De Gids. Jaargang 59

[p. 143]

Sociologie en ethnologie.

Het goed recht van Sociologie en Ethnologie als universiteitsvakken, door Mr. S.R. Steinmetz. 's Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1895.

Sociologie en Ethnologie. Alweêr twee aspiranten voor een leerstoel aan onze universiteiten. Geïntroduceerd door Mr. S.R. Steinmetz, met eene eenvoudige en warme aanbeveling. De overtuiging spreekt er uit van den man die zijn vak heeft gemaakt tot zijn idool en het wil dragen buiten de enge spheer van eigen kracht. Steinmetz is een man van veel kennis, maar hoe meer men weet, hoe meer men benauwd wordt door eigen kleinheid, en naarmate men meer lief heeft klimt de zorg over eigen vergankelijkheid.

Of het betoog afdoende is? Ik betwijfel het. Is er in ons ouderwetsch gebouw plaats voor deze nieuwelingen? In welke onzer faculteiten zullen we ze onder dak brengen? Welke zal de plaats zijn die wij ze geven zullen in het curriculum onzer Hooge scholen? Het is een vraag, die nauwkeurige overweging verdient en ernstiger is dan zij wellicht schijnt.

Zij staat in verband met iets anders. Weten wij wel wat Sociologie is en wat Ethnologie? Mr. Steinmetz behoeft zelf, als vorscher, als geleerde, geen introductie. Ongetwijfeld, maar wie zijn zij, die hij wil binnenbrengen? Wij behoeven zeer zeker niet te wachten met werken op nieuw terrein tot wij een juiste definitie hebben gegeven van ons veld van onderzoek. Nieuwe wetenschappen groeien of zij behoorlijk gedoopt zijn of niet. Maar die haar willen introduceeren als vak van onderwijs, moeten toch aantoonen dat zij recht hebben op zelfstandig bestaan. Men

[p. 144]

dient te weten dat zij hoffähig zijn; dat zich een communis opinio heeft gevormd over hun sociaal cachet.

Zooals steeds het geval is als een nieuwe wetenschap zich baan breekt, zijn er tal van definities van Sociologie en nauwelijks minder van Ethnologie. Zooveel hoofden zooveel zinnen. Verleden jaar werd eene bijzondere enquête gehouden bij bekende Amerikaansche Professoren over de vraag: wat te verstaan onder Sociologie; wat het verband met economie, politiek, geschiedenis, ethiek? De antwoorden gaven blijk van den weinig socialen toestand van de Sociologie. Pioniers vormen geen societeit. De Sociologie is de algemeene naam voor de verschillende sociale wetenschappen. Sociologie is de wetenschap van de menschelijke associatiën. Sociologie is ontwikkelde geschiedenis. Sociologie is de algemeene wetenschap der maatschappij, waarvan de bijzondere wetenschappen bijzondere toepassingen zijn.

Toch hebben deze uiteenloopende bepalingen een gemeenzame kern. Ik wilde dat ik ruimte had om deze uit te pellen.

De definitie die Steinmetz geeft, bevredigt mij niet. ‘De Sociologie is de studie van al de verschijnselen van het maatschappelijk leven als zoodanig.’ Dit dringt niet door, begrenst en verdeelt niet. Het snijdt geen hout. De sociologie wordt een spons die oeconomie, recht, politiek, philologie opzuigt en omvat. Natuurlijk, ‘omdat enkele vakken... enkele hoekjes van het terrein bewerkten, is waarlijk de grondige doorploeging van den geheelen akker nog niet overbodig geworden...’ Maar wat onderscheidt dezen ploegersocioloog van onze vroegere ploegers, rechtsgeleerden, philologen, godsdienstkenners?

De meeste sociologen bezondigen zich aan systematiek. D.w.z. zij behandelen deze als een puzzle van legsteentjes. Een nieuw steentje brengt alles in de war en maakt een heele verschikking noodig. Systematiek is echter heel iets anders dan het ineenzetten van een legkaart. Het is synthese van zeer hooge orde. Het is de omschepping van eene rij zeer complexe feitengroepen tot eene enkele idee.

Mij dunkt wij kunnen het karakter der jeugdige sociologie het best bepalen, indien wij letten op haar afstamming.

Meer dan ééne wetenschap is in den laatsten tijd van aard veranderd. Van dogmatisch is zij historisch geworden. Men leerde er in zien kategorisch bepaalde verschijnselen der maatschappij.

[p. 145]

Verschijnselen die aan vaste regels schijnen te gehoorzamen van onderling verband en ontwikkeling. Vandaar de toenemende behoefte aan eene theorie van grondbeginselen meer algemeen dan de bijzondere stellingen waarvan de bijzondere wetenschappen uitgaan: aan eene wetenschap die hun axiomata zoowel als de ontwikkelingsvormen die zij ontdekken, openbaart als gevolgen van meer algemeene wetten. De algemeene sociologie zal alzoo moeten leeren de aan alle bijzondere sociale wetenschappen gemeene zeer diep wortelende oorzaken van maatschappelijke vorming, hervorming en verval. Zij behandele de krachten, die drijven tot gewoonten, zeden en regels, tot orgaanvorming en ontbinding, tot afstooting en aantrekking van individuen en gemeenschappen; die, in verschillende vormen wederkeerend, agregaten omzetten in associaties, associaties ontwikkelen tot coöperatie: horden tot stammen, stammen tot volken, volken tot staten maken. De Sociologie vindt zoo afgebakend haar materiaal, bewerkt en klaargemaakt door de bijzondere wetenschappen, die zij op haar beurt verlicht en voortdrijft.

Het spreekt van zelf dat wij ook het geheel der sociale wetenschappen Sociologie kunnen noemen, even als wij Sociologie kunnen noemen de studie van die sociale verschijnselen in onze moderne staten die, zooals b.v. het pauperisme, de prostitutie, de verdeeling der bevolking, buiten het eigenlijke kader vallen van recht, politiek of oeconomie. Wij geven geen patenten op namen. Als wij maar niet vergeten dat de dingen zich niet storen aan onze namen maar zeer obstinaat zich handhaven en zich onderscheiden.

En de Ethnologie? Zij behoort ongetwijfeld tot de transversale doorsneden van het beeld der maatschappelijke ontwikkeling. Steinmetz, het geheel vergelijkende met een hoog gebouw, noemt fraai de Ethnologie een zijner verdiepingen. Doch welke? Zijn alle formatiën die aan het bestaan onzer moderne Staten voorafgaan het terrein der Ethnologie? Zoo niet, waar zijn hare grenzen? Wellicht zou men haar kunnen bepalen tot het reeds bevestigde gemeenschapsleven der menschen, waarin de groepen hoofdzakelijk zich associatief tot stammen en volken verbinden zonder nog door te dringen tot vorming van samengestelde eenheden, georganiseerd in duurzame coöperatie.

Doch vooralsnog blijft iedere definitie persoonlijke meening.

[p. 146]

Er is nog heel wat te doen in sociologische grensbepaling, en ik weet niet of wij van Mr. Steinmetz in dat opzicht wel veel te wachten hebben. Hij heeft te veel den cultus der feiten. Het exact vorschen is hem krachtig bewegend als een drama, het precies weten geeft hem ‘een weelderig genot.’ Hij staat, dunkt mij, in het inductie-proces meer aan den kant van de feitenrij dan aan den kant der idee. Wij behoeven er ons niet over te beklagen. Ik acht het een geluk voor ons land dat wij in den internationalen opmarsch in deze heerlijke nieuwe velden van wetenschap een geleerde hebben aan te wijzen van het kaliber van Mr. Steinmetz en dat onze studenten die zelf dit gebied willen betreden althans aan een onzer universiteiten een vertrouwd raadsman vinden.

P.W.A. Cort van der Linden.