De Gids. Jaargang 59

[p. 184]

Aanteekeningen en opmerkingen.

Openbaarheid. - Naast de Kroon heeft de grondwet een luchter geplaatst. Aan licht mag het in allerhoogste instantie niet ontbreken. Daaraan dankt de Raad van State zijn ontstaan; daaraan ontleent hij zijne beteekenis. Eene vergadering van raadgevers staat den koning ter zijde, van onverantwoordelijke raadgevers, in tegenstelling met de ministers die, evenzeer raadgevers van de Kroon, als organen van de uitvoerende macht, uit dien hoofde verantwoordelijk zijn.

Van de vergadering dier onverantwoordelijke raadgevers van de Kroon is de koning voorzitter. Nauwer kon de band tusschen die beiden niet worden vastgestrikt. En iedere wet moet aan het voorhoofd het teeken dragen, dat de Raad van State heeft medegewerkt aan hare voorbereiding.

Die medewerking veronderstelt kennis, onderzoek, overweging. Met deze beide laatsten heeft uitsluitend hij van doen die onderzoekt, overweegt. Maar met het besluit waartoe de Raad, tengevolge van zijn onderzoek, is gekomen, met de overwegingen die tot zijn besluit hebben geleid, heeft allereerst de Kroon van doen, ook hier handelende door de ministers.

Is de Raad van State gehoord, - heeft de Kroon, aan wie zeer terecht uitsluitend de beslissing is opgedragen, haar besluit genomen, en dit, naar het grondwettig voorschrift, telkens aan den Raad van State medegedeeld, - dan is zijne taak daarmede afgeloopen. De stralen van zijn licht - a priori moet wel aangenomen worden dat het lichtgevend vermogen aanwezig is - hebben dan dienst gedaan voor de Kroon, voor wie ze in de allereerste plaats bestemd zijn. Maar waarom mag dat licht niet verder schijnen?

[p. 185]

Waarom wordt dat licht steeds onder de korenmaat geplaatst?

Evenzeer als wij verstaan dat niet alle adviezen van den Raad van State voor openbaarheid bestemd of vatbaar kunnen geacht worden, even weinig begrijpen we waarom dit in zaken van wetgeving niet het geval zou zijn.

Tal van goede motieven voor die openbaarmaking, nadat de zaak door de Kroon beslist is, liggen voor het grijpen.

Of zouden de leden der volksvertegenwoordiging, die straks gemeen overleg hebben te plegen met de Kroon, vóór en bij het uitbrengen hunner stem, niet oneindig meer hebben aan de kennis van hetgeen de Raad van State voor of tegen een ontworpen wet of algemeenen maatregel van bestuur wist aan te voeren, dan aan de uniforme wetenschap dat de Raad van State is ‘gehoord’? Niet aannemelijk is de bewering, weleer door een ‘Edelmogende’ uitgesproken, dat de Raad van State ‘een Raad is die altijd wordt gehoord, maar nimmer gevolgd.’ Zijne voorlichting moet dus aangenomen worden eenige waarde te bezitten; en als de Kroon daarvan bate heeft, waarom mag deze uitsluitend door haar en de ministers genoten worden? Kan niet menige juiste opmerking, menig wijs woord - wederom nemen wij aan dat 's Raads adviezen niet loutere dwaasheid bevatten - onder den sluier waaronder ze thans verborgen worden, tusschen het Binnenhof of Buitenhof en het Noordeinde of het Loo, voor altijd zoek raken? En als dit niet geschiedt, niet mogelijk is, kan dan zulk een wijs woord onze wetgeving en ons staatsbestuur niet ten goede komen?

Tegenover de natie is elke staatsmacht sedert 1848 verantwoordelijk. Zij legt rekenschap af in de openbaarheid van haar doen en laten. Hiervan bleef de Raad van State tot dusver uitgezonderd. Wij spreken altijd van hare adviezen in materie van wetgeving. Op de degelijkheid dier adviezen kan dus de publieke controle geen invloed uitoefenen. Is het wel juist gezien de seniores van zulk eene controle vrij te stellen, zij die geacht mogen worden hare kritiek het best te kunnen verdragen, omdat ze door kennis en ervaring daartegen boven anderen gepantserd zijn? Door de openbaarheid hunner denkbeelden in materie van wetgeving, zullen dus ook deze in degelijkheid slechts kunnen winnen.

Niet ten onrechte is aangetoond dat strenge examens een heilzamen invloed oefenen op de degelijkheid van het onderwijs. Zoo zou ook de openbaarheid der hierboven bedoelde adviezen aller-

[p. 186]

heilzaamst terugwerken op eene goede samenstelling, van stonde aan, onzer wetten en algemeene maatregelen van bestuur. De ministers behooren van de hoofdambtenaren alle ontwerpen der wetgeving, ook die welke buiten des wetgevers eigenlijk gebied blijven, in een vorm te ontvangen, wat bouw en taal en verband der onderdeelen betreft, die onberispelijk is. Twijfelt men misschien of die regel minder dan thans zal nageleefd worden, zoodra de Raad van State openlijk kan doen blijken dat die regel niet is veronachtzaamd?

's Raads advies, een licht voor de Kroon en voor de ministers, welks degelijkheid door de controle der openbaarheid bevorderd wordt, zou zoodoende voor de Regeering bij het debat in de Staten-Generaal een krachtige steun worden; zou aan menig lid dier hooge vergadering een of meer oogen openen voor hetgeen nog wel eens aan zijne aandacht pleegt te ontsnappen, omdat één mensch niet alles weten kan; zou hoogst gunstig terugwerken op elk aanvankelijk ontwerp van wetgevenden aard, reeds van het oogenblik af dat de kiel voor het nieuwe schip wordt gelegd. Zooveel hangt immers daarvan af voor de goede samenstelling van de schuit niet minder dan voor hare behouden vaart.

De grondwet verbiedt zulk eene openbaarheid niet. De wet op den Raad van State schrijft haar niet voor, doch heeft zich wel gewacht haar te verbieden. Integendeel. Waar die wet enkele leden van den Raad van State tot eene geheele bijzondere afdeeling vereenigt, die met hem niets te maken heeft en geheel zelfstandig aan de Kroon hare adviezen uitbrengt, daar huldigt de wet de publiciteit dier adviezen. De koninklijke besluiten door die afdeeling geheel gereed gemaakt en aan de Kroon ter bekrachtiging voorgelegd, worden alle zonder onderscheid openbaar gemaakt, zelfs dan als de Kroon zich met die adviezen niet vereenigt. En geschiedt dit in zaken waarbij locaal of particulier belang betrokken is, is er dan ééne enkele reden denkbaar om die methode niet toe te passen in zake wetgeving, waarbij het algemeen belang bij deugdelijke en weldoordachte wetten nog zoo oneindig meer betrokken is?

Ten slotte brengen wij in herinnering dat de adviezen van den Raad van State wel eens publiek gemaakt zijn. O.a. ter gelegenheid van de vaststelling van het nieuwe strafwetboek, en later. In afwachting van aanvulling der wet op den Raad van State, zouden wij reeds aanstonds eene invoering van de hierboven besproken openbaarheid, telkens ten verzoeke van de Tweede Kamer der Staten-Generaal, slechts kunnen toejuichen.

S.