De Gids. Jaargang 60

[p. 558]

Aanteekeningen en opmerkingen.

De studie van het Nederlandsch in Amerika.- Een der New-York'sche dagbladen, the Evening Post, heeft zijne lezers onlangs een stuk aangeboden onder den titel: On the study of Dutch.

De schrijver van dat stuk die blijkbaar vrij goed op de hoogte is van de studie onzer taal en letterkunde, betoogt hoe wenschelijk het zou zijn, indien er te New-York gelegenheid werd gegeven om de Nederlandsche taal en letterkunde op wetenschappelijke wijze te bestudeeren.

Hij maakt geen Amerikaansche reclame voor onze taal, hij overschat de belangrijkheid onzer literatuur niet, doch weet te waardeeren wat zij degelijks en voortreffelijks heeft voortgebracht. Terecht wijst hij er op, hoe stiefmoederlijk de studie onzer taal en letterkunde aan de Amerikaansche Universiteiten is bedeeld. Terwijl men aan die universiteiten de Duitsche taal en letterkunde in bijna alle tijdperken harer ontwikkeling kan bestudeeren en ook de Scandinavische talen van de programma's niet zijn uitgesloten, vindt men op slechts één programma de studie van onze taal en letterkunde vermeld; de inhoud dier vermelding is: ‘as yet no course has been offered in Dutch’.

Ook practisch belang zou de studie onzer taal en letterkunde kunnen hebben. Heeft de Commissie voor de Venezuelaansche grensgeschillen niet een deskundige naar Nederland moeten zenden, om de ter zake dienende Nederlandsche documenten te onderzoeken? En nog kort geleden werd van wege de stad New-York een crediet van £ 7000.- verleend voor het doen drukken van oude Nederlandsche documenten ter Stedelijke Bibliotheek aanwezig.

Aldus de schrijver in de Evening Post.

Het schijnt ons de moeite waard, de aandacht der Gids-lezers voor een oogenblik te vestigen op dit nieuw bewijs van sympathie tusschen Amerika en ‘brave little Holland’ zooals een onzer heden-

[p. 559]

daagsche Amerikaansche bewonderaars ons land heeft betiteld. Sterk is die sympathie niet, doch zij schijnt vrij wat levenskracht te hebben; het is een klein vuurtje dat sinds lang voortsmeult en van tijd tot tijd lustig knettert of vlammentongen opwaarts doet schieten. Sedert Washington Irving zijn de Knickerbockers ‘en vogue’, en door de Kaatskill-mountains dwaalt nog steeds de schim van Rip van Winkle, dien beminnelijken sukkel. Welk Nederlander na Hooft heeft zulke aangrijpende bladzijden geschreven over onzen onafhankelijkheidsoorlog met Spanje, als de Amerikaan Motley? Ook in onzen tijd zijn de betrekkingen tusschen het kleine land in het oude Europa en het groote land in het verre Westen niet afgebroken. Bij den ruil van ‘Dutch cattle’ tegen Amerikaansche spoorwegfondsen zijn wij misschien niet aan de winnende hand doch de Amerikaansche schilders komen hierheen en de Nederlandsche schilderijen gaan daarheen. Eene bekende vereeniging, de ‘Holland Society’, heeft zich ten doel gesteld de betrekkingen te onderhouden met het volk dat zij beschouwen min of meer zooals een volwassen jonkman eene oudere vrouw van wie men hem zegt: ‘zij had je moeder kunnen zijn’. Of is het meer dan toeval, dat niet Nederland maar Engeland het moederland van Amerika geworden is?

De leden der ‘Holland Society’ houden ter eere van hunne afstamming een jaarlijksch feest met een Hollandsch menu en maken jacht op Hollandsche voorouders, doch er valt meer en beter voor hen te doen dan vóór tafel den lof van het Oranjebitter en aan tafel het ‘Wilhelmus’ te zingen.

De wetenschap moet hier een vaste kern vormen waaromheen de verstrooide sympathieën kunnen samengroeien. Een leerstoel voor de studie onzer taal en literatuur zou een centrum kunnen worden, van waar langzamerhand eenige kracht zou moeten uitgaan. Dat men dien leerstoel zou dienen te vestigen te New-York, ‘the largest colony planted by Dutchmen’, spreekt van zelf. Nederlandsche boeken zijn er in Amerika genoeg; de Astor Library, de bibliotheek van Columbia-university tellen boeken over Nederlandsche taal, letterkunde en geschiedenis bij duizenden, maar ook hier zijn het de ‘mennekes’ die ontbreken. Van waar moeten die komen? Iemand heeft voorgesteld, voor dit doel een mobiel professoraat in het leven te roepen, dat vervuld zou worden beurtelings door oudere en jongere Nederlandsche philologen en literatoren, die de

[p. 560]

Niagara eens willen zien en hooren en San Francisco-heimwee hebben. Beter zou misschien zijn, dat een der hedendaagsche Knicker-bockers zich tot het vervullen dier taak aangordde. De tijden zijn gunstig. Eene in veel opzichten voortreffelijke vertaling van Vondels Lucifer is onlangs door een jong Amerikaansch literator voltooid en zal, hoop ik, na eenigen tijd het licht zien. Wie weet of onze aartspoëet de leden der ‘Holland-Society’ niet in het hart zal grijpen?

Een paar eeuwen geleden scheen het of dat stoere volk der lage landen bij de zee de wereld zou omvatten in zijn greep, toen het zijn vlag liet waaien in Afrika en Azië, in Amerika als in Australië. Toen is de 18^de eeuw gekomen en met haar onze vernedering: over de gansche linie werd ‘retireeren!’ geblazen. Maar nu gaat het weer voorwaarts, zoetjes aan of in den stormpas. Moge het niet te lang duren, eer ons volk weer een voorpost uitzet op het veld dat wij in de 17^de eeuw hebben geruimd.

G.K.

De verhuizing van ‘De Anatomische les’ naar den Haag. - De Anatomische Les van ProfessorTulp, door Rembrand van Rijn in 1632 voor de overlieden van het Chirurgijnsgild geschilderd en aan de zorgen dezer broederschap toevertrouwd, is niet altijd door de bezitters gewaardeerd en in eere gehouden, en dat schoone gewrocht van Oud-Hollandsche kunst zou voorzeker nu niet schitteren in het Mauritshuis indien de beschermende band van werkelijke kunstvrienden zich niet herhaaldelijk erover hadde uitgestrekt om het te bewaren voor algeheelen ondergang. Men zou bijna geneigd zijn te gelooven, dat de waardeering van kunst in vroegere dagen ten eenemale vreemd was aan de leden van het Chirurgijnsgild. - De onoordeelkundige plaatsing langs een vochtige muur in de snijkamer op St. Anthonie's Waag, en het blootgesteld zijn aan groote temperatuurverschillen door hard stoken of koude bleven niet zonder uitwerking.

Omstreeks 1785, toen de schilder Quinkhard het kunstwerk schoonmaakte, vond hij het in zoo deerlijken toestand, dat het slechts door het aanbrengen van een tweede doek behouden kon worden. Deze ervaring scheen de eigenaars niet wijzer noch omzichtiger gemaakt te hebben, want de toestand was in 1817 nog erger dan ooit te voren. Door de aanhoudende lekkage, die langs

[p. 561]

het doek siepelde, was het eerste doek geheel vergaan en de verfmassa, van steunsel beroofd, dreigde bij de minste onvoorzichtige aanraking in losgelaten brokken weg te vallen. Dat het gespaard bleef was alleen te danken aan de aanwezigheid van het door Quinkhard aangebrachte tweede doek. - Deze feiten kwamen aan eenige kunstliefhebbers ter oore en deze, met den heer Goll van Frankensteijn aan het hoofd, trokken zich de zaak aan. Na heel wat moeite verkregen zij van de Overheden verlof, de schilderij te mogen weghalen om haar geheel te laten restaureeren door den schilder J. Hulswit, die zich zeer goed van zijn opdracht kweet. Naar aanleiding van deze omstandigheid richtte de heer Goll van Frankensteijn in Mei 1817, in een stijl, die sterk naar het pruikenstaartje riekt, een schrijven aan Burgemeesteren van Amsterdam, waarin hij de onachtzaamheid schetst ‘van hen aan wien de zorg voor de conservatie was toevertrouwd, en (voorslaat) dit kunstgewrocht van Rembrand's verheeven genie tot een billijken prijs op de voor de stedelijke finantiën minst bezwarenden conditiën voor stadrekening te koopen en op deszelfs Raadhuis te plaatsen.’ Immers niet alléén de conservatie der schilderij zou hierdoor gewaarborgd zijn, maar ook het onderstandsfonds van het gild zou daardoor eene versterking bekomen, die het zeer behoefde.

Dit voorstel maakte het onderwerp uit van een rapport van den Thesaurier, kwam in den Raad en van daar in de Finantiëele Commissie, met andere woorden: in den doofpot.

De regeering, die op dit oogenblik een vleugje, maar dan ook een heel klein vleugje, van kunstliefde schijnt gehad te hebben, liet door den Commissaris-Generaal van Onderwijk, Kunsten en Wetenschappen, Repelear van Driel, die van wege Z.M. een oog moest houden op alles wat de kunst betrof, Burgemeesteren aanschrijven, dat zij te zorgen hadden, dat de schilderij een veilige ‘bergplaats’ kreeg en niet weêr aan totaal bederf werd overgegeven, voorts, dat geen verkoop aan particulieren of vervoer naar het buitenland zou plaats hebben.

De heer Goll van Frankensteijn, die niet waande, dat de zaak in de doos was gedaan, bleef daarvoor werkzaam, rapporteerde, dat hij na rijpe overweging tot de conclusie was gekomen, dat niet het Rijk, doch de Stad het doek moest aankoopen. - Wat nu de waardebepaling betrof, zoo wilde hij die, en m.i. zeer terecht, aan de meerdere ervaring en kunde van andere kunstkenners over-

[p. 562]

laten. - ‘Hij kon echter niet voorbij ten deze opzichte, eene algemeene observatie in het midden te brengen’, die werkelijk getuigde van 's mans bekrompen blik in kunstzaken, namelijk, dat ‘de bepaling der geldswaarde van deze schilderij van eenigen bijkomende omstandigheden afhangd, die bij andere capitale stukken van Rembrand niet behoeven in het oog gehouden te worden; zo als bij voorbeeld 't eenigzints onbehagelijke van een anatomisch voorwerp.’

Niettegenstaande zijne mindere ervaring schatte hij het doek op ƒ 10,000 te betalen in vier jaarlijksche termijnen. - Doch alle beschouwingen waren overbodig, de zaak was bij de Commissie in den doofpot en zou daaruit eerst elf jaar later te voorschijn komen.

De administrateuren van het Chirurgijns Weduwen-fonds hadden in dit tijdsverloop hun gevoel voor kunst niet zien toenemen, want zij vroegen den 28 April 1828 aan het Stedelijk Bestuur autorisatie, de schilderij als ‘een renteloos en onnoodzakelijk meubel’ voor dat fonds te mogen verkoopen en de daaruit voortspruitende gelden te beleggen op het Grootboek.

Burgemeesteren en Wethouders stonden dit verzoek op de volgende voorwaarden toe:

1o.	dat de verkoop geschiede in het openbaar door beëedigde makelaars in het vak van schilderijen;
2o.	dat vooraf eene legale taxatie plaats hebbe en de prijs van verkoop niet beneden de getaxeerde prijs zij;
3o.	dat ten minste een maand voordat de veiling plaats heeft de aankondiging van den verkoop van deze schilderij geschiede, niet alléén in de binnen- maar ook in de buitenlandsche nieuwspapieren. (Hieruit ziet men dat B. en W. weinig rekening hielden met de aanschrijving van wege Z.M. van 1817.)
4o.	dat het provenu van den verkoop belegd zal worden op het Grootboek.

De veiling werd bepaald op 4 Augustus 1828 en de aankondiging in de Amsterdamsche Courant van 25 Juli No. 174, luiddeals volgt:

I. de Vries, A. Brondgeest, E.M. Engelberts en C.P. Roos, Makelaars, zullen, op Maandag den 4^den Augustus 1828, te Amsterdam, in het Huis met de Hoofden, verkoopen:

[p. 563]

Eene voortreffelijke Verzameling Schilderijen, door de beroemdste meesters en waaronder zich bevindende het wijd vermaarde kapitale Historie stuk van Rembrandt, behoorende aan het Chirurgijns Weduwen-Fonds te Amsterdam, en verbeeldende: Het ontleedkundig onderwijs, door Professor N. Tulp, bekend door de prent van I. de Frij, onder den titel van Démonstration Anatomique, faite par le médecin N. Tulp enz. De meer breedvoerige beschrijving van dit hoogst zeldzaam meesterstuk is, zoowel als de Catalogus, bij gemelde makelaars, à 15 cents, te bekomen.

Naar aanleiding van deze bekendmaking richtte de Administrateur voor Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, de vraag aan den Gouverneur van Noord-Holland of er geene bepaling was om dien verkoop te beletten, waarop Burgemeester en Wethouders zich beriepen op het Kon. Besluit van 26 Juli 1820 No. 74, waarbij andere corporatiën geauthoriseerd werden hunne losse en vaste goederen, schilderijen enz., die geen interest afwierpen, te gelde te maken om hunne schulden te delgen.

Van dit tijdstip, Juli, nam het ministerie van Finantiën het plan op om aan Z.M. den aankoop der schilderij ten behoeve van het Rijk voor te dragen en wel uit de hand tegen taxatie.

De Wethouder van Meurs begaf zich naar den Haag om de besprekingen te leiden.

Toen openden zich op eens de oogen der Administrateuren van het Gild voor de schoonheden en kunstwaarde van hun bezit. Zij werden bezield met een liefde en een gevoel voor kunst die men nooit bij hen vermoed zou hebben. Zij zetten in een schrijven aan B. en W. die schoonheden zoo uitvoerig uiteen dat men meent met beproefde kunstkenners te doen te hebben. Tevens verzoeken zij tegenover de Regeering in hun goed recht gehandhaafd te worden, opdat de aangekondigde publieke verkooping voortgang moge hebben. - Burgemeester en Wethouders steunen hun verzoek in een schrijven aan den Minister van Finantiën van 15 Juli, daarbij wijzende op de reeds gedane aankondiging in de dagbladen en den goeden gang der veiling waarborgende.

Dit alles mocht niet baten. Op rapport van den Minister van Finantiën verscheen het Kon. Besl. no. 22 van 19 Juli 1828, den verkoop der schilderij verbiedende.

In de Amsterdamsche Courant van 29 Juli No. 177 vinden wij

[p. 564]

onder de verkoopsaankondiging van schilderijen de volgende mededeeling.

‘Zullende op hooge last, de voorgenomene openbare Verkoop van de Schilderij van Rembrandt verbeeldende den Hoogleeraar N. Tulp, enz. behoorende aan het Chirurgijns Weduwen-Fonds, vooralsnog geen plaats hebben.’

Op 22 Juli benoemde de Minister van Binnenlandsche Zaken Jhr. Steengracht van Oost-Kappelle, directeur van het Koninklijk Kabinet van Schilderijen in den Haag, en Apostool, directeur van het Rijks-museum te Amsterdam, tot schatters, het Chirurgijns Weduwen-fonds uitnoodigende van hare zijde evenzoo twee schatters aan te wijzen. Mochten deze vier heeren niet tot overeenstemming kunnen komen omtrent den te betalen prijs, dan zou men in overleg treden met de schatters van het fonds wegens de benoeming van een vijfden schatter.

Na lange deliberatiën gaf de Koning last tot den aankoop voor 32000 gulden. Wat de plaatsing der schilderij betrof, zoo vond Z.M. geen redenen daarvoor bij voorkeur 's Rijks-museum te Amsterdam te bestemmen; hij wees het museum in den Haag daarvoor aan. Stelde Amsterdam er prijs op de schilderij binnen hare muren te houden, zoo was Z.M. genegen haar af te staan, mits de Gemeente den koopprijs betaalde.

De stad kon daartoe niet overgaan, met het oog op den precairen toestand der stedelijke finantiën en de pogingen tot bezuiniging, voorgestaan door eene Commissie benoemd bij K.B. van 24 Mei 1824.

En zoo gebeurde het dat de Anatomische Les naar het Mauritshuis in den Haag verhuisde. De chirurgijns waren tevreden met hunne transactie en belegden de penningen op het Grootboek. De heer Goll van Frankensteijn werd beloond voor zijne kunstliefde door een bestuurszetel in de Academie voor Beeldende Kunsten.

Eduard van Biema.