De Gids. Jaargang 60

[p. 562]

Buitenlandsch overzicht.

27 Mei. Asschepoetster.

- Twintig millioen zal genoeg wezen, zegt czar Nicolaas II.

- Maar Sire!.... beweert vorst Lobanoff.

- Dertig millioen roebels heeft de kroning van mijn vader gekost, antwoordt hem de czar; het was te veel, en de czar, mijn vader, heeft bepaald dat zijn opvolgers zuiniger zouden wezen.

Zullen wij dus veertig millioen stellen?

- Maar vorst!....

Of dunkt Uw Majesteit vijftig millioen roebels niet beter? Is dan het Rusland waarover Uw vader de regeering erfde, te vergelijken met het rijk dat Uw Majesteit beheerscht. Machteloos door de inspanning van den Turkenoorlog, geringeloord op het congres van Berlijn, ondermijnd door nihilisten, aanslagen, in een kwaden reuk van oneerlijkheid en bankroet, heeft het land daarna onder het gezegende bestuur van den czar, Uw vader, een nieuw aanzien gekregen. Geen macht ter wereld, thans, die een ander woord durft zeggen, wanneer Rusland gesproken heeft. En het is een moreele macht geworden. Rusland beveelt vrede in het Oosten der aarde, en het houdt in het Westen den vrede in stand. Onder de vleugels van den adelaar zoeken alle volkstammen en alle godsdiensten hun heil. Wie gebiedt den Islam? Wie heeft gezag in China? Wie beschermt, wie leidt het wufte, grillige volk der Franschen? Straks gehoorzaamt ook de zee aan Ruslands stem. Als een toren van welverzekerde, innige kracht, steekt het czaren rijk uit boven de landen der wereld.

- Dank zij uw leiding, vorst Lobancff, zegt de czar.

[p. 563]

- Spreek niet over het werk van een oud man, Sire. Ik heb van het leven geleerd, hoe weinig waarde de mensch heeft voor het algemeene leven, zelfs, ja vooral wanneer hij recht meent te hebben om aanspraken te doen gelden; en ik geef, belangeloos en onpersoonlijk, mijn diensten aan den heerscher en aan het land. Mijn zwakheid is mijn beste eigenschap omdat zij vertrouwen stelt in de eigen groeikracht van Rusland. Wat vermag de man dien gij tot uw raad gekozen hebt, anders dan het oog open te houden, opdat hij zoo onbevangen mogelijk uitkijke welken weg Rusland zelf op wil, vertrouwend op de toekomst. En hoe zouden wij geen vertrouwen hebben! Zie Uw rijk, Sire; het is zoo dat de wereld geen plaats meer heeft voor een tweede van gelijken omvang. Het kan zich niet heen en weer wenden, van de eene zijde op de andere, als iemand die, onrustig, rust zoekt in zijn bed. De ruimte ontbreekt. Rusland moet alleen kalm, statig groeien. Mij dunkt, Sire, vijftig millioen roebels voor de kroning is niet buitensporig.

- Maar kon dat geld voor Rusland zelf niet beter besteed worden?

- Gij zijt Rusland zelf, Sire.

Moscou, de oude czarenstad, het hart van Rusland, heeft dat czaren-Rusland weer eens gezien.

Met eigen oogen zijn andere zelf te zien!

Daar trok het voorbij op den intocht naar het Kremlin: Kozakken van de steppen, Tcherkessen uit het wilde gebergte, Khans van de uithoeken van Azië; - den stoet openend als met een rauwen slag die de verbeelding naar het vreemde en verre jaagt. Turksche trommels en cymbalen.

Dan komt de adel en de praal van het vorstelijk gezag: hooge, krachtige mannen fier te paard, en lakeien en negers en staatsiekarossen met goudgeborduurde menschen er in. Een allegro tintelend en prachtig.

Komt, gevolgd door prinsen en verwanten, De Czar, op het machtige witte paard gezeten, een klare gestalte, uitbrekend uit de omringende schaal van schittering, door zijn eenvoud; majestueus gaande.

Verschijnt, in een omgeving van verguldsel en kristal, van trawanten en pages, het teedere visioen, in witte brocaatzijde, van

[p. 564]

bleeke vorstinnen met haar rijen van hofdames, aandoenlijk gracieus met een rhythmus van zacht paardengetrappel.

Die rhythmus aanzwellend tot een forsch breed oorlogsgeluid in de finale van militairen die den optocht sluit en de gedachte terugvoert tot het middelpunt van den stoet, den ernstigen jongen man, in kolonels-uniform, op het witte paard, Den Czar.

De Czar over wiens vriendelijke trekken reeds iets van de wijding verspreid ligt van den komenden dag, als hij onder het goudbonte schijnsel van zonlicht en kaarsen, van goud en flonkerende diamanten, op de heilige plaats zal staan, met den purperen mantel omhangen, den scepter en den rijksappel in de hand, de gekroonde keizer aller Russen.

De Czar, de prins van Moscou's verlangen.

En Moscou heeft zich getooid met vlaggen en groen, en met wimpels en eerebogen, en een zee van licht tot een diamantenschittering in den nacht, om haar prins waardig te ontmoeten.

‘Zij raakte haar aan, de fee, en Asschepoetster stond in de heerlijkste kleederen, gereed om naar het feest te gaan. Van een pompoen maakte de fee haar een wagen; vier muizen werden tot rappe paarden, uit glimwormen werden lantaarns, en een pad, op den bok geplaatst, veranderde tot een deftigen koetsier.’

Alleen in het sprookje vindt men de waarheid. De historische kroniek geeft maar onnoozel burengebabbel over voorvallen zonder zin.

Wat beduidt toch die praal waar men ons mee lastig valt?

Opgebouwd uit wat goud en wat groen, en wat fluweel en linten!

Een fee neemt de weggegooide schaal van een vrucht, en maakt er een karos van; zij strijkt even over lompen met haar staf, en het is een balcostuum. Het is er niet, en het is er; het is er, en het is er niet.

Al die pracht van Moscou's gloriedagen, maar een schijnbeeld!

Het sprookje van Asschepoetster geeft de eeuwige waarheid. Het is het lied van het verlangen.

Asschepoetster-Moscou zit aan den haard. De trotsche zusters, - noem ze St. Petersburg en Odessa, - schitteren in de wereld

[p. 565]

van geleenden schijn. Maar wij weten: wie bij den haard is, die is bij het hart van het leven. Asschepoetster wordt uitgelachen door haar vijandinnen van zusters; en zij, stil, denkt gedachten die uit het hart voortkomen, en die het hart vervullen; bespottelijke gedachten, in de oogen der zusters, over godsdienst zich nauw en stil houdend bij den huiselijken haard, en over grootheid, aan den haard zelf van het volksleven gekweekt.

Zij is de bewaakster van den haard, Moscou-Asschepoetster.

Maar de zusters gaan op bals. En of zij toch weet, de oolijke stille thuisblijfster, dat zij, in haar grauwen aschhoek, de eenige is die leeft in de wereld van schijn! Zij wacht, zij droomt, zij verlangt; en haar verlangen is zoo sterk dat zij de gelegenheid schept.

Zie, stralend van blijdschap en van alles overwinnende schoonheid komt zij de feestzaal binnen; want als de prins het feest geeft, moet zij de eerste zijn. Waar blijven dan haar zusters? Wie let op die? wie ziet die?

De prins eert Asschepoetster, en zij neemt zijn liefde dankbaar aan, de slimme naiëve, alsof zij niet in haar binnenste wist dat haar verlangen niet alleen haar eigen heerlijkheid, maar ook de heerlijkheid van den prins geschapen had.

En dan verdwijnt ze op eenmaal.

‘Wie heeft gezien waar ze heen ging?’ roept de prins; maar de wachters aan de deur kunnen alleen vertellen van een meisje in lompen dat hun is voorbijgesneld.

De trotsche zusters lachen; St. Petersburg rekent dat de tijd gekomen is voor haar om met den prins te dansen, en hij kan haar niet afslaan; maar in zijn hart verlangt hij, en verlangt onweerstaanbaar naar de schoonheid in lompen. Zij is de liefde, zij is de wezenlijkheid, zij is de waarheid van het leven.

Zelfs in sprookjes is niet alles waarheid. Er moet, bij het ver - haal, een weinig bedrog onder loopen. De wereld kan de geheele waarheid niet verdragen; zij zou haar al te treurig maken: want natuurlijk is de prins niet met Asschepoetster getrouwd. Het verlangen trouwt niet. Asschepoetster, in het heusche sprookje is naar den haard teruggekeerd, en zij zal ook, in dit laatste Asschepoetster-verhāal van de kroningsfeesten te Moscou, spoedig weer naar haar aschhoek teruggaan. Ja, zij is er al. De werkelijke ontmoeting van Asschepoetster en haar prins heeft maar een oogen-

[p. 566]

blik geduurd. Wanneer het innigste hartverlangen, - want het is niet Moscou, maar het hart van Moscou dat ik Asschepoetster noem, - wanneer het innigste hartverlangen en de macht te samenkomen, dan scheiden zij dadelijk, - naar elkander verlangend, maar juist door hun verlangen gescheiden.

Zal de czar zijn schoone bruid nog eens terug vinden, haar die hij lief heeft omdat hij weet dat zij in lompen gaat, en die hij nooit anders kan zien dan getooid door een fee in een feeëntoilet?

Hij zoekt haar, en hij heeft zijn boden door het heele rijk rondgezonden met de boodschap: Al wie weet waar mijn bruid vertoeft....

(Want dit is de beteekenis van het mandement na de kroning: Omdat ik zorgen moet voor hen die in druk zijn, die door hun schuld of buiten hun schuld hebben geleden, geef ik kwijtschelding van straf.... van belasting....)

Hij zoekt haar, - en misschien nog eenmaal schept het hartverlangen de gelegenheid dat de czar zijn Asschepoetster zal weerzien, maar in praal van feestdos, haar, die in lompen zit bij den haard van het leven.

Twintig millioen, dertig millioen.... vijftig millioen roebels. O, Sire, spreek niet van dat geld! Er is een millioenmaal meer leugen in die hoopen goud, dan in de onwaarheid van het huwelijk van prins en Asschepoetster, waardoor de waarheid van het sprookje ons hart te gemoet wil komen. Het kroningsfeest is door iets oneindig hoogers dan door roebels tot stand gekomen: door het tegemoetkomen van het in blijdschap stralende verlangen.

Asschepoetster is op het feest van den prins geweest.

B*.