De Gids. Jaargang 59

[p. 376]

Buitenlandsch overzicht.

28 Juli.
De drie schikgodinnen.

De oude moeder zat in een hoek van de kamer zonder een woord te kunnen spreken, terwijl de dokters de wonden onderzochten van het gekorven en verminkte lichaam van haar zoon Stepan.

‘De beide handen dienen afgezet te worden; stemt ge toe in de operatie?’ vroegen zij aan Mevrouw Stambulof.

‘Vraagt het aan moeder,’ antwoordde zij.

Maar de oude vrouw kon geen woord uitbrengen.

‘Anders is alle hoop op behoud verloren,’ zeiden de dokters.

‘Doet wat ge toch niet laten kunt,’ snikte toen de moeder. ‘O Stepan, is dit uw loon!’

Haar trots! de redder van Bulgarije! het kind dat zij op haar schoot in slaap had gebracht met het wiegedeuntje:

Schitter, zon en maantje aan den hemel!
Schijnt op bosschen en bergen.
In het bosch staat een klooster
en in het klooster is een cel
en in de cel zit Maria
met haar kindjen Christus.
Drie dagen wachtte zij
na zijn geboorte;
toen is zij uitgegaan
en zijden luiers ging zij halen
om er haar kindjen in te doen.
Maar toen ze terugkwam,
wie vond zij bij het kindeken?
Drie vrouwen zaten er op een rij,

[p. 377]

 

drie vrouwen, drie schikgodinnen:

 

de eene naaide hem een hempjen,

 

de tweede breide hem een rokjen,

 

de derde tooide hem zijn mutsjen.

‘Is dit uw loon, Stepan?’

Was dan dit het lot door de Samodiva's bij de geboorte van het kind beschikt?

Een boerenjongen in een boerenland. Zijn ouders bestemden hem voor iets groots: hij zou pope worden, en studeeren in Odessa. Maar eer hij twintig jaar oud was had Stepan Stambulof de gewijde studiën vaarwel gezegd. Daar ginds aan de Bosnische grenzen werd tegen de Turken gevochten. Het was de opstand der Herzegowina, - ‘so ein biss'l Herzegowina’, als Bismarck het indertijd noemde, - het eerste voorteeken van den naderenden Russisch-Turkschen oorlog.

Hij greep het geweer en voegde zich bij de opstandelingen. Het is de heldenepisode van zijn leven, zijn klephtentijd.

Veel moeders heb ik in rouw gedompeld,
veel vrouwen van hun haardsteê beroofd,
en meer nog heb ik tot weezen gemaakt
die mij vervloeken onder bittere tranen.

Zoo zegt het Bulgaarsche rooverslied; en al is het nu wat ver getrokken om de opstandelingen eenvoudigweg roovers te noemen, zachtaardig waren ze zeker niet. Een Bulgaar heeft Tataarsch bloed, en dat bloed overmeestert hem dikwijls. Stepan Stambulof vocht mee, met de andere helden, laat ons niet naar de bijzonderheden vragen.

Maar hij wist toch nog tijd te vinden om van zijn opvoeding iets terecht te brengen. Toen hij in het Sobranje van het onafhankelijke Bulgarije zitting nam als afgevaardigde was hij den meesten de baas door zijn kennis, en van allen de meerdere door zijn handigheid, door zijn ijver, door den hartstocht waarmede hij de dingen dreef.

Jonge menschen waren ze allen, jong en groen, een boerenvertegenwoordiging van een land zonder de aristocratie van oude geslachten of groote landbezitters. Zij kozen Stambulof, als hij pas dertig was, tot hun voorzitter, en hij werd de vertegenwoordiger van het Bulgaarsche volk, en hij wist het leven in de Bulgaarsche nationaliteit te houden, zoodra zij eenmaal het eerste teeken van leven gegeven had.

[p. 378]

Oorspronkelijk Russischgezind. Al wat iets beteekende in Bulgarije, de hooge administratie, de staf van het leger, was er, na den grooten oorlog, Russisch. De boeken die men las, de ideeën, waarvoor men leefde, Russisch. Geen kern van inheemschen adel, waarom zich de volksaard kon scharen. De Russische veroveraar had vrij spel.

En nooit werd een positie op ergerlijker wijs verknoeid.

Het is niet goed al te machtig te wezen, en zichzelf voor almachtig te houden.

Rusland zag in Bulgarije een aanstaande Russische bezitting. De Battenberger, op den troon van het vorstendom geplaatst, was niet meer dan een plaatsbewaarder voor den Czar: een handbeweging en hij zou zijn plaats ruimen. Russische invloed zou altijd bovenaan staan, omdat alleen met hulp van den Czar een groot-Bulgarije zou kunnen gevestigd worden, dat Oost-Roemelië en Macedonië omvatte....

Het kwam anders uit door de plompheid der Russische agenten. Waar zij de Russische macht wilden uitbreiden mislukten hun zetten slag op slag. Oost-Roemelië werd bij Bulgarije gevoegd, maar de eer kwam aan den Battenberger; de Russische officieren werden naar Rusland teruggeroepen met de bedoeling om het Bulgaarsche leger te desorganiseeren, en juist toen ze onder haar eigen officieren streed, behaalde de Bulgaarsche armee haar eerste overwinning. De Battenberger werd toen door een met Russisch geld gestookte samenzwering opgelicht en over de grenzen gebracht, maar de houding van het Bulgaarsche leger voerde hem weder naar zijn hoofdstad.

En toen het barsche gezicht van den Czar den Vorst van Bulgarije wegschrikte van zijn pas weer ingenomen zetel, daar bleek het dat Rusland met zijn bangmakerij toch geen stap vooruit was gekomen, omdat voor Alexander van Battenberg een plaatsvervanger werd gevonden in Ferdinand van Coburg.

Stambulof, de voorzitter van het Sobranje, had op het gevaarlijke moment, de stamelende, vallende nationaliteit van Bulgarije onder den arm gegrepen. Hij was het die de troepen had toegesproken toen de vorst was opgelicht; hij was het die den moed niet verloor, toen Alexander van Battenberg door den toorn van den Czar zijn bezinning kwijkt raakte; hij was het die, in weerwil van Rusland, door het Sobranje een nieuwen vorst op den troon liet roepen, hij was het die door de strafvoltrekking aan den brutalen majoor Panitza, het bewijs gaf dat voortaan niet meer met de landswetten kon worden gespot, zelfs door een die zich onder de bescherming van Rusland meende, hij was het die, als regent, als eerste minister, zijn leven aan het loome boerenland

[p. 379]

meedeelde, zijn krachtigen zin voor volvoering van de eenmaal opgevatte taak...

Totdat de vorst ging meenen dat hij ook zonder Stambulof zijn troon behouden kon. Totdat de Bulgaarsche patriot als privaatburger, een vol jaar na zijn ontslag uit het ministerie, door een moordenaarsbende op straat werd aangerand: wrekers van den majoor Panitza; opgezet, betaald, door wie?

Een accident, die dood!

Neen, toch iets meer, hoewel dat sterven den vorm van een toevallige gebeurtenis heeft.

In het Oosten verkeert het leven onder andere omstandigheden dan bij ons. De macht van de dingen grijpt er aan als een persoonlijke macht. Het wordt een strijd niet om gezag en eer, - om de dingen in één woord, maar om den persoon, dat is om het leven.

En ziet eens welk een wanhopigen strijd die arme Stambulof heeft gevoerd, en hoe hij er alleen in heeft gestaan!

Het ‘beetjen Bulgarije’ tegenover het onmetelijke Rusland, dat den tijd heeft om te wachten, dat zijn agenten kan verloochenen, en dat zijn slachtoffer kan sparen om op zijn eigen gelegenheid des te beter te treffen.

Alleen.

Alleen, die man Stambulof tegenover een hof met betreste lakeien en met een vorst die op etiquette let, hij het Bulgaarsche boerenkind.

Alleen in zijn land, dat hem voor een tyran aanziet omdat hij het heeft willen regeeren.

Alleen, met zijn clan van vrienden, tegenover de clans zijner vijanden.

De drie schikgodinnen, de samodiva's, hebben in het uur zijner geboorte het tijdstip van zijn dood bepaald:

Komt de dag.
Een stormwind stak op,
Wolken bedekten de aarde,
Het stof vloog omhoog,
Een orkaan verhief zich,
Zij namen hem weg, de geesten.

‘Stepan, is dit uw loon?’

Het was zijn lot.

B*.