De Gids. Jaargang 60

[p. 197]

Aanteekeningen en opmerkingen.

Een Rijks-Ethnographisch Museum. - ‘Holland op zijn smalst’ was de titel van een beroemd geworden opstel in De Gids van de hand van hem die kort daarna als referendaris van de afdeeling Kunsten en Wetenschappen aan het Departement van Binnenlandsche Zaken verbonden werd en die er sedert waarlijk in slaagde die smalheid hier en daar ietwat te verruimen. Hetgeen door hem met zorg werd voorbereid, opende aan opvolgende Regeeringen de gelegenheid het Rijksmuseum te Amsterdam te stichten en allerwege, bij den bouw van het Departement van justitie en van provinciale archieflokalen, bij de restauratie van historische monumenten, enz., Thorbecke's onthoudingsleuze te logenstraffen. Holland op zijn breedst heeft echter niemand nog te aanschouwen gekregen; het gaat nog steeds met krabben en bijten, met schoppen en steigeren.

Zoo is het ook nu weder geschied waar het gold een besluit te nemen in het belang van de Ethnographie ten onzent. Die wetenschap is hier nooit in grooten bloei geweest - ze is trouwens nog jong! - niettegenstaande Nederland, dat reeds sedert drie eeuwen uitgestrekte overzeesche bezittingen beheert, hier gemakkelijk primus inter pares had kunnen zijn. Vijfentwintig jaren geleden telde ons land nog niet anders dan eene kleine verzameling ethnographische curiosa in Artis te Amsterdam, alsmede het zoogenaamde Japansche Museum, dat in een huis op de Breestraat te Leiden gevestigd was door een Duitsch geneeskundige, die in Nederlandschen dienst Japan bezocht en van daar een rijken oogst van naturalia en ethnographica had medegebracht.

Die verzameling was onder het oppertoezicht van den directeur van het oudheidkundig museum geplaatst en welhaast twintig jaren geleden werd daaraan een begaafd jurist verbonden, die door zijn studie van de Japansche taal en literatuur als leerling van den

[p. 198]

bekenden Hoffmann de aangewezen persoon scheen om deze Japansche verzamelingen te catalogiseeren en te beheeren.

Had hij zich tot dat deel van zijn werkkring bepaald, het zou hem als zoovele ambtenaren aan wetenschappelijke inrichtingen gegaan zijn, hij zou met eere als specialiteit genoemd zijn geworden en het otium cum dignitate reeds hebben kunnen bereiken op een leeftijd vroeger dan de wet daarvoor aanwijst.

Ongelukkig was 's mans aard een andere, niet zuiver Nederlandsch, en niet gemakzuchtig. Dank zij een geheel belangelooze en daardoor dikwijls miskende daaddorstigheid is hij er in geslaagd rondom de kern, die door de Japansche verzameling gevormd werd, een uitgebreiden aanwas te voorschijn te roepen, niet alleen uit den Indischen Archipel, maar ook van de Stille Zuidzee-eilanden, van Afrika en Amerika; daarbij steeds bedacht op het feit dat met het voortdringen van het blanke ras in al die werelddeelen spoedig het oogenblik zal gekomen zijn waarop van de oorspronkelijke huisvlijt van de inheemsche volken niets meer te verkrijgen zal zijn en alleen verbasterde imitaties, waarbij oude motieven en Europeesche bijmengsels dooreen gewerkt werden, de overgangsperiode inleiden tot het algeheel verdwijnen van het oorspronkelijk karakter, dat daar ter plaatse de menschelijke samenleving kenmerkte. Veel van dat oude en oorspronkelijke is nog maar in enkele stukken in eenige weinige Musea bewaard: de schatten ethnographische voorwerpen, die te Leiden opeengehoopt liggen, zullen over een niet lang tijdsverloop eveneens voor een aanzienlijk deel groote zeldzaamheden geworden zijn en door het nageslacht moeten geraadpleegd worden op dezelfde wijze als dit met historische bescheiden in de staatsarchieven geschiedt.

Edoch het gevaar is thans ingetreden, door de kortzichtigheid van eene meerderheid in de Tweede Kamer, die blijkbaar onder geenerlei voorwendsel geld voor den bouw van een Ethnographisch Museum wil toestaan, dat niet eens van de conservatie, veel min van de consultatie van die rijke verzamelingen op den duur sprake zal kunnen zijn. Reeds lijden de verzamelingen de gevolgen van opeenhooping in een viertal huizen, geen van allen waarborg aanbiedende dat vocht en insekten zich niet een weg zullen banen tot de voorwerpen, die, dikwijls uit wol of vederen of andere weefsels samengesteld, allerminst aan zoodanige aanvallen lang weerstand kunnen bieden.

De strijd over de plaats waar het nieuw te bouwen Museum zou

[p. 199]

gevestigd worden, aangewakkerd door eene eigenaardige veete, waaraan in ons land hij blootstaat die met onverklaarbare warmte opkomt voor een zaak, die naar de meening zijner medeburgers even goed met lauwheid gediend ware, heeft tot de uitkomst geleid dat het Museum zal opgericht worden... nergens.

De Minister zou volkomen logisch handelen indien hij eerlang een voorstel bij diezelfde Kamer aanhangig maakte om de verzamelingen, zooals zij daar te Leiden liggen, voetstoots te gelde te maken. De groote en financieel welbedeelde ethnographische verzamelingen in Engeland of te Berlijn, zullen ongetwijfeld gaarne een ronde som in de Nederlandsche schatkist overstorten, wanneer aan hen de verdere zorg voor de conservatie wordt overgedragen.

Een laatste hoop voor hen die er nog iets voor voelen dat de Ethnographie, althans van den Indischen Archipel, nergens zoo goed als in eene Nederlandsche Rijksverzameling behoort te kunnen bestudeerd worden, blijft nog in ééne richting gloren. Onlangs werden aanbiedingen gedaan door Amsterdamsche particulieren en autoriteiten, die door den Minister overwogen zijn. Reeds telt Amsterdam vele stichtingen ten bate van wetenschap en kunst, die aan krachtig persoonlijk initiatief en aan individueele mildheid haar ontstaan en haar bloei te danken hebben. Mochten in de hoofdstad des Rijks enkelen, die in staat zijn thans aan de vaderlandsche Ethnographie een reddende hand toe te steken, de oogen opengaan!

H.

Nog eens det woord ‘Gids.’ - In mijne ‘Aanteekening,’ opgenomen in De Gids van November, kon ik geen betoog geven, maar alleen de uitkomsten van een betoog dat elders, in de Verslagen der Academie, is gedrukt. De door den heer Warren in het vorig nummer als onbetwistbaar voorgestelde afleiding van gadjo is door mij in mijne verhandeling medegedeeld en tevens heb ik daar gezegd, waarom men die afleiding niet kan aannemen. Meermalen reeds heeft men gadjo willen beschouwen als verminkt uit het hongaarsche woord gazda: ‘da jedoch das Wort gadjo auch bei den asiatischen Zigeunern bekannt ist, so erweist sich diese Zusammenstellung schon dadurch als unrichtig.’ Ziedaar het argument van Miklosich; ik heb het beschouwd als afdoende.

A. Kluyver.