘Wie-ie is d'r?’ - hardpraatte oom David weer. Eerst wachtte Ben tot de deur dicht was. ‘Hangjas!’ ‘Wie-ie?’ - vroeg oom nòg eens, schreeuwrig, met 'n pluizig samenfronsen van de dikke wenkbrauwen. ‘Hàngjas.... Got, ik kan 't toch niet schrééuwe.... De man is hiernaast!’ ‘Is dàt de bewuste?’, vroeg neef Aaron. ‘Ja... L.J.G. Hangjas Junior... Hoe zoo'n vent zich ànstelt!... Nee, blijf jij maar bij moeder, Aaron... 'k Zal 'm alleen wel te woord staan...’ ‘Win je niet op, Ben,’ vermaande z'n vrouw, boven d'r natten zakdoek. | |
[pagina 79]
| |
‘Nee, ach-got geen ruzie over zulleke dinge,’ zei moeder, huilerig. ‘Is 't niet beter,’ hardpraatte oom - ‘dat ìk met 'm spreek. Ik heb 'm gekend als jonge.... als zoo'n kleine jonge... Wàtte?... Wàtte?... Wàtte zeg je Toos?’ ‘Nee, néé! Blijf asjeblief zitte... Late we ásjeblief geen onnoodige drukte make.... Goeie God me hoofd loopt tòch om.....’ ‘...Watte zegt-ie, Jet?’ Jet, bleek, met rooie oogen, schreeuwde 't nóg eens in de behaarde ooren. ‘Ga je gang! Gá je gang,’ zei de doove, stijf-koppig -: ‘gà je gang... Bemoei je maar met gebruike, waarvan je niks weet - Och! och! - Jullie benne àllemaal gojiemGa naar voetnoot1)!’ ‘Begint de ruzie nou wéér!... La-me met rust met die vervloekte onzin!’ Nijdig flapte Ben de deur dicht, liep de zijkamer in, waarvan de deur op 'n kier stond. Bij de gesloten lessenaar, 'n ouwerwetsch bureau, zaten er twee. De een, kaalhoofdig, met wat viezig pruimhaar aan de slaapstreken, bladerde in een notitieboekje. Z'n fletse oogen knipoogden achter 'n gouwe bril. Van het viezig pruimhaar, liep een bedding afgeknipt grauw stoppelhaar om het geheele gezicht, langs de vale jukbeenderen, om 't spitse kinnetje. Z'n boord was vuil. 't Zwarte dasje wipte er overheen, wat-ie telkens met 'n groezelige hand in orde probeerde te brengen. De ander, dik, klein, had 'n zwarte hangbaard, bolle koonen, zwart-listige oogjes en 'n jas, waaraan twee knoopen bengelden. 'n Zenuwtrekking kriewelde om z'n neus. Z'n eene hand bibberde op de vette knie. De kaalhoofdige lei 't notitieboekje op de tafel, 'n potlood er boven en stond op. De kleine vette bleef zitten. ‘Mijneer Hangjas?’ ‘Om u te diene. Dit is mijneer Snoek.’ De kleine vette boog. ‘We hebbe vanmorge 'n bijzonder ràre boodschap gekrege... 'n Erreg rare boodschap... Zeker 'n vergissing van de bode, niewaar?’ | |
[pagina 80]
| |
‘Wat nóemt u een vergissing?’ zei Hangjas. Z'n hooge stem praatte tusschen keelschrapertjes achter elk woord. De kleine vette keek hem aan, zenuwtrekkend, streek z'n zwartbaard in 'n wolpunt. ‘Wát 'k 'n vergissing noem, mijneer... Dat noem 'k die hòndsche boodschap...’ ‘Wát voor-'n boodschap?... Mijn is niks van 'n hóndsche boodschap bekend, mijneer.’ ‘...U is toch de directeur?’ ‘...Ja, de directeur ben ik.’ ‘...Nóu?... D'r was vanmorge zekere Levi...’ ‘...Lever... Isaac Lever... adsistent-sjamos’...Ga naar voetnoot1) ‘...De naam doet 'r niks toe... Die man kwam námens de directie - de directie ben u toch, niewaar? - Late we asjeblief spijkers met koppe slaan -, námens mijneer Hangjas, zegge, dat 'r eerst 'n vierhonderd gulden betaald moest worde... Wa's dat voor àfzetterij, meneer!’ ‘...Ogh, watte groote woorde!... Waartoe diene zulleke groote woorde!... Ik hou niet van groote woorde... We zijne fatsoenlijke mense onder mekaar... Zulleke gróóte woorde zijn heelemaal niet van pàs....’ Kalmeerend duwde 't groezelhandje de opspringende rafeldas naar benee. ‘Wàs de boodschap van u, ja of néé?’ ‘Jawel zéker, mijneer... Jawel zéker... Ik heb Lever gezonde, omdat we van morrege twee begraffenisse hadde... Anders was 'k zellef gekomme... Is Lever niet nètjes geweest met z'n boodschap?... Dan hep-u maar te klage.’ ‘Ja, d'r ware twee begraffenisse... een bij de familie Marpurgo... een bij Braat...’, vulde de ander aan. ‘Als u denkt da-we zóo krankzinnig zijn om eerst vierhonderd gulden te betale... dan heb-u 't glád mis... Hoe reken u dat uit?... Hoe kom-u 'r in gòsnaam toe... om vierhonderd gulden te rekene... Da's blóédgeld.’ ‘Ha'k toch wel gelijk toen 'k dacht, dat Lever de boodschap weer schlemieleg zou overbrenge... Wat 'n gammerkop!... Wat zè-je, Snoek?... Die mot dan maar geen | |
[pagina 81]
| |
boodschappen meer doen... Da's al de tweede keer... Ziet-u nou is, mijneer Pruim...’ ‘Ik heet Schuit...’ ‘Heet-u Schúit?...’ ‘Ik ben schoonzoon van den overledene.’ ‘O... Bennu getrouwd met de éene dochter... O, jawel... Nou herinner ik 't me... Met juffrouw Cato, niewaar?’ 'n Flets lachje rimpelde tusschen de grauwe baardstoppels. ‘...Jawel, jawèl,’ gemelijkte Ben. ‘...Ziet u, mijneer Schuit - O, u bemoeit zich zeker met alles - die vierhonderd... wacht is effen... 't staat in me boekie.... wàar staat 't.... Nee, dàt is 't niet.... Pruim.... Pruim.... Wacht-is effen.... Mijkel Pruim... Daar hè-je 't.... Ja, dàt is 't.. . Die vierhonderd een en dertig gulden, vijf en veertig cent....’ ‘Wàtte... Zijn jullie kránkzinnig!... Denk je da-we met geld smijte!....’ ‘Maar megot is dat nou uitvalle, meneer Schuit.... Wij zijne toch maar beambte.... Wij hebben geen halleve cent voordeel an 'n begraffenis... Die vier honderd een en dertig gulden... vijf en veertig cent... da's niet eens voor de begraffenis .. Denk u da-wij de familie Pruim niet vertrouwe... Al was 't voor duizendè... voor duizendè, niewaar Snoek... Wìj komme eerst om 't geld als de begraffenis afgeloope is... Zoo zijne wij niet onder zùlleke omstandighede... We wete ommers in 't geheel nog niet hoeveel koesse d'r motte zijn... en of u koorde wil hebbe... en hoeveel adsistent-sjamoziem... Begrijp-u wel?....’ ‘Wat is 't dan! Wat is 't dán! De heele familie was woedend over zulke maniere!’ ‘De Gabroonem gewreGa naar voetnoot1) zijne zoo niet... Als 't òns anging zoue we de familie Pruim heelemaal niet lastig valle... Wij begrijpe hoe onaangenaam 't is, niewaar Snoek? Maar meneer Pruim was tijdens z'n leve vierhonderd.... vierhonderd... waar is 't?. . Marpurgo... Braat... Pruim... Pruim... Pruim... Vierhonderd een en dertig gulde en | |
[pagina 82]
| |
vijf en veertig cente an de gemeente schuldig.... En eer dat angezuiverd is, magge wij niet begrave....’ ‘An wie?.... An de gemeente?.... Wàtte an de gemeente?...’ ‘Schjoelgeld.’Ga naar voetnoot1) ‘Wàtte!... Schjoelgeld?’ ‘Van de Schjoele...’ ‘Ja van de Schjoele’ - zenuwtrekte de ander. ‘Was me schoonvader vierhonderd dertig gulden schuldig an de Schjoele? Hij is d'r nooit geweest! Wel allemachtig! Wie heeft dát uitgevonde?’ Bedaard duwde Hangjas z'n das naar benee, zette z'n bril recht, krabde zich in de stoppellaag en keek Snoek an, die an een van de bengelende knoopen draaide. ‘Laat ik u is uitlegge,’ begon Snoek, die met een dikke tong sprak -: ‘dat de gemeente d'r géén reekning mee houdt, of iemand niet in de kerk komt.... Meneer Pruim, het z'n aanslagbiljet behóórlijk thuis gekregen... ellek jaar... éllek jaar... zoo goed as u... En nou begraafe we niet of d'r mot betaald worre...’ Woedend stoof Ben op. ‘...Maar dat is dan toch ònbehoorlijk... Da's gewoonweg diefstal... U moest u schame meneer om zoo te handele, nou 't lijk boven aarde staat!.... Da's geen fatsoenlijke behandeling!... Da's schandelijk, schándelijk, schándelijk!... 'k Zal d'r 'n stuk over in de krante schrijve!... Zoo iets heb ik nog nooit gehoord!...’ Even was er stilte. Hangjas speelde met 't notitieboekje, keek schapig-nadenkend naar 'n poot van de lessenaar. Snoek liet z'n zwartbaard door z'n hand glibberen. ‘...Als ik u 'n beleefde opmerking mag make...’ - begon Hangjas, voorzichtig: ‘dan is 't da-we zóo niet erreg opschiete... Wij doene onze plicht... Wij zijne beambte... Wij verdiene d'r geen cent an... De begraafplaats is van de gemeente... En de gemeente begraaft niet als d'r schuld is... En zoo is 't bij alle gemeentes... niewaar, Snoek?...’ ‘Ach, wèl zeker,’ beweerde Snoek met z'n dikke tong: ‘...'t Is ommers geen mót om bij ons te komme... En | |
[pagina 83]
| |
as je frij ben tijdens je lefe... mot je bij je dood niet froom worre...’ ‘'k Verzoek u er an te denke, dat-u in 'n sterfhuis is!’ ‘...Snoek bedóelt 't zóo niet, meneer... Maar recht is rècht, meneer Schuit... Recht is rècht... Als 't Schjoelgeld niet voldaan is, kan je niet trouwe... en geen barmitsweGa naar voetnoot1) doen...’ ‘Nee je kunt niet trouwe... en geen barmitswe doen... Eerst betale...’ ‘Maar we wille toch voor 't graf betale èn voor de onkoste!’ ‘...Da's iets van later zorreg... Dat komt terecht... De familie Pruim is 'r goed voor... 'k Wou da'k van de familie Pruim duizendè kreeg... duizendè... De familie Pruim zal 'r niet mee wegloope... Maar de Schjoele geeft niet langer crediet... En anders zou de dooie op de christenbegraafplaats moete begrave worde...’ ‘Als 't an mij lag, mijneer, gebéurde dat ook! Maar de laatste wil van me schoonvader wille we eerbiedige...’ ‘Daar hebbe wil niet mee te make, mijneer Schuit... Wij zijne beambte... niks meer...’ ‘Wil u me schoonvader mórge begrave, já of néé.’ ‘.... Alles staat klaar, meneer.... alles is in orde.... D'r hoeft noch maar 'n boodschap an de stalhouder gezonde te worde.... De rest is bezorgd.... 't Graf is 'r.... De machtiging van de stad is 'r... Al de formaliteite zijne in order, niewaar, Snoek, maar de begraffenis springt af, als 't schjoelgeld niet betaald wordt.’ Opgewonden liep Ben heen en weer. Z'n grijze oogen keken van Hangjas naar Snoek. 't Mannetje met 't kale hoofd, krabde met z'n wijsvinger in de stoppelhaartjes onder z'n neus, schraapte z'n keel. Z'n zwarte dasje stond opgewipt over 't vuile boordje. Snoek draaide an de knoop van z'n jas. ‘Geertje! Gee-ee-éér! -’ riep Ben, gedempt, om den hoek van de deur. ‘Ja meneer.’ ‘Laat me neef Aaron is hier komme.’ | |
[pagina 84]
| |
‘Enkel u neef?’ ‘Ja, vlug.’ De stilte bleef in 't zijkamertje. Hangjas keek met 'n knippen van z'n kleine oogjes achter de brilleglazen, naar de poot van de lessenaar. Snoek, zenuwtrekkend, pluisde an z'n baard. In de andere kamer gonsde stemgemompel - 'n deur piepte -, 't stemmengeluid klonk éven harder en Aaron, ernstig, stroef, kwam in de zijkamer. ‘Heb je me late roepe?’ ‘Weetje van wàt die vierhonderd dertig gulden zijn? Dat zul je nooit raaie!.... Van de Schjoele....’ ‘Van wàt?....’ ‘Schuldig gebleve Schjoelgeld.... Nou, wat zeg je dàar van?’ ‘Wàt is schjoelgeld?’ - vroeg Aaron. ‘Wéét meneer niet wat schjoelgeld is?’ ‘Kóm, dat zal meneer niet wète....’ ‘Als 'k vráág is 't bewijs da 'k 't nièt weet,’ zei Aaron stroef. ‘Is meneer geen Jid?’ vroeg Snoek. ‘Ik vraag wát schjoelgeld is....’ ‘Da's van de kerk, Aaron.... Da's aanslag....’ ‘Wat hebbe wíj daar mee te make!’ ‘Dat dacht 'k ook.... Maar de heere hebbe me zoo wijs gemaakt, da'k nou weet dat je oom niet begrave kan worde, voór die aanslag betaald is.’ ‘Dus was 't geen vergissing van van morge?’ ‘Nee.’ ‘En hoe komme die lui d'r op om oom voor zoóveel an te slaan. Tante blijft toch haast onbemiddeld achter....’ ‘Da's over 'n heele boel jare, meneer... Vroeger kwam u oom nog wel in de kerk.... voór-die trouwde.... Vroeger heeft-ie betaald.... 't Is van af.... van af.... laat 'k is kijke.... Waar is 't?.... Melkman.... Neè.... Polak.... Neè.... Marpurgo.... Pruim.... Pruim.... Pruim.... Waar staat 't?.... Van af drie en zeventig.... Van af drie en zeventig is niks betaald....’ ‘Nou maar,’ redeneerde Aaron, kort en bondig: ‘daar komt niks van in. Wij wille de begrafenis goed betale.... maar van die àndere boel.... Geen cent!.... Niewaar, Ben, geen cent!’ | |
[pagina 85]
| |
‘Dat heb 'k óok gezegd. Maar d'r is niks an te doen.’ ‘Wel àlle-jezis!’ - zei Aaron opspringend. Hangjas keek Snoek aan en Snoek draaide an 'n knoop. ‘Vier honderd dertig gulden in 't water smijte!.... Vraag voor wat!.... Oom die z'n heele leven zoo liberaal is geweest.... zich nooit met die onzin bemoeid heeft!.... Wie geeft jullie 't recht om an te slaan!’ ‘Wíj hebbe d'r niks mee te make meneer. Dàt geld is geen verdienste voor de gabroonem gewre.... Da's van de schjoel.... Dat he'k al an meneer gezegd!.... De kerkplaats is 'r twintig jaar voor opegebleve....’ ‘Goed. Best. Aangenomen. Kom u daar is de volgende week over spreke.... De familie, de vriende, alles is angeschreve tegen morgemiddag éen uur.... U zult toch wel begrijpe, dat we niet op 't laatste oogenblikkie....’ ‘Als 't van òns afhing meneer... als 't van mìjn afhing, niewaar Snoek.... maar 't hangt niet van ons af.... Gisteravond kreeg ik de schuld op.... Van morrege tien uur is Isaak Lever bij u geweest....’ ‘Da's 't mes op de keel zette, meneer!’ ‘Ja 't is 'n gosschande!’ ‘Late we nou kallem blijfe’ - beweerde Snoek: ‘wij zijne hier niet om u in de wiele te rijje.... Wij zijne beambte....’ ‘Ja, dat zeg ik al hónderdmaal tegen de heere.’ ‘Je ben krankzinnig, Ben, als je betaalt... 't Is gewoonweg ploertig om dat gesjagger an te hoore. als 'n lijk boven aarde staat.... Wat 'n schandaal!....’ ‘Me neef heeft gelijk’, zei Ben, wèer driftig, opgehitst door de woede van Aaron: ‘de gemeente wil profiteere van de situatie. Ik betaal niet. Geen cent. Eérst fatsoenlijk begrave. Morgenavond, als u wil, kunt u bij mij thuis kome.... Zulle we er over práte.... En als de begrafenis morge níet doorgaat, zult u er plezier van hebbe’.... Snoek hoestte. Hangjas stak z'n notitieboekje in z'n zijzak, plette de dunne lippen saam, verschoof z'n gouwe bril en keek diepzinnig zwijgend naar de poot van de lessenaar. ‘U hebt met geen oplichters te doen’, zei Aaron, die heen en weer liep van de kast naar de deur: ‘wij late ons niet op die manier ringeloore.’ ‘Wat 'n òngepermiteerd schandaal!’ | |
[pagina 86]
| |
‘Als oom Mijkel dat eens hoorde.... Niet zóóveel gaf-ie om de vorme.... Als-ie op de jodenbegraafplaats wil ligge - dan is 't omdat z'n vader 'r ligt en z'n moeder - en dat moete jullie respecteere....’ ‘Ja, zóo iets schandelijks! vierhonderd dertig gulden!....’ ‘En dàt vraagt niet eens of tante 't misse kan!....’ ‘En oom, die zóoveel goeds heeft gedaan!’ ‘Gaf-ie niet ellek jaar vijftien gulden an 't weeshuis.... Contribueerde die niet an de joodsche school?.... Droeg-ie niet bij an 't kraamvrouwenfonds?.... Geen cent betaal ik. Onder zùlke omstandighede spréék je niet over geld!’ ‘Aanslag....aanslag! Wie geeft jullie gemeente 't recht om an te slaan?’ ‘Vierhonderd dertig gulden....’ Schapig-wijs zat Hangjas te prakizeeren. Snoek dee niks dan z'n neus vertrekken in z'n bolle gezicht. An de uitgerafelde draden schommelden de twee knoopen. ‘Hè-jij dan nog wat te zegge?’ - vroeg de dikke na 'n stilte. ‘Ikke-nee. Dan zulle we gaan, heere.’ ‘Dus morgenmiddag één uur, niewaar en tien volgkoetse.’ ‘Nee meneer. D'r kàn en d'r màg niet begrave worde voor 't geld 'r is!’ ‘Dan begraaf je maar niet! Dan làte jullie 't maar!’ Maar Ben, die bedaarder was, begon te begrijpen dat 'r iets an 't geval gedaan moest worden. Bijtend op z'n snor, zat-ie in berekenend nadenken. ‘Viens un moment’ - zei hij opstaand. 't Was z'n ouwe gewoonte om Fransch te spreken, als er vreemden waren. ‘Pour quoi faire?’ - vroeg Aaron. ‘Tu verras.... Een oogenblik, heere.’ In de gang stond-ie te fluisteren met Aaron, die 't krànkzinnig vond - of 't geen schànde was - en of je ze niet in d'r nek zou nemen. - Waarop Ben antwoordde, dat die menschen gewone instrumenten waren. - Of Ben zóó gek was? - Hij zou 't nóoit doen.
In 't zijkamertje zaten Hangjas en Snoek. ‘Ogh!’ zei Hangjas met 'n keelschrapertje. ‘Ogh! ògh!’, schudde Snoek, z'n dikke tong klakkend. | |
[pagina 87]
| |
Hangjas nam 'n leeren toetje uit z'n jaszak, rolde 'n pruimpje, stak 't in den mond. ‘Wat e geschte’, zei Snoek, strak naar de deur kijkend - : ‘ògh, wat è gesjogte boel.’ ‘Die jongste is e mamser benenidde’Ga naar voetnoot1). ‘Gooi die ànder ook niet weg - dik-lispelde Snoek:.... ik zeg je, 't is 'n frotter haurek’Ga naar voetnoot2). Hangjas frommelde de pruim tusschen z'n dunne lippen, duwde z'n dasje neer, keek naar de deurknop, knipperde met de oogen. ‘Dàt leeft’ - zei Snoek na 'n stilte, waarin flauw stemmengezoem buiten, - ‘dàt leeft as 'n geschmadde jidGa naar voetnoot3) - as-die de krenk hetGa naar voetnoot4), denkt-ie eerst an z'n mieseGa naar voetnoot5).... 't Is'n eweireGa naar voetnoot6) om met je kooschere hande zoo'n treifene jid an te rake - ògh wat e gotspeGa naar voetnoot7) van die eene - ògh! ògh!’ ‘Ogge-nebbieschGa naar voetnoot8), 'k heb toch ragmoonesGa naar voetnoot9) met dat gajes’.Ga naar voetnoot10) ‘Ragmoones.... Ràgmoones!... Die Schuit is betoegGa naar voetnoot11) wat ik je zeg.... Die probeert 't koefnoenGa naar voetnoot12) te hebbe’... 't Pruimpje kwabbelde tusschen de dunne lippen. Een keer dacht-ie dat de deur openging, dee-die de nat-bruine prop gauw in z'n hand. Buiten hield iemand de deurknop vast. ‘Of ze nou lang of kort smoeze’, zei Snoek: ‘'n cent e makkeGa naar voetnoot13) minder.’ De deurknop klotste tegen 't hout. ‘Ogh wat e gotspe’, bromde Hangjas. Zulleke Jehoediem moeste zich late kaschereGa naar voetnoot14) - meende Snoek, zenuwtrekkend. De hand liet de deurknop los. ‘Niks geen masseltofGa naar voetnoot15) bij zóón lawaaie’, - verzekerde Hangjas, z'n pruim weer versappend tusschen de bruine lippen. ‘Had-ie minder gasserGa naar voetnoot16) gevrete’, zei Snoek, bot-ernstig, opdraaiend de eene knoop dat-ie angenaaid leek. ‘.... Afzetterij? Ogh!.... Die neef is 'n màmser, 'n màmser....’ ‘Wat maak jij je de sappel! Laat 'in zegge.... Laat 'm | |
[pagina 88]
| |
zègge... Hep jij met 'm te make?.... Hep ik met 'm te make?.... Laat 'm loope naar de aschmedij....’Ga naar voetnoot1) ‘Als 't an mij lee, gaf 'k 't minder.... Cente laat-ie niet na....’ ‘Ogh! Ogh!.... 'n Gasser 'n hoor eraus....!’Ga naar voetnoot2) ‘'n Schandaal?... 'n Schandaal?... An Sjabbes rischesGa naar voetnoot3) doen, dàt noem 'k 'n schandaal!.... 'n Stuk in de krant schrijve!... Oj?... òj?... òj?... Je mot wat hoore.... Hèhèhè!.... Pas op....’ De deurknop piepte in de ijzeren voeg. Maar Ben en Aaron bleven buiten. ‘... Wat e gesmoes...’ ‘Nannò.... Vierhonderd dertig gulden.... 'k Heb tòch ragmoones...’ ‘Ze snijje zich géén krieje’ - giegelde Hangjas...‘géén krieje.... en tòch 'n krieje!....’Ga naar voetnoot4) De dikke buik van Snoek schobberde op en neer van 't lachen. ‘....Geen krieje.... en tòch 'n krieje,’ lachte die na. ‘....Dát wóu Pruim olef-e-scholemGa naar voetnoot5)’, zei Hangjas weer, droog-komiek en krabde met z'n wijsvinger in 't grauwe stoppelveld. Buiten - vlak voor de deur - was 't stemmengeschuifel. Binnen, kijkend naar de bewegende deurknop - praatten de twee joodjes, giftig, afgevend op Schuit, die zoo driftig geweest was en op Aaron's trotsche, kort-en-bondige manier van doen. In het zijkamertje mufte een ghetto-lucht. Nu ze alleen waren, niet gedwongen om kruiperig-beleefd te zijn voor den geld-meerdere, voor den beschavings-meerdere, kwam de ingehouden woede los van conservatief vormenjodendom tegen christelijk-vernist-jodendom. In den grond van hun hart hadden ze een zeer groote minachting, hàatten ze zùlleke Jehoediem... zùlleke gasser-vreters..., voelden ze dat ze gedùld werden vandaag, geduld mòrrege... voor de lawaaieGa naar voetnoot6).... dat overmorrege meneer Bernard Schuit op ze zou neerzien as-die ze in de jodenbuurt toevallig ontmoette... Zulleke Gojiem onder de Jehoediem....Ga naar voetnoot7) | |
[pagina 89]
| |
Met z'n drieën kwamen ze weer binnen. Oom David was er bij. Dat gaf zekere verzoening. Oom David kende Hangjas en Snoek, zag ze dikwijls in de Synagoog. Met 'n lach van vriendschappelijke welwillendheid om z'n dikke, zinnelijke lippen, gaf Oom 'n hand aan Hangjas en knikte Snoek toe. Wèl meneer Hangjas . . . . Wat 'n droevige geschiedenis . . . . Wàtte zeg u d'r van . . . 'n Beetje hàrder alsjeblief . . . . Hangjas, die nog niets zei en 'n beetje verlegen was met de natte pruim, die hij in de hand hield, condoleerde oom. ‘. . . . Suikerziekte gehad.’ ‘. . . . Zoo, suikerziekte.’ ‘Wèl, wèl. . . . suikerziekte. . . . Daar is Pommademan ook an gestorreve . . . .’ ‘Wàtte? . . . .’ ‘. . . . Pommademan is d'r òok an gestorreve . . . .’ ‘Pommademan? . . . Is die dood? Is Pommademan dood? An wàtte is die gestorve?’ ‘An suikerziekte.’ ‘. . . . An suikerziekte . . . . Net as me broer . . . . Wel verschrikkelijk . . . .’ ‘. . . . Is mijneer Mijkel làng ziek geweest?’ ‘Wàtte?’ ‘. . . . Is u broer làng ziek geweest?’ ‘. . . . Ja dat zal wel. Ja dat zal wel’, antwoordde oom David, knikkend alsof ze hem naar z'n gezondheid gevraagd hadden. ‘Enne hoe maakt 't uw vrouw, meneer Hangjas?’ ‘Be-ést, mijneer.’ ‘Zoo-zoo - Zoo-zoo - àlles wel bij u thuis?’ ‘Dank u. Alles wel.’ ‘Heeft u zoontje z'n barmitswe al gedaan?’ ‘Joozep? . . . . Nee dat zal over 'n week zijn . . . . Als mijneer mij de eer wil andoen.’ ‘Zeker-zeker. Zoo-zoo... Ja dat heb je zoo niewaar... In 't eene huishoue vreugd... In 't andere leed... Me broer was nog geen vijftiger. Nòg geen vijftiger... Op Simches-taureGa naar voetnoot1) | |
[pagina 90]
| |
was-ie gebore . . . . Wel 'n toeval, watte?. . . . Toen was ik twee jaar . . . . Jaja . . . . Jaja . . . . We worre allemaal 'n daggie ouwer . . . . Wat ik vrage wou . . . . Wat is dat met dat geld?’ Behendigjes viel de pruim in 'n zijzak van Hangjas. Met z'n nog-natte hand nam-ie 't notitieboekje weer op en praatte, halfschreeuwend in de behaarde ooren van oom David. ‘Dát is van schjoelgeld!’ ‘Hoeveel?’ ‘Vierhonderd een en dertig gulden vijf en veertig cente.’ ‘Hàrder . . . . 'k Versta geen woord . . . .’ ‘Vierhonderd éen en dertig gulden . . . en vijf en veertig centé . . . . van schjoelgeld . . . .’ ‘Van Schjoelgeld, ja, dat heb ik wel gehoord . . . . Zoo-zoo . . . . En watte is daarmee?’ Geduldig gaf Hangjas de uitlegging. Oom David luisterde met aandacht, de pluizige wenkbrauwen saamgeschroefd, knikkebollend alsof-ie 't vólkomen eens was. ‘Wat hou u de boel nou òp, oom’ zei dan Aaron in éens -: ‘u weet toch alles van a tot z.’ ‘Nee dat weet ik niet.’ ‘Heb ik u niet in de keuken verteld . . . .’ ‘Ach van jóuw uitleg heb 'k nìks begrepe . . . . Meneer Hangjas heeft 't me duidelijk gemaakt . . . Zoo-zoo - Enne mot dat betaald worde? . . . .’ Hangjas en Snoek legden 't nòg eens uit. Oom schudde begrijpend en toestemmend 't hoofd. Z'n grijsgrauw haar was in een stage trilling. Onrustig wiebelde het been van Ben, die tegen de lessenaar geleund stond. Aaron trommelde met de vingers tegen 't behang. ‘Late we 't nu in gosnaam kort make, oom’, zei Ben, ongeduldig. ‘Ja-ja. Zeker-zeker’, knikte oom, die voor 't zaakje breeduit ging zitten alsof-ie 'n post dadels of sinaasappelen an 't afsluiten was . . . . ‘Dus 't mót betaald worde . . . . Da's rècht en billijk . . . . Dat zou Mijkel òok zegge . . . Dat zou Mijkel zèker zegge . . . . Alléén bij je dood de voordeele . . . . en bij je leven niks, dat gáát niet an . . . . Nèe . . . . Da's heel juist . . . . Daar valt niks tege in te brenge . . . .’ | |
[pagina 91]
| |
‘Maar Gót oom, gebruik nou toch je verstand!’ ‘Watte zeg je, jonge?’ ‘Dat-u je verstand mot gebruike! . . . . 't Is 'n sluipmoordenaarsmanier om zóó 't geld af te dwinge!’ ‘Ja - nétjes is het niet, mijneer Hangjas . . . . U is 'n door en door net man . . . . Nèt is 't niet . . . Me zuster zit hiernaast te huile . . . . En d'r twee dochters . . . . En dan 'n úur geredeneer over geldzake . . . . Maar u doet 't ook niet voor u plezier, niewaar? . . . . Ik begrijp wel dat-u 't niet voor u plezier doet . . . . Weet u wát we moeste afspreke . . . . U moest me morrege de nota op me kantoor zende . . . . Dan zal 'k d'r is nakijke . . . . Dan hoeve we nou niet langer over geldzake te spreke . . . Niewaar? . . . Geldzake van avond . . . . in een sterf huis . . . . en me goeie Mijkel bòve . . . . me goeie broer . . . . met wie 'k gespeeld heb als kind . . . . Oe-oe-oe! . . . .’ Oom David snoot z'n neus, snikte éenmaal, schudde 't hoofd zeer-langzaam, snoot z'n neus nog éens met breed-uitgalmend getoeter. ‘Ik héb al gezegd’ . . . . begon Hangjas weer, duwend an z'n dasje en krakerig-schreeuwend bij ooms behaarde oor - en wèer deed-ie 't verhaal dat hij máar beambte was en dat-ie als directeur niet mocht begraven voor de schuld angezuiverd was. Snoek bemoeide zich er óok mee. ‘Kijk nou is hier’, zei-die met z'n dikke tong en trekkend met z'n neus bij elke twee-drie woorden: - ‘we hebbe nog pas zoo iets in de gemeente gehad . . . . en 'n gefal dat nòg anders was . . . Ken u Haas . . . Mozes Haas . . .? Die was al getrouwd op 't Stadhuis . . . . Heb-u daar niet van gehoord . . .?’ ‘Wat vertelt-ie toch?’ - vroeg oom. ‘. . . . Die zou de volgende dag kerkelijk trouwe . . . 's Morgens ben 'k bij 'm voor schuld van hem én zijn vader - verstaat u wèl, van hem én van zijn vader - én van zijn vader, hoor u? - en die zei ook dattie 't niet had - en we hebbe 'm niét getrouwd . . . . Dat was voor zeven en zestig - neè, voor voor zeven en tachtig guldens . . . .’ ‘Is 't af te make voor honderd gulden contant?’ - vroeg oom plòts, rustig, zeker in z'n koopmanschap. ‘Ik scháam me ooge uit me hoofd!’ schreeuwde Aaron heftig. | |
[pagina 92]
| |
‘Ogh wat! . . . . Waar bemoei jij je mee, jònge . . . . Heb jij te betale? . . . . Meneer Hangjas en ik wete wàt handel is . . . . Wàtte? . . . . Las mar gèhn . . . . De jeugd, mijnheer Hangjas . . . . Is honderd gulden contant goed, en de rest na verificàtie?’ ‘Nee, mijneer Pruim. Ik heb de vólle quitantie van de gemeente.’ ‘Wàtte?’ ‘Kijk u maar.’ ‘Non ja . . . Wat zègt dat? Wat zegt dàt? 'n Quitantie zegt nìks . . . Zulle we honderd vijftig contant zegge?... Wie? . . . . Wie? . . . . Sind doch alle gesjochte . . . . Mach's e bische . . . . Wie? . . . . Was? . . . .’ ‘'s Geht niegt . . . . Hab keen Wort da drúber zu sage . . . .’ ‘Comme ils sont bêtes, nom-de-Dieu!’ - snauwde Ben kregel: ‘Is me dat úit met jullie gesjagger! . . . . Geef óp je quitantie!’ ‘Bennie . . . wát begin je . . .’, schrikte oom, verbaasd. ‘'t Hangt me de keel uit, dat gekònkel!’ - vonkelde Ben. Dwars over de quitantie schreef-ie haastig 'n paar woorden. ‘Asjeblief.’ ‘Betaalbaar bij? . . . Betaalbaar bij? . . . Bij wie?’ - vroeg Hangjas lezend. ‘Bij me kassier.’ ‘In òrde meneer . . . . De handteekening van mijneer Schuit is zoo goed als bankpapier . . . En geloof u mijn... da'k niet . . . .’ ‘Jawel-Jawel . . . .’ ‘. . . . Late we dan op tweehonderd afmake,’ - kwam oom weer, die niet begrepen had. ‘'t Is betááld!’ ‘Wàtte?’ ‘Méneer heeft betááld!’ ‘Betaald? Betaald? . . . Daar bemoei ik me mee... Bewounes senerabbe!Ga naar voetnoot1) . . . .’ ‘. . . . Dus om éen uur de begraffenis?’ | |
[pagina 93]
| |
‘. . . . Om een uur precies.’ ‘. . . . En hoeveel koesse, mijneer?’ ‘. . . . Tien . . .’ ‘. . . . Elleke koes is zeven gulden.’ ‘. . . . 'k Praat niet over geld’ . . . . ‘. . . . O goed . . . . o-goed mijneer . . . . En verlangt u koorde?’ ‘Wat zijn koorde?’ ‘Koorde op de koes . . . . koorde op de uniforme . . . . Weet-u niet?’ ‘Goed, kóórde . . . . De boel moet'r netjes uitzien . . . . Alles éérste klasse . . . . versta u?’ ‘'t Zal naar u genoege zijn . . . .’ Oom David met z'n ouwe huisjasje, kwam vlak bij Ben staan, vroeg mee: ‘Enne . . . . heeft mijneer Hangjas de lijst?’ ‘Welleke lijst?’ ‘Van de familie die meerijdt, bedoelt mijneer.’ ‘De lijst? . . . Nee da's waar. Schrijf jij is op Aaron . . . Wacht, d'r ligt binne 'n lijst van kennisgevinge . . . . Haal j'm is?’ Aaron haalde de lijst. Hangjas vond 't beter om voor acht en dertig heeren twáalf rijtuigen te nemen - Twee reserve rijtuigen was nooit te veel - Dat was goed - Maar dan was'r weer 't bezwaar dat als hij, de directeur, meereed, er dertien rijtuigen achter den lijkwagen zouen rijjen . . . . Of 't dan niet beter was, dertien volgkoetsen te bestellen . . . . dan rejen er veertien . . . En al hechtte mijneer er niet aan - 't stònd als er véel rijtuigen achter 't lijk waren . . . 't Scheelde net zeven gulden. - Goed. Dertien rijtuigen. - En dat kwam ook heel mooi uit. Want op de lijst stonden de rabijn en de voorzanger niet - Die rejen natuurlijk mee van 't sterfhuis . . . De assistent-sjamoziem dat kostte zooveel niet - 'n Gulden voor ellek - Zoo. En nou 't regelen van de rijtuigen. Dan liep morgen alles van 'n leien dakje. Snoek met de bibberende beroerte-hand op de vette knie was met oom een gesprek begonnen. Oom met de handen in de zakken van z'n kapotte huisjasje - dat morgen zou dienen voor krieje snijjen - vertelde hoe de laatste dagen van Mijkel geweest waren en dan Snoek, sym- | |
[pagina 94]
| |
pathiek-meewarig an 't kijken naar de scheurkalender op 't behang - Tetetetè, wel verschrikkelijk! - Krankzinnig. Of je bij suikerziekte krankzinnig wer? - Pommademan, die had ook wel geleje - maar die was den laatsten dag nog bij z'n verstand geweest - die had z'n vrouw en z'n kinderen nog herkend - niks hadde ze an 'm gemerkt, letterlijk nìks tot voor 'n maand - zoo gezond àt-ie en zooveel dronk-ie - Die at meer dan z'n vrouw en z'n kindere bij mekaar - Mijkel had òok schrikkelijk gegete, hoofdschudde oom David dan - die kon ongeloge 'n halleve rib an en 'n heele schaal aardappele - maar ze wiste 't dattie suikerziekte had - De neef, meneer Aaron Pruim, die daar stond, was student in de medicijne - die had toevallig de urine onderzocht, 'n jaar, ruim 'n jaar geleje, toen Mijkel is 'n paar dage niet-lekker was, 'n gewone verkoudheid - die had 'r suiker in gevonde - wel vijf-zes procent - Tetetetè - En toen hadde ze 't eerst niet geloofd - Maar Aaron had de urine an den huisdokter gegeve - en die had 't óok gezegd - en toen hadde ze niks an Mijkel gezegd en niks an z'n vrouw - maar Toos en Jet, de dochters, die hadde 't gewete . . . Tetetetè - Tetetetè - En dan vertelde Snoek weer van Pommademan en schreeuwde oom: wàtte, en keek Snoek met klein-zwarte oogjes van het kapotte jasje van oom naar de correcte jassen van de twee andere heeren en grolde de kwaadaardige minachting in 'm op voor die gasservreters, die óók jood ware, ook Jehoediem, die zich schaamden voor d'r gelóof. Ze hadde 't wel niet noodig om zich morrege 'n krieje te late snijje, maar an d'r risches-poonem zag je wel, dat ze 't evenmin zoue doen voor d'r eige vader. Hangjas zat voor de tafel en nummerde de heeren op 't lijstje. Ben, naast 'm gebogen, wikte, overwoog, was 't 'r niet over eens of meneer Dikkels in het vierde of vijfde rijtuig moest. Z'n plaats was in 't vijfde, eigenlijk in 't zesde, maar 't was lastig met hèm en met Van Zuilen èn met Bacht. Dat ware christenen. Bacht was minder. Die was huisvriend. Die ging véél met joden om. Maar Dikkels, lid van de Kamer van Koophandel, zoo'n in-nette vent, die nooit anders dan op 't kantoor van schoonvader geweest was, om posten assurantie af te sluite en die meereed uit genegenheid voor Mijkel, die 'm zoo net behandeld had bij de brand van de graan- | |
[pagina 95]
| |
pakhuizen - èn Van Zuilen, de overbuurman - díé twee waren lastig. Daar zat je mee in. De neven gingen vóor. Maar Dikkels, sámen met de huisvrienden, met Brammetje Soesman, Tobias Ledder en Daantje Kaas - de whistvrienden van Mijkel, die elleken Zaterdagavond met 'm gewhist hadden, tien jaar lang, dat gìng niet, dat gìng niet. ‘Als 'k Dikkels bij jou in 't rijtuig zette mét Kaas en Van Zuilen? Hè? Wat?’ ‘Mij goed’ - zei Aaron, onverschillig. Tegen de deur leunde-die, víés vindend de levendige aandacht van Ben, vies òok de intimiteit van oom David met 't vet-zwarte joodje. Moe van 't meewaken, moe van de oppassing van den krankzinnig-geworden ouwen man, an wie die zooveel, zoo álles te danken had, was die nou beu van 't gore begrafenis-gescharrel. - Wat deeë ze als plompe idioten. - Met d'r geredeneer over ziektes, waarvan ze niks wiste - ziektes waarvoor ze zoo báng ware. - Wat viel Ben 'm tegen, Ben met z'n angstige zorg voor ceremonieel, Ben met z'n inspanning om niemand te froiseere - alsof 't 'n bruiloftstafel was. - En dat vieze joodje met z'n ongeschoren, fletse gezicht. - En die ander met z'n loshangende knoopen en z'n bibberhandje. - Ware dàt schatkistbewaarders van joodsche traditie - waarvan-die uit z'n kindertijd iets onthoue had, toen z'n vader en moeder nog leefde - de joodsche traditie, waarvoor Oom David in vuur kon rake - de joodsche traditie waarvan-ie niks wist, die hij zoo onbelangrijk vond, tegenover zíjn eenvoudige fantasie van God?. . . . Wat 'n pèstluchtje was hier. Oom inschreeuwend tegen 't vet-zwarte joodje, 'm 'n snuifje presenteerend, - Ben an 't zagen over de volgkoetsen, in de war met 't christenkantoorpersoneel, dat-ie liever niet samenplaatste met 'n handelaar in augurkjes van de overzij, die zoo'n schrikkelijk joodsche spraak had. Weg schemerend met de gedachten naar boven in de sterf kamer met de brandende kaarsen, zag-ie 'n glim van de verwilderde oogen, verwilderd in dorst-waanzin en 't bloedrig lidteeken op 't eerwaardig hoofd, dat zich gekwetst had tegen 't ijzer van 't ledikant. En dat zag-ie alles strak, droogstrak, zonder vermogen om te huilen. Terwijl was Ben gevorderd an rijtuig nommer tien. Hangjas stak telkens 't afgekauwd potlood in z'n mond, zocht | |
[pagina 96]
| |
naar den naam, zette er het nummer achter. Hij schreef op 't tafelkleed. Als-ie hard-andrukte duwde 't stompe potlood 't papier stuk, likte-die er nog eens aan en schreef met een sopje van potlood en speeksel. Dan wou Oom de lijst óok eens zien. Ongeduldig, dat 't nòg langer duurde, stampvoette Ben, hield zich in voor de twee joodjes. En oom, áándachtig, opzoekend de eijfers met z'n wijsvinger, las de namen eén voor eén. Ja, zóo was 't wel goed. - Maar of 't niet beter was de christenheere bij elkaar te plaatse. - Wat Ben dee opstuive. - Zooveel moeite had-ie 'r nou mee gehad, dat-ie nìks meer veranderde. - Anders kon je wéér van voren af aan beginnen. - Je kon toch, in gosnaam, Dikkels, zoo'n in-nette vent, niet in 't zevende rijtuig stoppe. - En Bacht was wel 'n hèel fatsoenlijk man, maar met 'n lid van de Kamer van Koophandel in éen rijtuig, dat ging niet. - Niewaar? - Bacht met zóo'n prutszaakje samen met jè graanhandelaar, iemand die haast lid van den Raad was. - Nee - 't Was zoo best - Wat? - Wat zeg jij, Aaron? - Zeg jij non ook is wat. - Jij bemoeit je met niks. - Jij laat mij voor àlles opdraaie. - 'k Heb d'r zenuwhoofpijn van. Oom David, aànhoudend, koppig, zich niet thuis voelend bij de familie van z'n broer, die niks van de gebruike wiste - die d'r allemaal zoo liberaal over dachte, vroeg dan plots an Hangjas en Snoek of 't ànging dat z'n schoonzuster en z'n nichies op 'n kanapee zoue zitte - als morrege de lawaaie was - of niet de heele stad d'r schande van zou spreke dat de vrouw en de kindere niet sjiwweGa naar voetnoot1) zatte. Maar Hangjas wijselijk-kijkend hield zich daarbuite. Dat moest mevrouw Pruim zèllef wete. . . . Hij bemoeide zich alleen met wat búíte gebeurde... Niewaar... De een die dacht zus en de ander zóo... 't Stond wel voorgeschreve... Maar tegenwoordig had je zoóveel vrije jode... nàh... en die moste d'r ook zijn... Kwamme ze in Brussel niet op Sjabbes met 'n sigaar in d'r mond naar de Schjoele rijje?... En had je in Berlijn geen muziek in de Schjoele?.... En ware d'r geen kerreke waar de manne en de vrouwe bij elkaar zatte?.... Als 't aan hèm lee.... an hèm.... ....Maar mevrouw Pruim wíst wat 'r paste en mevrouw | |
[pagina 97]
| |
Schuit die wist 'r óok alles van.. . en mijnheer Schuit had z'n barmitswe gedaan.... Maar hij bemoeide zich alléén met de begraffenis.... Was dat niet 't beste, mijneer Schuit? Bij negenen stonden ze op. Ben liet ze uit, trok an 't deurkoord, liep mee naar benee. Oom David draaide 't licht in de zijkamer af, ging met Aaron naar de huiskamer terug, waar moeder van huilen-moe, met rooie oogen in 't bleeke gezicht, ingedut lag. Ze schrikte op van 't dichtslaan der deur beneden. ‘Is 't zónder ruzie afgeloope, Aaron?’ ‘Ja, tante.’ ‘Got watte herrie, watte drukte,’ zei Ben, die nog buiten adem was van 't trap-opwippen:... ‘Wil u geloove, ma, dat 'k 'r hoofpijn van heb.’ ‘Waar zijn Toos en Jet?’ - hardpraatte oom David. ‘Achter.... De naaister is bij ze.’ ‘Wie-ie? Wie-ie?’ ‘De naaister’ - herhaalde Ben. ‘Wat mót de naaister? Waarvoor is 'n naaister noodig?’ - vroeg hij weer, lastig, bemoeiziek. ‘Voor de rouwkleere, natuurlijk! Got-oom, wat bè-je weer onbegrijpelijk. Maak 't ons toch niet zoo lastig onder de omstandighede....’ Met de handen in de zakken van 't kapotte jasje, liep oom heen en weer, brommend, snauwerig - uit-z'n-humeur, dat-ie nòoit zoo iets bijgewoond had - nòoit - zóo'n familie van allemaal-gojiem - d'r kón geen zegen op ruste.... geen mezoesosGa naar voetnoot1) an de poste - geen God en geen gebod - zùlleke jode ware de grootste rischesmakersGa naar voetnoot2) - geen sjiwwe zitte.... geen krieje-snijje.... en rouwkleere - met rouwjurke an, op de lawaaie - 'n schande voor God. Ben, hoofdpijnachtig, geprikkeld, vroeg of 't nou uit was, of de ruzie nòg eens moest beginne, dat ma gelijk had, gróot gelijk, dat je je moest voege naar de christenmaatschappij waarin je leefde.... ‘Hoùe jullie nou op’ - bad moeder:.... ‘jullie make me dóód....’ ‘'k Zal nìks meer zegge’ - hardpraatte oom David - ‘an jullie is niks dan soore en wijtikGa naar voetnoot3) - Nou weèt je 't...’ | |
[pagina 98]
| |
II. Kinderen.De gasvlammetjes in de gebloemde ballons kruifden zachte goudtintingen op 't koper van de lustres, op de schakels der kettingen. Door de reten der gordijnen schaduwde verdwaasd daglicht. In de voorkamer waren de mannen, mat-fluisterend, bij de dof bruine tafel, waarop glimmende hoeden stonden. Achter, in 't helle licht hokten de vrouwen bij de weduwe, In den grooten leunstoel lagen de kransen, die straks naar beneden zouden worden gedragen. De rabijn, mager en scherp, praatte met Ben bij een glazen penantkast, van dof lichtend verguldsel. Hard stond z'n mager lichaam gehouwen in den glimmerschijn van blauwe pullen, eigele urnen en stoffige terra-cotta beeldjes. Oom Jemp, met z'n snoekenkopje en kauwend mondje, luisterde naar wat de Rebbe zei en knikte, knìkte. In de zwoelwarmte lagen de rose-witte rozen, met nog dauwparelen op de blaadjes. De linten, zwart en wit plooiden er tusschen. Levi van oom David was in de achterkamer geslopen, bekeek de linten, met de brutale blooheid van 'n hoogere-burgerschool-jongen, probeerde te zien van wie de groote rozenkrans was. Maar Ben kreeg 'm in de gaten, gaf 'm 'n uitbrander. Terwijl gluurde 't jongste zoontje door 'n kier van de gordijnen. De groote omkringde oogen van 't uitgepieterd-bleeke jongske keken met opgetogenheid naar de rijtuigen. ‘Bram - kom is kijke....’ Bram, even bleek met branderige oogjes, schoof stilletjes weg uit den hoek waar-ie zich verveelde. ‘Kijk is Bram wàtte rijtuige.’ ‘Niet zoo hoog optille.... Pas nou op, Max....’ ‘Kijk is.... watte dikke koetsier.... wat-è dikkert.... die rolt 'r haast af.... poe-òè!....’ ‘Jò.... pas toch op....’ ‘Daar staat 'n smeris... wat è mense... wat è mense... ècht, hè.... ècht!’ ‘Daar hebbie Mozes Krijn, oòk - zie je - nèe dáár - | |
[pagina 99]
| |
bij die rooie vent - zie je nou niet, gammerkop.... Hè, wat bè jij 'u schlemiel....!’ ‘Nou waàr dan?’ ‘Dáar.... voorbij 't tweede, derde balletje van 't gordijn.... Zie je 'm....’ ‘....Ja, da's Moos.... Za'k is tikke?....’ ‘....Bé-je heelemaal.... Pas op, oome Jemp kijkt naar je.... zachies prate....’ ‘Komt oome Mijkel in díé koes?....’ ‘Wel nee.... Ka-je daar 'n lijk in stoppe?.... Nee die is goed....’ ‘Waar dan in?’ ‘Kijk dan door 't spionnetje.... Zie je die groote koes in 't zwart?.... Ga op je teene staan.... Zie je?’ ‘....Mot die daar-in?.... Heèlemaal alleen?’ ‘Natuurlijk.’ ‘En dan?’ ‘Dan wordt-ie begrave.’ ‘Hoe gaat dat?’ ‘Nou dat zal je strakkies toch zien.’ ‘Wor ik later ook begrave?’ ‘Natuurlijk.’ ‘Waarom natuurlijk? Is de moeder van Levi oòk begrave.’ ‘.... Wat è gammerkop!.... Natúúrlijk.’ Oom David was tweemaal getrouwd. Bram en Max waren van z'n tweede vrouw. ‘Worre àlle mense begrave?’ ‘Allemaal as ze dood zijn.’ ‘Wat ècht, hè... allemaal met zooveel koese, hè!... kijk is, nou motte de mense op zij... kijk die smeris is douwe...’ ‘Moos mot ook achteruit.... Kijk. Kijk nou goed. Nou komt de lijkwagen voor.... Zie je....’ ‘Waarom benne die paarde in 't zwart?’ ‘Da's voor de vliege,’ ‘Voor de vliege?.... Voor de vliege?.... En andere paarde dan?....’ ‘Da-weet 'k niet....’ ‘Mooi, hè?... Gaat tante Chris met oome Mijkel mee?...’ ‘Wel nee... Die bidt voor 'm... en later in den hemel zien ze elkaar....’ | |
[pagina 100]
| |
‘Wat gaat-ie dan alleen doen in den hemel....’ ‘Hé, jij vraag zoo'n boel.... Daar mot-ie weze voor onze lieve Heer....’ ‘Rijdt die koes dan naar de Hemel?....?’ ‘Nee, eerst naar 't kerkhof.’ ‘En dan?’ ‘Nou èn dan.... èn dan.... dan komt oome in de hemel, begrijp-ie dat dan niet ezel, - wat e gammerkop bè-jij.... dan komt-ie in den hemel, begrijp-ie niet - begrijp-ie nou niet - en daar ziet-ie de moeder van Levi - begrijp-ie niet?.... Daar zien ze elkaar allemaal....’ ‘En wat doene ze in den hemel....’ ‘Nou, lekker ete en drinke.... Kiks en Booles en matzegremzels en sjaalet en kervelsoep met balletjes... enne daar voere ze niks uit... as bidde... en prate met de engeltjes... en daar krijgt oom Mijkel vleugels... enne daar vliegt-ie rond.... begrijp-ie?’ De omkringde oogen van 't bleeke joden-jongske droomden in de daglicht-lijn van 't gordijn. ‘Wat zal Moos Krijn kijke, hè, as-die ons in 't rijtuig ziet stappe, hè?....’ ‘Echt.... Wat ècht!.... Kijk die vent is - die laat z'n aardappele valle.... Poe-oe!.... Poe-oe!....’ ‘Pas op, jò!’ Zacht mepte oom Jemp op de hand van Maxje, die 't gordijn vasthield. ‘Maggie niet doen.... af blijve, hoor.’ Even wachtten ze. ‘Kijkt-ie?’ ‘Nee.... Làch dan ook niet.’ ‘Ka-jij de koese telle?....’ ‘Nou d'r benne d'r 'n hoop.... wat e koese.... wat e koese’.... ‘Motte we lang rijje?’ ‘Nou wel 'n hallef uur.... Pas op voor oom.’ Fluisterend smoezelden de twee bleeke joden-joggies, gluuprig kijkend door de gordijnreet, kinderlijk-blij met de volte buiten, met de file rijtuigen, die tot achter in de straat stond. ‘Waar is oome nou?’ vroeg Maxje weer, groot van oogen, | |
[pagina 101]
| |
met een zachtjes-wellende angst voor de fluisterstilte achter, voor al 't zwart en de stemmigheid. ‘Bove....’ ‘Bòve?.... Wat doet-ie daar?’ ‘Nou.... wàchte....’ ‘Waarom komt-ie dan niet hier?’ ‘....Hij is ommers dood.... gàmmer....’ ‘....O....Nou moste wij same in die koes magge rije, hè?.... Op de bok.. . En jij sture, hè?...’ ‘Ik zou je danke... As die paarde op hol gaan...’ ‘Ik zou wel dùrreve....’ ‘Dat kè-je makkelik zegge, nou je hier ben....’ ‘Wat è mense.... Daar komp meneer Kaas.... Zie je 'm?.... Kijk die smeris is douwe.... Waarom motte de gordijne nou dicht?.... Zeg?.... Hoor je niet, Bram?’ ‘Daar hè-je weer 'n krans.... Kijk is.... Kijk is.’ ‘....Waarom motte de gordijne nou dicht....’ ‘Nou voor.... voor-e... voor-e... da-weet 'k niet...’ ‘'k Heb van oome Jemp 'n kwartje gekrege....’ ‘La's kijke.’ ‘Nee niet ankomme - 'k mot 't zèllef vasthoue....’ ‘'k Zal 't niet van je gappe.... 't Is geen kwartje.... 't Is 'n dubbeltje.... Wil je ruile met me messie?....’ ‘Met je messie... Nèe, voor je messie doe 'k 't niet...’ ‘Nou mét 'n postzegel van Brazilië 'r bij....’ ‘As we thuis komme.... Eerst mot ik 't messie hebbe en de postzegel.... anders doe 'k 't niet....’
Zachies bleven ze fluisteren.
Herm. Heijermans Jr. |
|