De Gids. Jaargang 60

[p. 399]

Buitenlandsch overzicht.

28 Januari. Een begin.

Begin van 't jaar?-

Begin van groote gebeurtenissen? - Men ziet ze nog voor zich, - is 't zoo niet? de afgeloopen dagen van het nieuwe jaar! Iederen dag, uit het moeë weer van den weifelenden winter, opkomend met zijn eigen scherpe physionomie; tot de uren toe sprekend met de stootende, harde, preciese volzinnen van het telegrafisch bericht.

Gespannen toestand der Zuid-Afrikaansche Republiek; - inval van Dr. Jameson aan 't hoofd van een legertje der Zuid-Afrikaansche compagnie; - overwinning der Boeren; - telegram van Chamberlain aan Kruger; - antwoord van Oom Paul; - gelukwensch van den Keizer; - order aan de reserve der Engelsche vloot; - de uitlanders in de Transvaal onderwerpen zich; - Dr. Jameson en zijn medegevangenen worden in handen der koloniale autoriteiten gesteld; - Cecil Rhodes treedt af; - ontstemming in Engeland; - heftige toon der Duitsche bladen; - Engeland zoekt toenadering tot Frankrijk, en versterkt den band met Italië; - regeling in Achter Indië; - Rusland neemt de leiding van de Oostersche aangelegenheden.

Zou men niet verlangen met den tijdgeest één te zijn om den rhythmischen val der gebeurtenissen in zijn volle kracht meê te gevoelen?

Wij gaan door de mistige wegdeinende straten onzen dagelijkschen gang, maar het hoofd is vervuld van de geluiden der machtige dingen.

Uit de verte van Afrika komt een rumoer van geweerschoten, spreekt de stem van een hardnekkig volk. De zelfbewuste stem van den staatsman antwoordt, de nerveuze stem van een Keizer die Caesar Augustus wil zijn, klinkt mede; en in ruimer cirkel verbreidt zich het geluid; de stemmen joelen, grommen, bijten. Plot-

[p. 400]

seling mengen zich nieuwe tonen in het spel; het wordt een gansch orkest in ons hoofd.

Is het eenvoudig wat geanimeerde nieuwjaarsmuziek?

Is het de muziek van den grooten komenden tijd?

O het ruige, trouwe woord van den Boeren-president! Het spreekt, boven het gedruisch, tot ons hart. Wij mochten haar dan nog eenmaal hooren, de taal van onze mannen der zeventiende eeuw, toen ‘Hollander’ een eernaam was. Het ‘met Gods hulp’ tegen den jongen keizer die hem aan boord kwam met ‘bevriende machten’; het ‘onchristelijke behandeling’, tegen het christelijk doende Engeland; het ‘niet te vertrouwen’ rondweg gezegd van den Kaper minister. En de daad naast het woord, de daad het woord dekkend; de energie, als een plotselinge uiting van kracht, maar even goed een kostbaar vermogen van overleg, geduld en van lijdzaamheid die meer kan dan de meeste kracht. Zie er het woord over lijdzaamheid van de Ruyter op na bij Brandt. En laat ons, wanneer wij er den tijd voor kunnen vinden, in deze dagen met de herinnering leven in onze zeventiende eeuw: een eeuw die voor ons heen is gegaan, maar die wij ten minste bij stukjes en brokjes in ons kunnen doen herleven als wij ons zelf niets wijs willen maken wat niet echt is, en als wij overtuigd zijn dat geleende kracht geen kracht is.

De inval van Dr. Jameson en de zijnen was een boevenstuk. Maar daarom is het nog niet een stuk dat door boeven is bedreven.

Er mankeert ons, om een oordeel te kunnen vormen, nog een enkele schakel in de reeks der bekende feiten. Wie heeft Jameson het dadelijk bevel tot optrekken gegeven, of wie heeft hem direct naar Johannesburg opgeroepen? Want de noodiging van het hervormingscomité der uitlanders, - het papier dat bij Jamesons troep gevonden werd, - is in algemeene termen opgesteld. Het rechte papier moet te loor zijn gegaan, en zal wel nooit te voorschijn komen.

- Heel eenvoudig, zegt de volbloed Cockney voor wien een Engelschman alleen edele daden kan verrichten, waardig om door music-hallverzen vereeuwigd te worden, - Jameson is door de Boeren in de laag gelokt.

Maar dit kan geen waarheid zijn. Het plan van den opstand in Johannesburg was geheel uitgewerkt en vastgesteld; als doel was bepaald, niet de annexatie onder Engelsche vlag, maar de oprichting van een vrije republiek, de Randrepubliek; de acteurs van het drama waren aangewezen, en ook, naar men zegt, de actrices, de dames die het geroep over hun beleedigde onschuld zou-

[p. 401]

den doen opgaan, en die tot het soort behoorden dat in Johannesburg evenals elders voorkomt. Een financieele combinatie steunde het plan. In Londen was het geheim aan enkele ingewijden bekend. Als men maar wou zoeken, zou men misschien de menschen wel kunnen vinden die Jameson in de hinderlaag hebben gebracht.

Maar men mag niet van een hinderlaag spreken. Het is Jameson's onbesuisdheid, het is zijn vertrouwen dat alles wel terecht zou komen, ook al liep er veel onrecht onder door, dat hem het hoofd heeft doen stooten tegen den beraden moed der Boeren. Mogelijk ook dat hij ietwat geloof heeft geslagen aan de grieven der uitlanders......

Het is en blijft een boevenstuk, al was het geen stuk door boeven bedreven.

Van meer belang dan de vraag naar Jameson's reden tot handelen, moet voor ons de verklaring zijn van de Engelsche publieke meening over zijn tocht.

De stemming was eerder sympathiek; en men wil dat buiten Engeland moeielijk begrijpen. Toch zijn er goede redenen voor. Behalve nog de algemeen bekende reden dat het publiek iemand, in het ongeluk, wanneer hij boeten moet, niet alleen laat staan ... soms.

Een eerste reden voor de sympathie is een maatschappelijke. De troep die onder de leiding stond van Jameson was geen samengeraapte koloniale bende; zij maakte in haar soort een élite uit. Er kwamen allerlei celebriteiten van de Londensche wereld in voor: Sir John Willoughby was commandant, en de zoon van Lord Coventry was onder de officieren, met andere bekende cricket- en sportmannen. Wie aan de mode meedeed nam dienst bij de Chartered South-African Company.

Lord Randolph Churchill vertelt in de beschrijving van zijn reis door Zuid-Afrika dat hij twee gewone ‘troopers’ tot elkander had hooren zeggen: ‘Wel, Jim, ik geloof dat onze nieuwe kapitein niet veel zaaks is. Ik heb hem nooit in de *** club gezien’. ‘Neen’, antwoordt de andere, ‘ik herinner me ook niet hem daar ontmoet te hebben.’ Het was alsof men in Afrika het voorname clubleven voortzette.

De zoon van een Lord heeft in Engeland zijn heiligenschijn behouden; - hij kan uitspatten, maar hij kan geen kwaad doen; - en de toonvoerende kringen hechten zich nauw aan elkander. Daarom zal men, in Londen ten minste, Jameson's troepje niet licht afvallen.

En er komt bij dat Jameson voor den alter ego van Cecil Rhodes gehouden wordt. Cecil Rhodes is de groote man. Hij is millioenen rijk, en hij geeft niet om geld; hij laat een vriend nooit in den

[p. 402]

steek, en verwacht van zijn vrienden diensten en opoffering; hij ziet kleinigheden over 't hoofd, en houdt het eens gevatte doel in 't oog.

Cecil Rhodes' stand punt is Afrika. Hij beschouwt de toekomst van dat werelddeel als zijn zaak. In de Kaapkolonie heeft hij de Engelsche partij met de Afrikaanders weten te vereenigen; en terwijl hij de woordvoerder was voor een zelfstandig Zuid-Afrika, verkreeg hij toch den steun der Torypartij en der imperialisten in Engeland door de oprichting der Zuid-Afrikaansche Compagnie en het bepalen van haar werkkring.

Wat hem bewogen mag hebben, om een aanval te laten wagen tegen de Zuid-Afrikaansche republiek, is niet dadelijk uit te maken. Was het kwaad humeur over ondervonden plagerijen, of wilde hij het bestuur van Kruger een poets spelen, zooals hij het vroeger reeds eenmaal gedaan had? Rekende hij er op dat het Engelsche ministerie hem rustig zou laten begaan, omdat het de handen vol had met het krakeel over Venezuela, of stelde hij zich de overwinning op de Boeren te gemakkelijk voor? -

Het is vergeefsch vragen. Hij zal het zelf nooit zeggen. En zijn vrienden zullen niet uit de school klappen. Daarvoor heeft hij ook thans nog te veel invloed. De openbare meening in Engeland let niet zoozeer op zijn enkele daden, maar neemt Cecil Rhodes in zijn geheel, en ziet in hem een van die mannen, zooals een vooruitstrevend wereldrijk ze noodig heeft.

Eerst wanneer men deze stemming in Engeland laat gelden voor wat ze werkelijk is: een onberedeneerd maar daardoor te machtiger gevoel, - komt de handelwijs van Chamberlain tegenover Kruger in 't rechte licht.

Want Engeland had het geluk in 't moment van zijn verlegenheid den man te vinden die de zaken wist te sturen. Flink tegen de bovendrijvende meening in zijn partij, eerlijk met Kruger, alles in 't werk stellend om de verstandhouding tusschen de Hollandsche en Engelsche elementen in Zuid-Afrika te bewaren.

Geen fout mocht begaan, en er moest dadelijk gehandeld worden.

Chamberlain heeft ook geen oogenblik verloren. De energieke, eenvoudige man van zaken ontwaakte in den would-be man van de wereld die zijn orchideëncollectie boven alles stelt. Zijn partijgenooten noemden hem in hun hart: Joe, den schroevenfabrikant van Birmingham, omdat hij de goede gezindheid van Paul Kruger verkoos boven den beschermenden glimlach van Lord So and So, maar hij kon tevreden wezen met het bewustzijn dat hij het Engelsche imperium tezamen hield.

Beloofde Chamberlain er zich voldoening van?

[p. 403]

Aan den Boerenpresident had hij een lastigen kameraad. Want Kruger, op zijn doodnatuurlijke, leuke wijs, wist van zijn kant iedere onhandigheid, iedere overdrijving te vermijden, en daar hij het voordeel aan zijn zijde had, bleef hij de meerdere.

Maar men mag in Europa niet buiten den Keizer van Duitschland rekenen.

De Keizer hield zich alsof hij zich, zoo noodig, in de zaken van Afrika binnen den kring van den Engelschen invloed zou mengen, en hij zond aan den President der Zuid-Afrikaansche Republiek zijn felicitatietelegram. Daarmee deed hij Engeland niet alleen een beleediging aan, alsof het niet in staat was de zaken te ordenen, maar hij, de kleinzoon van Engeland's Koningin, de admiraal van de Engelsche marine, de gast van de Engelsche aristocratie, kwetste ook het gevoel voor goede manieren bij de toongevende klasse, nu hij, in den tijd dat Engeland zich vernederd en in rouw gevoelde, een gelukwensch toebracht aan den man wien het die rouw weet.

Dat de Duitschers jaloersch waren en er aldoor naar streefden om kleine voordeeltjes te behalen, daarvan waren de Engelschen overtuigd; dat konden zij desnoods toelaten. Maar zij wilden de beleediging van dén Keizer niet dulden, - ofschoon de felicitatie denkelijk goed genoeg bedoeld was.

En weer deed Chamberlain zich voor als de woordvoerder der natie toen hij den rechtmatigen Engelschen trots stijfde door maatregelen te nemen die Engeland bereid toonden om met de wapenen zijn suprematie te handhaven.

Zoo verscheurde de minister van koloniën den nevel die zich over het Britsche rijk had gelegerd. Er kwam kracht en gloed en beweging in het Engelsche leven. De tijd van Salisbury's bulderende woorden en slappe daden scheen, voor 't oogenblik, voorbij te wezen.

Zal het aan Chamberlain gelukken flink stand te houden, zal hij ons toonen hoe Engelands politieke tact opgewassen blijft voor den grooten werkkring waartoe het volk geroepen is, zal hij aan Europa en aan de wereld kunnen bewijzen hoe vrijheid en eerbied voor het recht de voorwaarden zijn voor de macht?

Een begin van een nieuw jaar alleen?

Of een begin van een nieuwen tijd?

Maar laat ons niet vergeten Paul Kruger, den president der Zuid-Afrikaansche Republiek, daarin een eereplaats te geven! en wij, Hollanders, laat ons denken aan onze groote eeuw!