De Gids. Jaargang 60

[p. 529]

Dramatisch overzicht.

Het einde van l'Oeuvre.

Men behoeft er geen doekjes om te winden: Lugné Poe heeft het te Amsterdam met zijn abonnementsvoorstellingen deerlijk afgelegd. Die voorstellingen zijn, in haar geheel genomen, ook al erkent men wat er goeds en interessants onder was, zoowel voor het publiek als voor hen die ze organiseerden en steunden een groote teleurstelling geweest. De laatste vertooning (12 Mei), toen de auteurs zoo in de war waren dat het scherm vallen moest en men La fleur Palan enlevée, pièce chinoise, opnieuw moest beginnen - een Chineesche vertooning waarvan Henri Borel in zijn bekende studie verzuimde gewag te maken! - heeft de deur toegedaan en ik vrees wel dat de Amsterdamsche tooneellief hebbers haar voor den heer Lugné Poe en de zijnen zoo spoedig niet weer zullen openen.

Aan Lugné's goede bedoelingen behoeft niet getwijfeld te worden - de lange weg van zijn hoofd tot zijn voeten mag er meê geplaveid zijn -, maar indien die goede bedoelingen, wil men liever: die artistieke aspiratien, gepaard waren gegaan met een behoorlijke dosis practisch gezond verstand, dan zouden de resultaten waarschijnlijk geheel anders geweest zijn. Dan zou de intelligente tooneelspeler hebben ingezien dat er, om een tooneelvoorstelling genietbaar te maken, voor alles twee dingen noodig zijn: speelbare stukken en tooneelspelers die zoowel hun vak als hun rol kennen.

Met die beiden zouden wij ons tevreden hebben gesteld, zooals wij tevreden waren met de openingsvoorstelling, toen ons Le mariage forcé en Le barbier de Séville vertoond werden. Was men op dien weg voortgegaan: had men uit de Fransche blijspeldichters,

[p. 530]

uit Molière en Regnard, een greep gedaan - Tartuffe en Le légataire universel waren ons half toegezegd -, uit de latere dramatische litteratuur een paar comedies van De Musset met La nuit d'Octobre gekozen, van de modernisten ons Maeterlinck, en in een ander genre, de Curel te zien gegeven, en, indien men buiten het eigenlijke Fransche repertoire wilde gaan, nog voor een of anderen ‘Scandinaaf’ onze aandacht willen vragen, dan zou van een publiek dat op tooneelgebied niet verwend is de belangstelling gaande zijn gehouden. Ongemeen zouden de voorstellingen dan geweest zijn, in zoover zij zich buiten het gewone moderne repertoire van de Fransche schouwburgen, buiten Dumas, Augier en Sardou hadden gehouden. Maar tevens zouden zij niet door buitensporigheid, onbegrijpelijkheid en onspeelbaarheid - een categorie, waartoe ik o.a. reken ‘poèmes dramatiques’ als het zonder de bijbehoorende ingredienten vertoonde Broceliande van Jean Lorrain en L'errante van Pierre Quillard - het publiek hebben afgeschrikt.

Dat kiezen van excentrische stukken van de laatste nouvauté, het ‘vient-de-paraître’ op tooneelgebied, zonder te vragen of men de kunstenaars bij de hand had om dit nieuwste nieuws uit te beelden, en het decor om de phantasieën van den schrijver te omlijsten, moest op het gehalte der uitvoeringen van noodlottigen invloed zijn en tot vertooningen leiden, die elk ander publiek als het gedweeë, onderworpene, lijdzame, meegaande, dat in onze schouwburgen pleegt plaats te nemen, in opstand gebracht zouden hebben.

Wat men aan ‘la troupe du Théâtre de l'Oeuvre’, zooals zij thans verworden is, verwijten mag, is, dat hare tooneelspelers, van wie het vaak schijnt of zij op weg tusschen Parijs en Amsterdam aangeworven worden, geen troupe en geen Théâtre vormen en dat hetgeen zij tot stand brengen den naam van Oeuvre, in den zin van kunstwerk, niet langer verdient.

Ook deze onderneming schijnt op het punt zich op te lossen gelijk een vorig jaar een ander bekend ‘théâtre à côté’, het ‘Théâtre libre’ van Antoine. Aan talent ontbrak het Antoine evenmin als het Lugné ontbreekt, maar beiden hebben, vallend naar de zij waartoe zij overhelden, aan hun fanatieke doordrijverij, die niet gesteund werd door een krachtige, op breede grondslagen rustende organisatie, hun val te wijten. Reeds in 1892 zag Jean Jullien, de schrijver van La mer, Le Maître, enz., de crisis naderen en ver-

[p. 531]

weet hij in een tooneelfeuilleton van het dagblad ‘Paris’ aan het ‘Théâtre libre’, dat er iets begon te heerschen wat hij ‘le ton de la Maison’ noemde. In den aanvang had Antoine een beroep gedaan op de jongeren, die zich haastten hem de stukken te brengen, die zij reeds lang in portefeuille hadden, ‘la pièce faite pour elleméme’, voor de kunst, het stuk dat zij geschreven hadden, zonder te denken dat eens een tooneeldirecteur den moed zou hebben het op te voeren, en zonder zich af te vragen welke kunstenaars het ooit zouden spelen. Zoo gaf, in den aanvang, elk nieuw stuk door Antoine vertoond, une note d'art différente, altijd nieuw en oorspronkelijk. Maar allengs werd het anders. De directeur begon uit den overvloed een keus te doen, en hij koos naar zijn smaak. Maar nu begonnen de jonge schrijvers al spoedig te bemerken, welke de preferentiën van Antoine waren en in welken toon, van welk makelij de stukken behoorden te zijn om kans te hebben door hem te worden aangenomen. Zoo kregen de verschillende stukken langzamerhand een zelfden snit, dezelfde personages kwamen er telkens weer in voor, soms dezelfde tooneelen, en de dialoog nam een zekeren eigenaardigen draai aan, die het merk van het huis droeg. Er ontstond in dezen schouwburg die zich ‘vrij’ noemde, een conventie van een nieuwe soort, even slaafsch en even doodend als elke andere, omdat zij, van de kunst zich afwendend, het ‘métier’ naderde. Het talent van de schrijvers begon aan bloedarmoede te lijden, de auteurs schiepen geen rollen meer maar herhaalden zich, en de belangstelling van het publiek in wat daar vertoond werd nam met den dag af.

Antoine heeft er dan ook, een vorig jaar, het bijltje bij neer moeten leggen, en het staat te voorzien, dat Lugné eveneens binnenkort zich gewonnen zal moeten geven.

Zoo ziet voor de tooneelvrienden, die uit Frankrijk een wederopleving van het drama en van de tooneelspeelkunst verwachtten, de tijd er niet aanlokkend uit. Goede aspiraties, interessante proefnemingen genoeg, maar overal ook versnippering van de beste krachten, nergens een krachtige organisatie, nergens iets dat rijp en dat af is.

Wil dat zeggen, dat het tijd wordt om aan de toekomst van de dramatische kunst te wanhopen? Of moesten al die schouwburgondernemingen vallen, opdat anderen door haar schade en schande wijs zouden worden? Moet dit alles doorgemaakt en nog veel

[p. 532]

meer wellicht, eer men een terugkeer verwachten mag, ik zeg niet: tot de vormen maar tot de beginselen van de groote meesters, die van geen naturalisme noch idealisme, van geen symbolisme noch mysticisme in de dramatische kunst wisten, maar schiepen uit de volheid van hun hoofd en hun hart?

J.N. van Hall.