De Gids. Jaargang 59

[p. 567]

Buitenlandsch overzicht.

27 November.
‘Het heeft me verdriet gedaan.’ Abdoel Hamid.

Abdoel Hamid, sultan, heerscher, is een godvreezend man. Als prins bracht hij zijn tijd door met het lezen van den Koran, en met het aanleggen van een verzameling landkaarten.

Toen de Scheik-al-Islam hem meldde dat de troon voor hem was bestemd, daar zijn broeder Moerad zich ongeschikt betoond had voor de regeering, schrikte hij formeel en sloeg het aanbod af.

Maar den volgenden dag kwam de Scheik-al-Islam terug, en drong aan, en zeide dat er een middel was om hem te dwingen tot de aanneming der heerschappij. Abdoel-Hamid begreep den zin der duistere woorden: de oud-Turken zouden desnoods het leven aan zijn broeder ontnemen; dan was hij van zelf de erfgenaam, de vorst.

En om zijn broêr te sparen, liet hij zich overhalen.

Want de zoons van Abdoel Medjid hielden veel van elkaâr, en ze hadden geen lust in de regeering. Schrikachtige menschen, de een met weinig hersens, de ander ernstig, nauwgezet en hoofdig, lezend in den Koran, turend op zijn kaarten, en muizenvangend wanneer hij niets anders kon verzinnen. Het deed hem verdriet, Abdoel Hamid, om den last der regeering te moeten dragen; maar zijn broeder, de onttroonde sultan, kon nu rustige dagen doorbrengen in het paleis Tscheraghan, en den waanzinnigen schrik van zijn regeeringsdagen langzamerhand te boven komen, kijkend naar de blauwe wateren van den Bosporus.

O wat een poover, verbleekt geslacht!

[p. 568]

Zouden we niet over andere dingen kunnen spreken?

Ik had zoo'n lust om in plaats van die levende schimmen de helden op te roepen van den Turkschen en Mongoolschen stam, uit den tijd dat het volk, als wereldvolk, pas de schoot van het natuurleven had verlaten, - gaaf.

Om u de waarheid te zeggen, ik heb daareven zitten te lezen in het nieuwe, flinke boek van Léon Cahun: Introduction à l'histoire de l'Asie. Turcs et Mongols des origines à 1405. Een boek dat je verbeelding en je belangstelling midden in het onbekende Azië brengt. Daar komt, voor den geest, orde in wat vroeger als een vage verwarring van namen schemerde. De schrijver, met zijn buitengewoon talent van assimilatie aan het vreemde, verdwenen volksleven, weet de wisselende physionomie van naties en persoonlijkheden aan het licht te brengen en in het licht te houden.

Heisa, wat een volkenstorm gaat daar rond in het kolossale werelddeel van Azië, en breekt zich een weg tot in het hart van het net en proper gevormde aanhangsel dier lompe landmassa, tot Europa.

Dan pakt zich die loutere begeerte van uitgaan en veroveren, de lust om de dingen der aarde in bezit te nemen, het hartsverlangen naar de groote ruimte om zich heen, - dan verdicht zich die volkswil in een held, den wereldveroveraar, Temoedschin, den Dschingiz-Khan, held onder de helden, gesteund door zijn moeder, de grijze heldin, wier knoken in de dagen van tegenspoed de krijgsvaan grijpen, gedragen door zijn onbegrensde zucht, die hem een rijk deed verwerven, waarbij Napoleons monarchie tot een stip slinkt.

En Timoer verschijnt, als het laatste krachtige woord van wat het Turkenvolk uit de diepten van zijn gemoed te zeggen had, - Timoer, de ridder, de politicus, niet de boeman dien de legenden der Osmanen gefabriceerd hebben, maar de kranige, elegante heldengestalte, die de geschiedenis van het echte, onvervalschte Turkenvolk in Azië sluit, - Timoer, wiens naam is: ijzer, evenals Etzel, Atilla, de Hunnenvorst, ijzer beduidt.

Want het ijzer was het element dat het Turkenvolk, in zijn natuurstaat, aanbad.

Uitstekende soldaten, en in het burgerlijk leven bijzonder geschikt voor policiesergeanten, maar zonder eigen beschaving.

[p. 569]

In hun hart was geen oorspronkelijk gevoel voor de dingen die buiten de aarde gaan. Zij konden alleen godsdienst, beschaving en staatsvormen van andere volken overnemen, en van het eene volk naar het andere overbrengen. Hun geloof, het vreemde geloof, zat hun altoos als een jas die te krap gemaakt is, en hun ideeën waren ouderwetsch als die van een diender, die er ideeën op na houdt.

De regeeringsvormen, of zij ze van Chineezen, Perzen, Byzantijnen gekregen hadden stolden bij de Turksche stammen dadelijk tot leege schema's. Intrigue, spioneeren, omkooping werden de instrumenten van het bestuur. Zij kunnen niet opgesloten zitten in een staat, de Turken. Het gaat er aldra duf ruiken.

Zoo is het ook gebeurd met de Turken in Europa.

De 16^e eeuw behoort nog tot hun grooten tijd. Toen de Turksche vloot bij Lepanto de nederlaag leed begon het er mee gedaan te raken. ‘Wat deert ons het verlies van een paar schepen!’ zeide de grootvizier Mehemet-Sokolli tot den Venetiaanschen gezant. ‘Is de Porte niet rijk genoeg om een nieuwe vloot te bouwen, met ankers van zilver, zeilen van damast en het touwwerk van zijde?’

Dat was een naklank van hun werkelijken roem. Want de financies van de Turksche regeering zijn altoos haar zwakke kant geweest.

Maar twee eeuwen lang heeft de macht der Osmanen op haar naroem geteerd. Ze bleef iets mysterieus waarbij men dacht aan zilver en damasten en zijden stoffen, - en geheime moorden in het serail.

Leest men de berichten der Europeesche gezanten te Constantinopel van een zestig, zeventig jaar geleden, dan bemerkt men daaruit hoever het Turksche leven van hen afstond. Een audientie bij den grootvizier, met wat een staatsie ging ze niet gepaard! De gezant trok naar de Porte, in een zijden kleed met een kostbaren pelsrand, gezeten op een met een hoog Turksch zadel bepakt paard. En een audientie bij den sultan, eerst! Het was een evenement waar men eenige maanden op moest wachten, een omslag van volgelingen, een uitdeeling van cadeaux, - en een corvée van 10 of 12 uren, waarbij men ten hoogste den sultan enkele minuten achter het traliewerk van zijn binnenvertrekken zag.

Over het bloedbad, in 1826, van de Janissaren te Constantinopel,

[p. 570]

schrijft onze Nederlandsche gezant: ‘Wij hebben het hier zeer rustig en merken van niets.’ En er waren meer dan tienduizend gedood, en het was een omwenteling.

Sinds dien tijd is Europa het mysterie van zilver en zijde gaan doorgronden. Regelmatig, ongeveer om de twintig jaren, maakt het er een Oostersche quaestie van.

De Armeniërs hebben het thans gedaan. Ik geloof wel dat het dit jaar nog wat erger in het Armenische hoogland is toegegaan dan gewoonlijk het geval is, en dat de pacha's-stadhouders nog iets meer dan andere jaren met de Koerden geheuld hebben. Maar dat zijn nu eenmaal des jeux de pacha's et de Kurdes.

Thans is er de groote trom over geroerd. Engeland woû dat wel.

Voor Gladstone, en die aan Gladstone gelooven, is de Turk een pikzwarte man. Hij moèt weg van den aardbodem, of tenminste zoover mogelijk uit het gezicht: een indecente, onnoembare Turk. De Engelsche politici, van hun kant, meenden in de zaken van Klein-Azië geen ondankbaar middel te vinden om de macht van hun land naar buiten te doen gevoelen. Egypte ligt in de buurt, en Engelands positie in Egypte is naar strikt recht niet makkelijk te verdedigen. Maar over Klein-Azië heeft het, sinds de conventie met Turkije van 1878, wel eenige aanspraken van contrôle. Een flink woord in Armenische dingen gesproken, zou misschien de zwakheid van de argumenten voor de Egyptische bezetting aansterken. En in het oosten van de Middellandsche zee gaan de belangen van Rusland en Frankrijk, het paar dat iedere macht thans overal op z'n weg ontmoet, niet geheel te zamen. Frankrijk is de beschermheer van de Latijnsche Christenheid van het oosten, Rusland daarentegen die van de Grieksche Christenen. En in een land van twisten tusschen belijders van verschillende godsdiensten hebben die tradities der politiek een groote beteekenis.

Lord Salisbury, die graag buldert, omdat het flink staat en omdat het indruk maakt op de domme gemeente, heeft de politiek van het voorgaand ministerie overgenomen, en naar zijn manier kraáchtig doorgezet, zonder iets verder te komen, in het eerst. Want samenwerkend met Rusland en Frankrijk en van plan tusschen die beiden in te komen, zag hij hoe dat logge Rusland, alleen door zijn gewicht, de zaken aan zich haalde en voor zich bewaarde.

[p. 571]

Toen heeft de bulderende markies de andere groote mogendheden van Europa in het geval betrokken, en hij wilde Italië en Oostenrijk tegen het overwicht van Rusland uitspelen.

Dat scheen te gelukken. Rusland heeft geen reden om zich aan een Europeesch concert dadelijk te onttrekken, en het orchest leek in volle harmonie.

Salisbury neemt dan het woord om te gaan bazuinen voor de goê-gemeente:

De sultan heeft wel aangenomen om hervormingen in Klein-Azië in te voeren, maar wat beteekent dit zoolang hij niet den ernstigen wil heeft om ze uit te voeren. Moeten we aan zijn bedoeling twijfelen, zoo zal hij zijn lot niet ontgaan!

Brr!!

En de sultan, heusch bang, en heuscher nog, geschrokken dat iemand het woord van hem, den godvreezende, den eenvoudige, den ernstige, van hem die waarlijk niet voor zijn pleizier regeert en die zijn muziek en zijn muizenvallen nauwlijks meer aankijkt van het drukke werk, geschrokken dat iemand, zoo machtig als Salisbury, zijn woord durft wantrouwen, stuurt een boodschap naar Engeland:

‘Het heeft me verdriet gedaan dat men mij niet gelooft.... Ik zeg nog eens dat ik de hervormingen zal uitvoeren. Ik zal de papieren, waarin ze beschreven staan, voor me nemen, en ik zal zelf toezien dat ieder artikel van kracht wordt. Dit is mijn vast besluit. Ik geef mijn woord van eer. Laat Lord Salisbury een nieuwe rede houden, waarin hij verklaart mij te gelooven. Ik wacht in de grootste spanning en met het grootste ongeduld het resultaat.’ -

O, dat bedroefde stemmetje van een muis in de val dat daar op eenmaal door het politiseerende en zich wapenende Europa heenklinkt!

Maar wie is in dit geval de Turk?

B*.