De Gids. Jaargang 59

[p. 371]

Buitenlandsch overzicht.

28 October.
Herfstgehuil.

Gruwelen en bedroefdighedens!

Zendelingen in China gemolesteerd, Duguesclin op de planken der Porte St. Martin door Deroulède vertoond, Armeniërs gespietst, gebraden en gekerfd.

Wat nog meer?

In Korea de koningin vermoord, in Madagascar de eerste minister gevangen, te Straatsburg de eerwaardige Schwartz gedood, op Cuba het verzet dat voortduurt, en te Parijs Alexandre Dumas die ophoudt... met comedieschrijven, misschien!

Nog meer?

De toestand in het verre Oosten blijft dreigend, het lieve leven in Frankrijk gaat altoos door, de Paus is onthutst en Italië komt zijn moeilijkheden maar niet te boven.

O, nog een wagenlading van akeligheden meer!

Soms versterft de gloed van het jaar in een herfstpalet van zachte hemeltinten, en met den koortsblos van levenspassie op het aanschijn laat de aarde zich toedekken onder de sneeuw. Maar dikwijls ook zendt de winter de vieze voorhoede van zijn leger uit om de pracht van den ondergang te bederven; en kille regenvlagen striemen spattend den moddergrond, onbeschaamde stormsletten die joelend vooraandringen: het geweldige leger marcheert achter hen, stil nog in de verte.

De geschiedenis, eveneens, is lang niet altoos een proper meisje: de Muze der historie, die verondersteld wordt met een gouden stift de lotgevallen in de jaarboeken der menschheid op te teekenen, legt nu en dan haar pen neer om met bebloede en

[p. 372]

beslijkte vingers bladzijden van ellende te frommelen en te scheuren alsof ze pret had om het verdriet nog verdrietiger te maken.

Medelijden voor de Armeniërs!

Hun grootsche land, als een hooge vesting gebouwd op de plek waar de machten van Europa en Azië te zamen komen. De enkele reiziger die zich in die rooverstreken waagt, treft in de wildernis van bergen de overblijfsels aan van koningsburchten en marmeren paleizen, een brok geschiedenis, vervlogen als een droomspiegeling en vaag fluisterend van vergeten dingen.

Toen de middeneeuwen begonnen af te loopen heeft daar de groote volkenstorm geheerscht, en Timoer, de krijgsgod, vertrapte met zijn manken voet het laatste vonkje van zelfstandigheid der Armenische macht.

De regeering der Osmaansche Turken, met hun flink ruw organiseeringstalent, werd daarop in de 16e eeuw een geluk voor het land. Het was de tijd dat in Westelijk Europa om den godsdienst geoorloogd werd en gruwelen voorvielen, die in alles - men versta mij wel: in alles, tot het wegvoeren der vrouwen en jongens, tot het afstooten in diepten toe, - op de Armenische gruwelen van vandaag geleken. De verdraagzamen van toen waren de Turken.

Maar het Armenische volksbestaan vergroeide onder den krachtigen druk. Armeniërs verspreidden zich over het Turksche rijk en verder; en ze leefden als de Joden, listig, nederig, begeerig naar macht en naar geld dat macht geeft, machtig soms, dan weer teruggedrongen. Europa, dat hen als mindersoortige Christenen liefhad en verachtte, kwam helpen om hen te desorganiseeren. Het stookte godsdiensttwisten, door zijn zendelingen, tusschen half mohammedaansche, zuiver Armenische en katholieke Armeniërs.

Thans is Europa sinds een eeuw bezig, om ook het Turksche rijk in zijn noodlottig verval te helpen, en de verdorven macht der Osmanen staat zwak en onhandig en brutaal voor het vraagstuk: hoe orde te brengen onder de verfijnde, verdorven en ongerept ruwe en ongerept domme bestanddeelen van zijn gebied!

Kon Turkije de Koerden van Koerdistan maar inrichten tot een troepenvoorraad, evenals Rusland partij heeft weten te trekken van zijn steppenkozakken!

Rusland is geslaagd en heeft, door die wilde materie onder de knie te krijgen, een element vermeesterd waardoor zijn uitbreidingsvermogen oneindig is vergroot. Maar de administratie die van St. Petersburg uitgaat is geheel iets anders dan de onmachtige directie van Constantinopel: een sultan tusschen duizend vreezen voor intrigeerende ambtenaren, woelziek gepeupel, trotsche geloovigen en uit de hoogte

[p. 373]

sprekende vreemdelingen. De provincie is aan haar lot overgelaten. Rooven en moorden de Koerden, die zich zelf voelen als den steun van de monarchie, de stadhouders doen mee, zoolang het hun vergund is om hun macht uit te oefenen. En de arme Armeniërs betalen het gelag, en zinnen op wraak, en krijgen dubbel slaag.

Ginds, verweg van hun stamland, in Constantinopel, in Alexandrië, in Londen, in Genève, verbeelden zich de verspreide Armeniers dat uit al die verwarring nog eenmaal een Groot-Armenië met den bloei van zijn verloren droomgrootheid te voorschijn zal komen, en zij doen hun best om de verwarring te vermeerderen.

Europa, onderwijl, dat zich groot houdt, drijft zijn hervormingsvoorstellen bij de Porte door, en Engeland, half barsch, half christelijk, verricht met groot vertoon een broddelwerk.

Hervormingen!

Een blad papier in 't slijk gerold door ijskoude herfstbuien!

Medelijden met de Hovas op Madagascar en hun onuitspreek-baren regent minister die gevangen is gezet!

Waarom niet?

Wie weet welk een klein kliekje van opgewonden politici in Frankrijk zelf en van jaloersche kooplieden op la Réunion den doorslag gegeven heeft tot het ondernemen der laatste expeditie, - wie weet hoe gering de Franschen, in de centra der industrie - in Lyon en in de bedrijvige steden van het Noorden, - het vermogen hunner industrie schatten om een laag ontwikkeld handelsgebied te veroveren, die zal de beschavende kracht dezer geïmproviseerde onderneming tegen Madagascar waarlijk niet hoog achten, - en die had aan de Hovas nog wel eens de proef gegund, wat zij van hun eiland zouden hebben terechtgebracht.

Wanneer Europa hen maar een tijdlang alleen had kunnen laten begaan!

Maar neen, nauwlijks hebben de Hovas, het flinke bergvolk van het binnenland, in 't begin van deze eeuw een aanvang gemaakt tot een krachtig rijk op Madagascar, of zendelingen komen, en kooplieden komen, en ze geven aan die eerstgroeiende macht een barok aanzien van halve christelijkheid en halve beschaving en heel verderf.

De Octoberregens stroomen op Madagascar.

Medelijden met den Paus, die in zijn woning het vreugdebedrijf heeft moeten aanhooren van de menschen die hem zijn stad, niet erg eervol, hebben ontweldigd?

Toch niet.

Ik durf geen medelijden hebben met den Man, die in ons oude,

[p. 374]

ons heerlijke, ons eenige Europa, triomfeerend het denkbeeld heeft omhooggehouden van de macht, gegrond op een beginsel, en op de organisatie van een beginsel.

Wie heerscht er dan toch in Rome?

Wat is Rome?

Is het niet de zetel van den kerkvorst die, een oogenblik verlaten van allen, - bestookt door de heerschers der wereld, geplaagd door de machteloozen, veracht door de wijzen, - louter uit kracht van het vertrouwen op zijn beginsel de wijzen heeft beschaamd, de zwakken heeft opgebeurd, en tegenover de heerschers zich als een opperheerscher heeft betoond.

Laten wij ons medelijden bewaren ten behoeve van de mannen die geleefd hebben en gestorven zijn voor het denkbeeld van een vereenigd Italië. Met Rome tot hoofdstad, en tot nieuwe wereldhoofdstad, de wereld zegenend door een nieuwe heerschappij voortgesproten uit kennis en liefde en bevestigd door de zekerheid die de vereeniging van het weten en het gevoel aan de menschheid geeft.

O dat ideaal van Italië's martelaars, ondergegaan in de klamme modder der Italiaansche officieele wereld!

Toch, weldra nadert het groote leger van den wintervorst: zijn nijpend geweld zal moed bijten in de verflauwde harten, en het zal de ziel splijten dat de kiem van leven kan opgroeien...

Maar nog huilt de herfst.

B*.