De Gids. Jaargang 60

[p. 152]

De levende natuur.

De levende natuur. Redactie E. Heimans, J. Jaspers Jr., en Jac. P. Thysse. 1896 afl. I. Amsterdam, W. Versluys.

Kinderen leeren niet alleen om te weten. Zij leeren thans voornamelijk om te kunnen. De strijd voor het leven, waartoe de school hen voorbereidt, is thans een geheel andere dan vroeger. Zeker wordt er veel meer weten vereischt dan vroeger. Maar dat weten is van een andere soort. Het moet gepaard gaan met kunnen. En niet eenvoudig toepassen, wat men geleerd heeft. Het kunnen moet veel verder gaan, dan het weten. Het leven brengt ons telkens en telkens met nieuwe zaken, nieuwe vragen, nieuwe, wellicht bereikbare doeleinden in aanraking. Hij, wiens kunnen in zulke gevallen nog niet zijn grenzen bereikt heeft, is degeen, die in het leven het beste slaagt.

In elke nieuwe omstandigheid des levens is goed kunnen waarnemen het eerste vereischte; wie zich het best en het snelst orienteert, zich het eerst in de vreemde omstandigheden thuis gevoelt, en elk afzonderlijk punt daarvan met zijn vroeger opgegaarde kennis het best in verband brengt, die heeft de meeste kans op de overwinning.

Leeren waarnemen, oordeelen en handelen, ziedaar dus de leuze, naar welker vervulling ons tegenwoordig onderwijs hoe langer hoe meer streeft. Daarbij heeft echter de ondervinding geleerd, dat niet op iederen leeftijd dezelfde verschijnselen geschikt zijn, om hiervoor als leerstof te dienen. De waarneming van planten en dieren levert de beste stof op dit gebied voor het lager en de eerste jaren van het middelbaar onderwijs, dan volgen de natuuren scheikunde, terwijl de levensleer of physiologie in den regel eerst met het hooger onderwijs aanvangt.

Hoe meer de zooeven genoemde leuze doordringt, des te meer

[p. 153]

tracht men de waarneming van planten en dieren bij het onderwijs uit te breiden. Allengs zien wij haar een plaats veroveren in het lager onderwijs. Hulpmiddelen bij het onderwijs, en vooral gelegenheden en middelen voor de voorbereidende studie der onderwijzers zelven baren de grootste moeilijkheden. Zij kunnen toch slechts langzamerhand, en naar mate de behoefte duidelijker op den voorgrond treedt, verkregen worden.

Vlinders vangen, planten drogen, aquariën en terrariën, ziedaar zaken, die velen nog alleen als een uitspanning beschouwen! Toch vormen zij een leerstof, die tot de ontwikkeling onzer jeugd meer bijdraagt dan sommige, met name te noemen, officieele vakken van ons onderwijs. Velen zien in, dat van die leerstof partij kan, maar ook behoort te worden getrokken. Doch hoe aanlokkend dit denkbeeld ook zij, de uitvoering stuit vooralsnog op groote bezwaren. Onze wet vat deze geheele richting onder den naam van ‘kennis der natuur’ samen, en deze bepaling bevat een grondslag waarop een krachtige ontwikkeling, ook zonder behoefte aan eenige wetsverandering, mogelijk is. Het komt er slechts op aan, dat de juiste wegen aangewezen en ingeslagen worden.

Een poging daartoe zag dezer dagen het licht onder den titel, die ook aan het hoofd dezer regelen geplaatst is. Het is een maandschrift, onder de redactie van de heeren E. Heimans, J. Jaspers en Jac. P. Thijsse, allen hoofden van scholen. Hun namen zijn bij onze jeugd welbekend. Hunne leiding ‘in sloot en plas,’ en bij de studie ‘van vlinders, bloemen en vogels,’ is beproefd en vertrouwbaar bevonden, en wordt door elken jongen, die een aquarium, een tuintje of een verzameling van insecten of gedroogde planten bezit, gaarne aanvaard.

Opwekken en raadgeven zijn de kenmerken van hun onderwijs. Eene beschrijving van een bloem of een vlinder kan heel genoegelijk zijn om te lezen, leerstof wordt zij [pas, wanneer zij den jeugdigen lezer er toe brengt, zelf de plant of het dier ter hand te nemen, zelf na te gaan uit welke deelen het opgebouwd is, hoe die aan elkaar sluiten en hoe zij dienst doen bij de verschillende verrichtingen. Zóó te schrijven is een groote kunst: het eischt niet alleen kennis van het onderwerp, maar vooral kennis van de lezers en lezeressen. Men moet weten wat ‘pakken’ zal, men moet, zooals de redactie het uitdrukt, waar noodig, de dier- en plantkunde durven opofferen aan de belangstelling voor dieren en

[p. 154]

planten. Want zonder deze belangstelling is het leeren waarnemen, oordeelen en handelen eenvoudig onmogelijk.

In de aflevering, die voor mij ligt, worden op deze wijze behandeld het sneeuwklokje, de tijftjaf, het speenkruid en enkele andere onderwerpen. Men ziet terstond, hoe hier aan een eerste voorwaarde voldaan is. Zal de jeugdige lezer de bloemen ter hand nemen, dan moeten zij nu bloeien, een beschrijving van een zomer- of herfstbloem, nu gegeven, zou, hoe mooi ook, het doel niet bereiken. Zoo zal het ook in de volgende afleveringen zijn. Elke maand wordt besproken, wat de natuur dan aanbiedt, en wat dus terstond met het gelezene kan worden vergeleken. Daarom ook verdienen bloemen, die onder ieders bereik zijn, verreweg de voorkeur; het gewoonste onkruid is een betere leerstof dan eene zeldzame kamerbloem!

Een groote moeilijkheid voor den jeugdigen lief hebber der natuur is het vinden van de namen der waargenomen voorwerpen. Wist hij altijd hoe deze of gene plant heet, hij zou er over kunnen vragen of in een of ander boek naslaan, wat hij er van weten wil. In deze richting komt de redactie aan de zoozeer gevoelde behoefte tegemoet, door maandelijks een lijstje te geven van de meest gewone bloeiende planten voor die maand, van de insecten en vogels, die men dan het meest ziet, of het gemakkelijkst vangen kan. De keus der namen is dan vrij beperkt, en dikwijls wijst de beteekenis van het woord al voldoende den weg. Doch ook voor het gebruik van meer geëikte middelen, tot bepaling van namen, schijnt in volgende afleveringen de weg te zullen worden gewezen.

Behoef ik na deze opmerkingen ‘De levende natuur’ nog aan te bevelen, of te verklaren dat zijn streven mijne volle sympathie heeft? Ik geloof het niet. Reeds heb ik opgemerkt, dat het in de kringen, waarvoor het bestemd is, met graagte wordt ontvangen; ik vertrouw ten volle dat het bij onze jongens smaak en handigheid voor de studie ‘der levende natuur’ zal bevorderen.

Niet alleen lezen, maar oogen en handen (en hersenen!) gebruiken en oefenen, dit eischt de redactie van onze jeugd. En het kan aan die jeugd slechts tot veel genoegen en groot nut strekken, als zij vroeg leert, aan dien eisch te voldoen.

Hugo de Vries.